1Quæ autem pendent ab aliis, & corpore ca
rent, alia aliorum ſunt cauſæ, alia nullius.
Et quæ aliorum ſunt cauſæ, vt perpetuò
cauſæ ſint corporibus etiam immortalibus
annectuntur, vocantúrque ſubſtantiæ pri
mæ. Quatuor igitur in his ſpectanda erunt,
vt intelligunt, vt producunt, vt manent
(in æuo enim eſſe videntur) vt mouent, at
que corpori aſſiſtunt. Plurima verò in hoc
genere & in vltima tractatione ad libros de
æternitatis arcanis reiecta ſunt, quòd cùm
omnia hæc ſupra humanam mentem ſint
clariora, & quæ apertiùs demonſtrari pote
rant, tùm generalia, tantùm huic negotio
pertinebant. Quæ verò immortalia & in
corporea nullius erant cauſa: mortali cor
pori annexa fuêre. Alia igitur horum ma
nifeſta, alia de quibus eſt dubitatio. Atque
illa ſi ſint præclara magis, dæmonas quidam
vocant, de quibus ante intelligentias tra
ctabimus. Tum verò ante illud de xxiv. ge
neribus repræſentationum dictis, ob rei affi
nitatem: plerique enim mirabilia ſunt, ad
hos veluti cauſas referunt. Verùm cùm an
ſint, nondum liqueat naturam ſpectantibus,
de his tantùm, velut de probabilibus loque
mur, initium ab effectibus, ſolúmque id
cum dubitatione ſumentes. At de intelle
ctus immortalitate, illiúſque ſeparatione,
aliàs dictum eſt. Reliquum eſt igitur, vt de
propriis illius affectus loquamur. Sunt au
tem artes, de quibus ante illa tractabimus,
tùm de rebus, quæ artibus ipſis conſtant.
Ante artes, de ſcientiis atque intellectu di
cendum erit. Nam de Prudentia, in libris
de Sapientia diſputauimus. At priùs de Ani
ma & Intellectu dicendum erit, quoniam
non eſt ſcientia, neque principiorum cogni
tio abſque illis. Atque poſt hæc de leuioris
cuiuſdam generis ſubtilitatibus ſeu inutili
bus, quæ nec ad artem, quòd non confe
rant: nec ad ſcientiam, quòd non demon
ſtrentur, referri queunt. Rurſus, vt anima
corpori mortali annectitur, ſenſus fiunt:
atque inde cùm ſenſus non ſint, niſi etiam
ſenſibilia, tum verò ſenſu ſenſibilia perci
piente voluptas ſit, antea de his tribus di
cendum erit, ſcilicet de ſenſu, ſenſibilibus,
ac voluptate. Colores tamen ad luminis tra
ctationem ob commodum reiicimus. Cor
porearum verò ſubſtantiarum aliæ quidem
immortales, vt cœlum: aliæ corruptioni
obnoxiæ. Horum etiam quædam ſimplices,
aliæ mixtæ. Atque omnium horum ſunt
principia quædam, velut locus & motus,
& corporum repugnantia, & certa menſu
ra ſubſtantiæ: neque enim diſſolui poteſt
corpus in incorporea, neque vacuum admit
titur. Tum etiam forma eſt principium, at
que communis cum aliis tam generabilibus,
quàm ingenerabilibus corporibus. Igitur de
omnibus his quinque, tum de materia, pri
mo loco, atque in primo libro tractandum
erit. Poſt hæc de quatuor elementis ( tot
enim exiſtimantur ) inde de cœlo, pòſt de
luce, lumine atque coloribus. Inde ad com
poſita corpora deſcendendum. Horum quæ
dam perfecta, quædam imperfecta, de qui
bus primò dicendum erit. Conſtant hæc mi
ſtione. De miſtione igitur quinto loco di
cendum erit. Perfectorum autem corporum
& quæ viuunt, quædam vitam in ſeipſis
habent, atque horum alia aqueæ ſubſtan
tiæ, quæ Metalla vocantur: quædam ter
reæ, quæ Lapides dicuntur: Cùm verò hæc
generatione & corruptione, & mutatione
qualitatum fiant, imprimis de metallis: de
mutatione qualitatum, quam barbari vo
cant Altercationem, dicendum erit: pòſt
de Lapidibus. Eorum autem quæ vitam
aliundè trahunt, quædam motu carent, vt
arbores, & herbæ, de quibus octauo loco
