1enim ſpatium ſupra F, inane eſt, nec in eo
aliquid continetur præter embolum & vir
gulas. In imo harum virgularum circulus F,
câpitibus earum annexus conſtituatur, nec
totus inanis, ſed in medio tantùm, & vbi
foramen relinquitur, corio ſupernè, ac ſu
per corium plumbi lamina tenui, vt in M,
dictum eſt, integatur, ſic vt cùm integitur,
ne aër poſſit tranſire, & corium tamen cum
plumbo eleuari poſſit verſus N, & foramen
ipſum detegere. Hoc itaque fiet, ſi corium
media quaſi parte annexum fuerit circulo,
capita virgarum continente: reliqua parte
diſiunctum, ac ſolùm ad amuſſim foramen
illud, cùm hæret, occludens. Ex ipſis rurſus
virgarum capitibus tres aliæ virgæ rectà
prodeant, lateribus introrſum tubæ hæren
tes. Has corium circumambit vndequaque
ab F, ſuprema parte vſque in G, hærens ad
amuſſim lateribus tubæ introrſum, ne vel aër
ex K, in N, poſſit permeare. Ita fiet in H, mo
diolum, ſed inuerſum, videatur: eſt enim fun
dus F, & corio circumueſtitus vndequaque
tereti forma, & in G, apertus ac patens. Quo
peracto ita aptetur A, embolus, vt citrò, vl
tróque commeare modò deſcendendo vſque
ad M, parte G, ima modioli inuerſi, modò
ſursùm vbi nunc pingitur, retrahi poſſit. His
itaque ſic diſpoſitis, iaceat G, ſuper M Q, &
incipiat eleuari, tunc aër contentus in ſpatio
H, rarior factus demùm trahit Q, & eleuat:
cuius ſucceſſu aſcendit aër ex L, in K, ſpa
tium, huius ſucceſſu aqua aſcendit ex B, in
L. Cùm autem embolus deſcendit aëris im
pulſu, & plumbi grauitate, illicò Q, deſcen
dit: quare aqua, quæ eſt in L, neceſſariò ma
net: nam recluſo operculo MQ, ſi aqua deſ
cenderet, conuelleretur modicus ille aër, qui
eſſet in ſuprema parte L, ſupra aquam, cùm
non poſſit alium haurire aërem ex K, pro
pter periculum MQ: aër verò qui in K, con
tinebatur, dum deſcendit per G, eleuans
operculum F, effugit ſpatium O, & per P,
foramen exit foràs: ita ſæpiùs repetito aſcen
ſu, deſcenſúque G, & emboli, impletur lo
cus L, aqua, pòſt rurſus eleuato G, & ob
motus primi rationem, ne aër in K, nimis
conuellatur, eleuato Q M, operculo aqua
ingreditur, ſpatium K, donec impleatur, &
ſimul cum eo ſpatium H, quod (vt dixi) com
mune eſt cum K, quia G, eſt medioli os pa
tens, & nulla ex parte concluſum. Sic igitur
iam plenum, & rurſus embolus deſcendat:
aqua igitur quæ in H, eſt, eleuabit opercu
lum F, & implebit ſpatia N, & O. Cùm au
tem ſursùm trahitur embolus, ne aqua, quæ
in O. aſcenderat, rursùm deſcendat, prohibet
operculum in F, quod grauitate tum propria,
tum aquæ ſuperincumbentis, cadens obturat
foramen. Itaque conſtat hac machina aquam
ſemper aſcendere, & nunquam poſſe deſ
cendere: vnde cùm peruenerit ad P, effun
ditur per P, os tubæ in locum, quem volue
ris, tuncque minimo labore quantum voles
aquæ ex B, exhauries: nam plena iam tuba
facilior fit motus emboli A. Tubæ verò qui
bus ſiccantur naues, tum fontes & ſcaturigi
nes aquarum, ſimpliciore conſtructione con
ſtant. Manente ratione B, & C, ne lapides
machinam impediant, embolus quatuor
habet corij fruſta in imo, & totidem iuxtà,
duorum tamen cubitorum, aut paulò plus
ſpatio diſtincta, quæ ſupernè alligantur. Pal
mi longitudo eſt eorum: & vt trahuntur,
aqua ingreditur vacui ratione: cùm deſcen
dunt, dilatantur propter aëris impulſum, ſed
& ob celeritatem aliquid rurſus permeat
aquæ ſuperiùs. Itaque non ſolùm trahen
do, ſed & premendo aqua aſcendit. Iam igi
tur declarauimus exemplum quietis, quæ
fit per vacui fugam, hanc tamen docui
mus potiùs debere dici raritatis violentiam:
