233LIBER PRIMVS.
id eſt, horas olim ad dicendum fuiſſe conceſſas.
Alij aſſerunt, ea vaſa fuiſſe vitrea ſubtiliter perforata, in
quibus horæ æqualib{us} dimenſionibus erant ſignatæ, & ad quorum fundum foramen illud paruũ guttatim
aquam emittebat, ſic{q́ue} per aquæ diminutionem horæ elapſæ deprehendebantur. His hac noſtra tempeſtate
ſucceſſerunt horologia quædam è vitro fabrefacta, quæ arenam, pulueremve ſubtiliſſimum habent inclu-
ſum, qui per for amen admodum exiguum ſenſim ex parte ſuperiore in inferiorem delabitur, horas{q́ue} ela-
pſas hac ratione oſtendũt. Scd procul dubio cuncta hactenus enumer at a horologia multis partibus anteit
horologium illud, quod hac noſtra fere ætate, mir abili artificio, ingenio{q́ue} præctanti inuentum eſt, conſtat {q́ue}
rotulis quibuſdam denticulatis, libratis{q́ue} ponderibus ad hor{as}, horarum{q́ue} partes, & ad motus cælestes
demonstrandos, & alia buiuſmodi per commodum. Verum nos de hiſce horologijs Mechanicis, quòd à no-
1110 ſtro inſtituto abborreant, in hoc opere nihil ſcripturi ſumus. Quare ad prior a horologia, quæ per vmbram
ſolis, vel radios aliorum aſtrorum hor{as} diximus indicare, reuertamur.
quibus horæ æqualib{us} dimenſionibus erant ſignatæ, & ad quorum fundum foramen illud paruũ guttatim
aquam emittebat, ſic{q́ue} per aquæ diminutionem horæ elapſæ deprehendebantur. His hac noſtra tempeſtate
ſucceſſerunt horologia quædam è vitro fabrefacta, quæ arenam, pulueremve ſubtiliſſimum habent inclu-
ſum, qui per for amen admodum exiguum ſenſim ex parte ſuperiore in inferiorem delabitur, horas{q́ue} ela-
pſas hac ratione oſtendũt. Scd procul dubio cuncta hactenus enumer at a horologia multis partibus anteit
horologium illud, quod hac noſtra fere ætate, mir abili artificio, ingenio{q́ue} præctanti inuentum eſt, conſtat {q́ue}
rotulis quibuſdam denticulatis, libratis{q́ue} ponderibus ad hor{as}, horarum{q́ue} partes, & ad motus cælestes
demonstrandos, & alia buiuſmodi per commodum. Verum nos de hiſce horologijs Mechanicis, quòd à no-
1110 ſtro inſtituto abborreant, in hoc opere nihil ſcripturi ſumus. Quare ad prior a horologia, quæ per vmbram
ſolis, vel radios aliorum aſtrorum hor{as} diximus indicare, reuertamur.
HOROLOGIA omnia, quæ paulo ante ex ſola vmbra ſolis hor{as} monſtrare diximus, ſolaria à
ſcriptorib{us} appellari ſolent, ſeu ſciotherica, ab vmbra ſolis. σκιόθηρον enim locum ſignificat captan-
dæ vmbræ idoneum. Vnde σκιοθηρα inſtrumenta ſunt mathematica, quibus vmbrę excipi ſolent; vt horolo-
gium ſciothericum ſit inſtrumentum, in quo ex vmbra ſolis, ſiue aliorum aſtrorum radys, qui inſtar vmbræ
22Horologium
Sciochericum
quid. ſunt, certa diei hora & quantitas, ortus & occaſus ſolis, ſigna zodiaci, in quib{us} ſol verſatur, atque ple-
3320 raq; alia ad res cœleſtes ſpectantia, artificioſè demõſtrantur. Multis autem modis diuidi poteſt horologiũ
ſciothericum. Primum enim quædam dicta ſunt penſilia, eo quod ex ipſis è manu liberè pendentib{us}, &
44Sciothericorũ
horologiorum
varia genera. verſus ſolem, vel alia quæcũq; aſtra directis, horas cognoſcam{us}: qualia ſunt illa omnia, in quibus vtimur
aut pinnacidijs, hoc eſt, tabellis quibuſdam quadratis perforatis, quales in dioptra Aſtrolabij affigi ſolẽt,
aut foramine aliquo per exiguo, aut deniq; filo cum perpendiculo, in quo nonnunquã nodulus quidam mobi-
lis apponitur, ad hor{as} diſcernend{as}; cuiuſmodi ſunt Aſtrolabia, Cylindri, quadrantes, annuli aſtronomi-
ci, horarijve, & id genus alia, de quib{us} in lib. @. agemus. Quædam verò ſtabilia ſunt, certumq́, ſitum in
aliquo plano requirunt, ita vt neceſſe non ſit ea pendere, quæ quidem per gnomonis, stylive vmbram ho-
r{as} oſtendunt, diſtribuuntur{q́ue} in duo genera. Alia enim in ſuperficie plana, quæ alicui circulo cœleſti ma-
5530 ximo æquidiſtet, delineantur: Alia vero in ſuperficie non plana, vt in hemiſphærio concauo aut conuexo,
vel in Cylindro conuexo, vel concauo, vel in quacunq; alia ſuperficie, quæ plana non eſt, depinguntur, de
quibus in octauo libro ſcribemus; nunc genera illorum, quæ in ſuperficiebus planis deſcribuntur, & de qui-
bus potiſſimum in hoc opere diſſeremus, recenſeamus.
