Clavius, Christoph, Gnomonices libri octo, in quibus non solum horologiorum solariu[m], sed aliarum quo[quam] rerum, quae ex gnomonis umbra cognosci possunt, descriptiones geometricè demonstrantur

Table of contents

< >
[21.] SCHOLIVM.
[22.] THEOREMA 3. PROPOSITIO 4.
[23.] COROLLARIVM.
[24.] THEQREMA 4. PROPOSITIQ 5.
[25.] COROLLARIVM.
[26.] THEOREMA 5. PROPOSITIO 6.
[27.] SCHOLIVM.
[28.] COROLLARIVM.
[29.] THEOREMA 6. PROPOSITIO 7.
[30.] COROLLARIVM.
[31.] PROBLEMA 2. PROPOSITIO 8.
[32.] SCHOLIVM.
[33.] LEMMA.
[34.] LEMMA PRIMVM.
[35.] LEMMA II.
[36.] LEMMA PRIMVM.
[37.] LEMMA II.
[38.] THEOREMA 7. PROPOSITIO 9.
[39.] SCHOLIVM.
[40.] THEOREMA 8. PROPOSITIQ 10.
[41.] COROLLARIVM.
[42.] SCHOLIVM.
[43.] THEOREMA 9. PROPOSITIO 11.
[44.] SCHOLIVM.
[45.] COROLLARIVM PRIMVM.
[46.] COROLLARIVM II.
[47.] THEOREMA 10. PROPOSITIO 12.
[48.] COROLLARIVM.
[49.] THEOREMA 11. PROPOSITIO 13.
[50.] THEOREMA 12. PROPOSITIO 14.
< >
page |< < (2) of 677 > >|
222GNOMONICES
DE HOROLOGIIS IN VNIVERSVM,
eorumque
neceſſitate, atque inuentione.
HOROLOGIVM inſtrumentum eſſe, quo horæ deſignantur, deprehendun-
11Horologium
quid
.
turve, vocabulum ipſum indicat.
Significat enim horologium, quaſi horarum ra
tionem
, ita vt quicquid quodammodo horas indicat, horologium dici poſſit.
Eſt
22Hora quid. autem hora vnum ex illis ſpatijs æqualibus, in quæ dies quælibet diuidi conſue-
uit
.
Quamuis enim apud veteres quatuor anni tempora, Ver, Æstas, Autum-
33Vnde dict@ ſint
horæ
.
nus, &
Hyems, horæ dictæ ſint, {ἐπὸ} τοῦ ὁρίζ{ει}ν, vt Platoni placet in Cratylo,
4410 illas anni partes terminẽt, atq;
definiant; hodie tamen æqualia illa diei ſpatia ho
ras
nũcupamus, eo , vt Macrobio placet lib.
1. Saturnaliorũ, e{as} ſol, qui apud
Aegyptios
Horus (ita enim Apollinẽ, qui idem eſt, qui ſol, appellabãt.)
vocaba-
tur
, ſuo curſu, motu{q́ue} efficiat.
Alij tamen malunt, horas dici à nomine græco @@os, quod terminum, ſeu finẽ
ſignificat
, propterea quod ſpatiũ illud continuũ temporis horis tanquam finibus diſtinguimus, ac termina-
mus
.
Deniq; horarum not atione inueſtig anda etiã ad ſordes ventum eſt, Non enim deſunt, qui arbitrẽtur,
æquales
illas diei particul{as} hor{as} eſſe appellat{as} à verbo græco @pos, quod vrinã ſignificat.
Aiunt enim
Hermetẽ
Triſmegiſtum hor{as} primum obſeruaſſe, hoc eſt, diei ſpatia æqualia, ex vrina ſacri cuiuſdam ani-
malis
apud Aegyptios, quod Serapi, id eſt, ſolierat dicatũ.
Nam cum animaduertiſſet illud animal (rem
ſanè
ridiculã, &
AEgyptijs magis, quàm Triſmegiſto dignam) duodecies in die, toties{q́ue} in nocte tum lon-
5520 ga, tum breui, vrinam emittere, æqualibus ſemper interuallis, conſent ancum eſſe rationi put auit, diem no-
ctem
{q́ue} in totidem æqualia ſpatia diſtingui, quæ horæ ab vrina illi{us} animalis nuncuparentur.
Hinc for-
taſſis
factum eſt, vt tota ferme antiquit{as} duodecim horis diem quemcunque, noctem{q́ue} diuiſerit.
Qua de
re
paulo poſt plura dicem{us}.
66Neceſſitas ho-
rologiorum
.
DE neceſſitate vero horologiorum non eſt, quod multa verba faciam. Neminem ſiquidem latere arbi-
tror
, quam miſerum, &
infelix foret genus humanum, ſi hor arum diſtinctionem nullam haberet. Videm{us}
enim
plerunq;
eos, (quod & in ſeipſo quiuis experitur) qui quota ſit hora neſciunt, ſimiliter vt eos, qui
qua
in regione verſentur, ignorant, quaſi ſtupore quodam animi affectos eſſe, &
meo quidem iudicio non
immerito
.
Nam horarum diſcrimine ſinguli ſuos labores, ſua{q́ue} otia metiuntur, & certa ſibi tempora
in
ſuis occupationibus omnibus præfiniunt.