aliquid continetur præter embolum & vir
gulas. In imo harum virgularum circulus F,
câpitibus earum annexus conſtituatur, nec
totus inanis, ſed in medio tantùm, & vbi
foramen relinquitur, corio ſupernè, ac ſu
per corium plumbi lamina tenui, vt in M,
dictum eſt, integatur, ſic vt cùm integitur,
ne aër poſſit tranſire, & corium tamen cum
plumbo eleuari poſſit verſus N, & foramen
ipſum detegere. Hoc itaque fiet, ſi corium
media quaſi parte annexum fuerit circulo,
capita virgarum continente: reliqua parte
diſiunctum, ac ſolùm ad amuſſim foramen
illud, cùm hæret, occludens. Ex ipſis rurſus
virgarum capitibus tres aliæ virgæ rectà
prodeant, lateribus introrſum tubæ hæren
tes. Has corium circumambit vndequaque
ab F, ſuprema parte vſque in G, hærens ad
amuſſim lateribus tubæ introrſum, ne vel aër
ex K, in N, poſſit permeare. Ita fiet in H, mo
diolum, ſed inuerſum, videatur: eſt enim fun
dus F, & corio circumueſtitus vndequaque
tereti forma, & in G, apertus ac patens. Quo
peracto ita aptetur A, embolus, vt citrò, vl
tróque commeare modò deſcendendo vſque
ad M, parte G, ima modioli inuerſi, modò
ſursùm vbi nunc pingitur, retrahi poſſit. His
itaque ſic diſpoſitis, iaceat G, ſuper M Q, &
incipiat eleuari, tunc aër contentus in ſpatio
H, rarior factus demùm trahit Q, & eleuat:
cuius ſucceſſu aſcendit aër ex L, in K, ſpa
tium, huius ſucceſſu aqua aſcendit ex B, in
L. Cùm autem embolus deſcendit aëris im
pulſu, & plumbi grauitate, illicò Q, deſcen
dit: quare aqua, quæ eſt in L, neceſſariò ma
net: nam recluſo operculo MQ, ſi aqua deſ
cenderet, conuelleretur modicus ille aër, qui
eſſet in ſuprema parte L, ſupra aquam, cùm
non poſſit alium haurire aërem ex K, pro
pter periculum MQ: aër verò qui in K, con
tinebatur, dum deſcendit per G, eleuans
operculum F, effugit ſpatium O, & per P,
foramen exit foràs: ita ſæpiùs repetito aſcen
ſu, deſcenſúque G, & emboli, impletur lo
cus L, aqua, pòſt rurſus eleuato G, & ob
motus primi rationem, ne aër in K, nimis
conuellatur, eleuato Q M, operculo aqua
ingreditur, ſpatium K, donec impleatur, &
ſimul cum eo ſpatium H, quod (vt dixi) com
mune eſt cum K, quia G, eſt medioli os pa
tens, & nulla ex parte concluſum. Sic igitur
iam plenum, & rurſus embolus deſcendat:
aqua igitur quæ in H, eſt, eleuabit opercu
lum F, & implebit ſpatia N, & O. Cùm au
tem ſursùm trahitur embolus, ne aqua, quæ
in O. aſcenderat, rursùm deſcendat, prohibet
operculum in F, quod grauitate tum propria,
tum aquæ ſuperincumbentis, cadens obturat
foramen. Itaque conſtat hac machina aquam
ſemper aſcendere, & nunquam poſſe deſ
cendere: vnde cùm peruenerit ad P, effun
ditur per P, os tubæ in locum, quem volue
ris, tuncque minimo labore quantum voles
aquæ ex B, exhauries: nam plena iam tuba
facilior fit motus emboli A. Tubæ verò qui
bus ſiccantur naues, tum fontes & ſcaturigi
nes aquarum, ſimpliciore conſtructione con
ſtant. Manente ratione B, & C, ne lapides
machinam impediant, embolus quatuor
habet corij fruſta in imo, & totidem iuxtà,
duorum tamen cubitorum, aut paulò plus
ſpatio diſtincta, quæ ſupernè alligantur. Pal
mi longitudo eſt eorum: & vt trahuntur,
aqua ingreditur vacui ratione: cùm deſcen
dunt, dilatantur propter aëris impulſum, ſed
& ob celeritatem aliquid rurſus permeat
aquæ ſuperiùs. Itaque non ſolùm trahen
do, ſed & premendo aqua aſcendit. Iam igi
tur declarauimus exemplum quietis, quæ
fit per vacui fugam, hanc tamen docui
mus potiùs debere dici raritatis violentiam:
5[Figure 5]
Horologij
mola.