dicendum eſt: pòſt de his quæ motu prædi
ta ſunt, non tamen ſemine generantur. At
de generatione tali dicendum erit: ſicut in
decimo de Generatione, quæ ſemine in ani
malibus fit. Atque hæc animalia intellectu
carent. De corpore verò, quod ſummam
perfectionem conſecutum eſt, ( illud autem
eſt homo ) cur factum ſit, & de illius for
ma atque actionibus dicendum erit. Duode
cimus verò ea tractat de illo, quæ ad cor
pus pertinent, atque hæc quatuor ſunt ge
nerum: quædam enim aliis ſunt communia
animalibus, quædam propria: quædam ſunt
actiones ex ſubſtantiæ propria quadam na
tura, quædam verò quæ ad illius manife
ſtam ſtructuram referuntur. Iam verò &
quædam ſunt accidentia, de quibus dicen
dum eſt, velut grauitas, leuitas: hæc au
tem in elementis, denſitas, raritas, aſpe
ritas, lenitas, durities, mollities: atque
hæc in miſtis, communiáque, velut genitis
nitor, perſpicuitas, figuráque genitis ſo
lùm. Quædam verò de aliis tantùm dicun
tur, vt generatio, corruptio, nutritio, mu
tatio, auctio, attractio, retentio, conco
ctio, expulſio. Subtilitas verò in omnibus
his, quorum genera numerauimus. Quod
igitur tot ſint, de quibus tractandum eſt, &
quòd plura eſſe non poſſint, tùm verò quæ
de illis demonſtranda, & quo ordine, abun
dè me explicaſſe reor. Vnde non leuis vti
litas ex tanto labore, ſed quanta vnquam
alia ex tractatione poſſit haberi, ſeu ad
vnum tantùm genus, ſeu ad plurima refe
ratur. Primùm enim ad omnem naturæ co
gnitionem confert, & ad difficilium rerum
ſcientiam, & obſcurarum inuentionem, li
bris quoque interpretandis omnibus aliqua
in parte auxiliatur. Artium vires docet, ac
noua quædam ſcitu iucunda commonſtrat,
tum ex his etiam, quæ ad comparandas di
uitias, & opes non parùm momenti afferunt.
Decernit & circa antiquas, & non leues du
bitationes, quid verum ſit, velut in chymi
cis. Oſtendit & prodigioſa opera tùm natu
ræ, tùm artis. Reuocat & antiqua in vſum
inuenta, quæ vetuſtate, vel bellis gra
uiſſimis excoluerunt. Et quæ ſenſibus ad
miranda videntur, cur fiant, in omni
bus edocet. Iam verò propoſitum rem ag
grediamur.
rent, alia aliorum ſunt cauſæ, alia nullius.
Et quæ aliorum ſunt cauſæ, vt perpetuò
cauſæ ſint corporibus etiam immortalibus
annectuntur, vocantúrque ſubſtantiæ pri
mæ. Quatuor igitur in his ſpectanda erunt,
vt intelligunt, vt producunt, vt manent
(in æuo enim eſſe videntur) vt mouent, at
que corpori aſſiſtunt. Plurima verò in hoc
genere & in vltima tractatione ad libros de
æternitatis arcanis reiecta ſunt, quòd cùm
omnia hæc ſupra humanam mentem ſint
clariora, & quæ apertiùs demonſtrari pote
rant, tùm generalia, tantùm huic negotio
pertinebant. Quæ verò immortalia & in
corporea nullius erant cauſa: mortali cor
pori annexa fuêre. Alia igitur horum ma
nifeſta, alia de quibus eſt dubitatio. Atque
illa ſi ſint præclara magis, dæmonas quidam
vocant, de quibus ante intelligentias tra
ctabimus. Tum verò ante illud de xxiv. ge
neribus repræſentationum dictis, ob rei affi
nitatem: plerique enim mirabilia ſunt, ad
hos veluti cauſas referunt. Verùm cùm an
ſint, nondum liqueat naturam ſpectantibus,
de his tantùm, velut de probabilibus loque
mur, initium ab effectibus, ſolúmque id
cum dubitatione ſumentes. At de intelle
ctus immortalitate, illiúſque ſeparatione,
aliàs dictum eſt. Reliquum eſt igitur, vt de
propriis illius affectus loquamur. Sunt au
tem artes, de quibus ante illa tractabimus,
tùm de rebus, quæ artibus ipſis conſtant.