Immo vero cum vita hominum magna ex parte cõmertijs con-
7730 ſumatur fere, at q;
conuentibus, ægre profecto carere poſſemus vſu horologiorum, quandoquidem ipſorum
beneficio
cert{as} nobis horas, certa{q́ue} temporum ſpatia præſtituim{us}, quibus ad res nostras per agend{as}
commodè
, ſine vlla rei familiaris, aut aliarum rerum iactura, conuenire poſſimus.
Teſtantur hoc ipſum om
nes
propemodum benè inſtitutæ respublicæ, quæ in vrbib{us} at q;
oppidis paſſim publicis, priuatis{q́ue} ſumpti
bus
varia horologiorum genera tum ſolaria, tum alia fabricant, eorum{q́ue} cuſtodes ac moderatores annuis
ſtipendijs
alunt:
quod nulla ſanè ratione facerent, niſi horum vſum ſummè ciuitatibus neceſſarium iudica-
rent
.
Teſtantur quoq; id ipſum omnes propemodum agricolæ, ac ſolitarij homines, qui cum horologia non
habeant
, neq;
vero eis ſine magno incommodo poſſint carere, annituntur, quacunque id ratione poſſint,
hoc
incommodum ſubleuare.
Hinc enim videmus eos plerunq; vmbram ſuorum corporum metiri, vel alia,
at
q;
alia radijs ſolaribus ſignafigere, vel deniq; in ipſo cælo certa motus ſolis interdiu, noctu aliorum ſy-
8840 derum interualla notare, vt hiſce ſaltem obſeruationibus quoquo modo, licet non omni ex parte accuratè,
&
ad vnguem, hor arum diſcrimina, ſpatia{q́ue} deprehendere, ac dimetiri queant.
CVM igitur horarum cognitio tam vtilis ſit, atq; adeo neceſſaria omnibus rebuspub. ſummo ſemper
studio
maiores noſtri varia, &
ingenioſa inſtrumenta, (quæ horologia appellam{us}) quibus hor arum in-
terualla
dignoſceremus, excogit arunt;
quæ quidem omnia ad duo genera reuocari poſſunt. Quædam inter-
99Horologiorum
uaria
genera.
diu ex ſola vmbra ſolis, noctu vel ex Lunæ vmbra, vel ex inſpectione aliorum ſyderum, hor{as} indicant,
de
quibus infra plura ſcribemus.
Quædam verò inſtrumento aliquo mechanico, & varijs motibus oſtendũt
hor
{as}, quæ multiplicia ſunt.
Cum enim priora illa horologia tempore nubilo null{as} prorſus monſtrarent
hor
{as}, oportuit illos aliam viam, qua hor{as} not arent, inuenire.
Hinc effectum eſt, vt quidam hydrauli-
cis
horologijs vſi ſint, in quibus beneficio motus aquæ horæ exquiruntur:
qua in re mirum in modum lau-
101050 dat{us} fuit Cteſibius Alexandrin{us}.
Hic enim, vt Vitruuius lib. 9. refert, ingenio mir abili cõſtituit (Vtor
verbis
Vitruuij) cauũ ex auro perfectum, aut ex gemma terebrata, ea enim nec teruntur percuſſu aquæ,
nec
ſordes recipiunt, vt obturentur.
Namq; æqualiter per id cauum influens aqua ſubleuabat ſcapbum
inuerſum
, in quo collocata regula, verſatilia tympana denticulis æqualibus ſunt perfecta:
qui denticuli
alius
aliũ impellentes, verſationes modicas faciunt, &
motiones, & cætera huiuſmodi, vnde diei partes,
id
eſt, horæ cognoſci poterant, &
dijudicari. Plinius vero ad finem lib. 7. ſcribit, Scipionem Naſicam pri-
mum
aqua diuiſiſſe hor{as} æquè noctium, ac dierum, anno Vrbis 595.
Non nulli aut em ponebant vaſa quæ
dam
ænea aquis plena, &
ſubtiliter perforata. quantum enim aquarum in aliud vas @ecidiſſet, cum ad
inſcripta
inſpexiſſent ſigna, quid temporis elapſum eſſet, intelligebant.
Talia horologia à perforati vaſis
ſimilitudine
clepſydr{as} appellabant, quòd furarentur quodammodo aquam, &
guttat im infundendo per
anguſtum
for amen de vaſe in v{as} emitterẽt.
Vnde ſæpe legimus, oratoribus tres, aut quatuor

Text layer

  • Dictionary

Text normalization

  • Original
  • Regularized
  • Normalized

Search


  • Exact
  • All forms
  • Fulltext index
  • Morphological index