fit enim à forma elementi fu
gientis maiorem, quam ei con
uenire poſſit, raritatem. Sic ea
dem ratione appellabimus im
pulſum, ſeu ſit motus, ſeu quies,
à denſitate, ſicut tertium ele
menti motum, ſeu grauis ſit, ſeu
leuis. Exemplo igitur lucernæ
quies olei in ſuprema parte
oſtenſa eſt. Secundo autem
exemplo motus attractionis ob
raritatem, & impulſus ob den
ſitatem, in machina Cteſibica
demonſtratur. Hoc tertio ſimi
liter vtriuſque motus exemplar,
ac quietis etiam grauis præter
naturam. Supereſt modò, vt
motum à ſola raritate, ſeu à va
cuo quarto exemplo doceamus:
verùm id inferiùs exponere
oportet, ratione quadam ſin
gulari, cùm motus elemento
rum docebimus. Nunc verò
motum qui ob ſolam fit denſi
tatem aggrediemur, cuius
exemplum in tormentis bellicis
patuit, in quibus impulſus mo
tus ſolum apparet.
mola.
fit enim à forma elementi fu
gientis maiorem, quam ei con
uenire poſſit, raritatem. Sic ea
dem ratione appellabimus im
pulſum, ſeu ſit motus, ſeu quies,
à denſitate, ſicut tertium ele
menti motum, ſeu grauis ſit, ſeu
leuis. Exemplo igitur lucernæ
quies olei in ſuprema parte
oſtenſa eſt. Secundo autem
exemplo motus attractionis ob
raritatem, & impulſus ob den
ſitatem, in machina Cteſibica
demonſtratur. Hoc tertio ſimi
liter vtriuſque motus exemplar,
ac quietis etiam grauis præter
naturam. Supereſt modò, vt
motum à ſola raritate, ſeu à va
cuo quarto exemplo doceamus:
verùm id inferiùs exponere
oportet, ratione quadam ſin
gulari, cùm motus elemento
rum docebimus. Nunc verò
motum qui ob ſolam fit denſi
tatem aggrediemur, cuius
exemplum in tormentis bellicis
patuit, in quibus impulſus mo
tus ſolum apparet.
Eiuſdem planè generis eſt
motus, qui fit in molis horologiorum, ſi
cut baliſtarum ex raritate, tum ſcorpio
num, ac eiuſcemodi generis tormentorum:
nam cùm nimium tenditur neruus, vt ſe
contrahat, impulſu mouetur acriore, ac
impoſitum lapidem, aut ſagittam impel
lit. Itaque ad motum raritatis hæc ratio re
ducitur. Contraria igitur ( vr dixi ) ratio
ne, mola torquetur in horologio: nam
chalybs mollis redditus, in tenuem bra
cteam prolongam & ſtrictam, vt in figu
ra vides, redigitur; inde per vim in or
bem arctiſſime colligitur, capſulæque in
cluditur. Funis autem tenuis, ſed validior,
circumuoluitur capſulæ, cuius extremum
axi rotæ latiori nectitur. Ita fit, vt dum
chalybs denſitate nimia preſſus tenditur,
capſulam circumuoluat, quæ trahit funem:
inde axis ſenſim circumuolutus, rota à qua
denticulis implicatis aliæ circumaguntur,
ſecum agit. Sextum exemplum eſt, quónam
pacto quies ex impulſu poſſit contingere.
Huius generis eſt vrceus aqua plenus fiſtu
lam inanem habens: cùm enim fiſtula ver
titur inferiùs, aqua ipſa pendere vide
tur. Simili ratione lapides ſuper aquam
iacti reſiliunt: & ſitula aqua plena cir
cumuelociter acta, non effundit aquam:
quia cùm tempus deſit aëris diuiſioni, ne
motus, qui fit in molis horologiorum, ſi
cut baliſtarum ex raritate, tum ſcorpio
num, ac eiuſcemodi generis tormentorum:
nam cùm nimium tenditur neruus, vt ſe
contrahat, impulſu mouetur acriore, ac
impoſitum lapidem, aut ſagittam impel
lit. Itaque ad motum raritatis hæc ratio re
ducitur. Contraria igitur ( vr dixi ) ratio
ne, mola torquetur in horologio: nam
chalybs mollis redditus, in tenuem bra
cteam prolongam & ſtrictam, vt in figu
ra vides, redigitur; inde per vim in or
bem arctiſſime colligitur, capſulæque in
cluditur. Funis autem tenuis, ſed validior,
circumuoluitur capſulæ, cuius extremum
axi rotæ latiori nectitur. Ita fit, vt dum
chalybs denſitate nimia preſſus tenditur,
capſulam circumuoluat, quæ trahit funem:
inde axis ſenſim circumuolutus, rota à qua
denticulis implicatis aliæ circumaguntur,
ſecum agit. Sextum exemplum eſt, quónam
pacto quies ex impulſu poſſit contingere.
Huius generis eſt vrceus aqua plenus fiſtu
lam inanem habens: cùm enim fiſtula ver
titur inferiùs, aqua ipſa pendere vide
tur. Simili ratione lapides ſuper aquam
iacti reſiliunt: & ſitula aqua plena cir
cumuelociter acta, non effundit aquam:
quia cùm tempus deſit aëris diuiſioni, ne