Ante artes, de ſcientiis atque intellectu di
cendum erit. Nam de Prudentia, in libris
de Sapientia diſputauimus. At priùs de Ani
ma & Intellectu dicendum erit, quoniam
non eſt ſcientia, neque principiorum cogni
tio abſque illis. Atque poſt hæc de leuioris
cuiuſdam generis ſubtilitatibus ſeu inutili
bus, quæ nec ad artem, quòd non confe
rant: nec ad ſcientiam, quòd non demon
ſtrentur, referri queunt. Rurſus, vt anima
corpori mortali annectitur, ſenſus fiunt:
atque inde cùm ſenſus non ſint, niſi etiam
ſenſibilia, tum verò ſenſu ſenſibilia perci
piente voluptas ſit, antea de his tribus di
cendum erit, ſcilicet de ſenſu, ſenſibilibus,
ac voluptate. Colores tamen ad luminis tra
ctationem ob commodum reiicimus. Cor
porearum verò ſubſtantiarum aliæ quidem
immortales, vt cœlum: aliæ corruptioni
obnoxiæ. Horum etiam quædam ſimplices,
aliæ mixtæ. Atque omnium horum ſunt
principia quædam, velut locus & motus,
& corporum repugnantia, & certa menſu
ra ſubſtantiæ: neque enim diſſolui poteſt
corpus in incorporea, neque vacuum admit
titur. Tum etiam forma eſt principium, at
que communis cum aliis tam generabilibus,
quàm ingenerabilibus corporibus. Igitur de
omnibus his quinque, tum de materia, pri
mo loco, atque in primo libro tractandum
erit. Poſt hæc de quatuor elementis ( tot
enim exiſtimantur ) inde de cœlo, pòſt de
luce, lumine atque coloribus. Inde ad com
poſita corpora deſcendendum. Horum quæ
dam perfecta, quædam imperfecta, de qui
bus primò dicendum erit. Conſtant hæc mi
ſtione. De miſtione igitur quinto loco di
cendum erit. Perfectorum autem corporum
& quæ viuunt, quædam vitam in ſeipſis
habent, atque horum alia aqueæ ſubſtan
tiæ, quæ Metalla vocantur: quædam ter
reæ, quæ Lapides dicuntur: Cùm verò hæc
generatione & corruptione, & mutatione
qualitatum fiant, imprimis de metallis: de
mutatione qualitatum, quam barbari vo
cant Altercationem, dicendum erit: pòſt
de Lapidibus. Eorum autem quæ vitam
aliundè trahunt, quædam motu carent, vt
arbores, & herbæ, de quibus octauo loco
dicendum eſt: pòſt de his quæ motu prædi
ta ſunt, non tamen ſemine generantur. At
de generatione tali dicendum erit: ſicut in
decimo de Generatione, quæ ſemine in ani
malibus fit. Atque hæc animalia intellectu
carent. De corpore verò, quod ſummam
perfectionem conſecutum eſt, ( illud autem
eſt homo ) cur factum ſit, & de illius for
ma atque actionibus dicendum erit. Duode
cimus verò ea tractat de illo, quæ ad cor
pus pertinent, atque hæc quatuor ſunt ge
nerum: quædam enim aliis ſunt communia
animalibus, quædam propria: quædam ſunt
actiones ex ſubſtantiæ propria quadam na
tura, quædam verò quæ ad illius manife
ſtam ſtructuram referuntur. Iam verò &
quædam ſunt accidentia, de quibus dicen
dum eſt, velut grauitas, leuitas: hæc au
tem in elementis, denſitas, raritas, aſpe
ritas, lenitas, durities, mollities: atque
hæc in miſtis, communiáque, velut genitis
nitor, perſpicuitas, figuráque genitis ſo
lùm. Quædam verò de aliis tantùm dicun
tur, vt generatio, corruptio, nutritio, mu
tatio, auctio, attractio, retentio, conco
ctio, expulſio. Subtilitas verò in omnibus
his, quorum genera numerauimus. Quod
igitur tot ſint, de quibus tractandum eſt, &
quòd plura eſſe non poſſint, tùm verò quæ
de illis demonſtranda, & quo ordine, abun
dè me explicaſſe reor. Vnde non leuis vti
litas ex tanto labore, ſed quanta vnquam
alia ex tractatione poſſit haberi, ſeu ad
vnum tantùm genus, ſeu ad plurima refe
ratur. Primùm enim ad omnem naturæ co
gnitionem confert, & ad difficilium rerum
ſcientiam, & obſcurarum inuentionem, li
bris quoque interpretandis omnibus aliqua
in parte auxiliatur. Artium vires docet, ac
noua quædam ſcitu iucunda commonſtrat,
tum ex his etiam, quæ ad comparandas di
uitias, & opes non parùm momenti afferunt.
Decernit & circa antiquas, & non leues du
bitationes, quid verum ſit, velut in chymi
cis. Oſtendit & prodigioſa opera tùm natu
ræ, tùm artis. Reuocat & antiqua in vſum
inuenta, quæ vetuſtate, vel bellis gra
uiſſimis excoluerunt. Et quæ ſenſibus ad
miranda videntur, cur fiant, in omni
bus edocet. Iam verò propoſitum rem ag
grediamur.
Subtilitas in
quib. ſit.
Quæ tractan
da ſint in
his libris.
quib. ſit.
Quæ tractan
da ſint in
his libris.