ſcriptorib{us} appellari ſolent, ſeu ſciotherica, ab vmbra ſolis. σκιόθηρον enim locum ſignificat captan-
dæ vmbræ idoneum. Vnde σκιοθηρα inſtrumenta ſunt mathematica, quibus vmbrę excipi ſolent; vt horolo-
gium ſciothericum ſit inſtrumentum, in quo ex vmbra ſolis, ſiue aliorum aſtrorum radys, qui inſtar vmbræ
22Horologium
Sciochericum
quid. ſunt, certa diei hora & quantitas, ortus & occaſus ſolis, ſigna zodiaci, in quib{us} ſol verſatur, atque ple-
3320 raq; alia ad res cœleſtes ſpectantia, artificioſè demõſtrantur. Multis autem modis diuidi poteſt horologiũ
ſciothericum. Primum enim quædam dicta ſunt penſilia, eo quod ex ipſis è manu liberè pendentib{us}, &
44Sciothericorũ
horologiorum
varia genera. verſus ſolem, vel alia quæcũq; aſtra directis, horas cognoſcam{us}: qualia ſunt illa omnia, in quibus vtimur
aut pinnacidijs, hoc eſt, tabellis quibuſdam quadratis perforatis, quales in dioptra Aſtrolabij affigi ſolẽt,
aut foramine aliquo per exiguo, aut deniq; filo cum perpendiculo, in quo nonnunquã nodulus quidam mobi-
lis apponitur, ad hor{as} diſcernend{as}; cuiuſmodi ſunt Aſtrolabia, Cylindri, quadrantes, annuli aſtronomi-
ci, horarijve, & id genus alia, de quib{us} in lib. @. agemus. Quædam verò ſtabilia ſunt, certumq́, ſitum in
aliquo plano requirunt, ita vt neceſſe non ſit ea pendere, quæ quidem per gnomonis, stylive vmbram ho-
r{as} oſtendunt, diſtribuuntur{q́ue} in duo genera. Alia enim in ſuperficie plana, quæ alicui circulo cœleſti ma-
5530 ximo æquidiſtet, delineantur: Alia vero in ſuperficie non plana, vt in hemiſphærio concauo aut conuexo,
vel in Cylindro conuexo, vel concauo, vel in quacunq; alia ſuperficie, quæ plana non eſt, depinguntur, de
quibus in octauo libro ſcribemus; nunc genera illorum, quæ in ſuperficiebus planis deſcribuntur, & de qui-
bus potiſſimum in hoc opere diſſeremus, recenſeamus.
HOROLOGIORVM igitur ſolarium, quæ in plana aliqua ſuperficie deſcribuntur, plurima ſunt
66Horologia ſo@a
ria diuiduntur
ratione circulo
rum maximo-
rũ, quibus equi-
diſtant, & à qui
bus nomen ac-
eipiunt. genera, pro multitudine cælestium circulorum maximorum, quibus ſuperficies planæ horologiorũ æquidi-
ſtant, & à quibus horologia ipſa nomina inuenerunt, vt propoſ. 2. huius libri docebimus. Sed quoniã præ-
cipuè nouem circuli maximi in cœlo conſider ari poſſunt ſitu, & poſitione differentes, efficitur, vt totidem
ſint gener a horologiorum, quæ in ſuperficie aliqua plana deſcribuntur. Circuli autem maximi ſunt hi, Ho-
rizon; verticalis circulus proprie dictus, incedens per verticem capitis, & communes ſectiones A E qua-
toris, at q; Horizontis; Meridianus; Circulus horæ 6. a meridie, vel media nocte, per polos mundi, & eaſ-
7740 dem ſectiones communes A E quatoris, & Horizontis ductus; A E quator; Verticalis cir culus quicunque
à proprie dicto Verticali deflectens, & ad Horizontem rect{us}; Circul{us} maximus ab Horizonte declinãs
& per communes ſectiones Meridiani, Horizontis{q́ue} tranſiens, at q; ad verticalem proprie dictum rect{us};
Circul{us} maxim{us} ad Horizontem inclinatus, qui per cõmunes ſectiones Aequatoris, Verticalis propriè
dicti, & Horizontis deſcribitur, rect{us}{q́ue} eſt ad Meridianum; Circulus deniq; maximus & ad Horizontẽ,
& ad Meridianũ, & ad Verticalem propriè dictum inclinatus. Quoniã vero quilibet horum circulorum
præter Horizõtem, du{as} habet facies, quæ interdiu à ſole illustrari poſſunt, vt Verticalis tam proprie di-
ct{us}, quàm ille, qui ab eo declinat, vnã habet, quæ ad meridiẽ vergit, & alterã, quæ ſpectat ad boreã; Me-
ridian{us} autẽ unam, quæ ortum, & alterã, quæ occaſum reſpicit; Cæteri deniq; Circuli ad Horizontem in-
clinati habent ſuperiorem vnam, quæ ad Zenith, ſeu verticem capitis, & inferiorẽ alteram, quæ ad Nadir
8850 ſpectat; fit vt in vniuerſum ſint ſeptemdecim genera huiuſmodi horologiorum, quæ it a appellari poterunt.
99Quot ſint gene 66Horologia ſo@a
ria diuiduntur
ratione circulo
rum maximo-
rũ, quibus equi-
diſtant, & à qui
bus nomen ac-
eipiunt. genera, pro multitudine cælestium circulorum maximorum, quibus ſuperficies planæ horologiorũ æquidi-
ſtant, & à quibus horologia ipſa nomina inuenerunt, vt propoſ. 2. huius libri docebimus. Sed quoniã præ-
cipuè nouem circuli maximi in cœlo conſider ari poſſunt ſitu, & poſitione differentes, efficitur, vt totidem
ſint gener a horologiorum, quæ in ſuperficie aliqua plana deſcribuntur. Circuli autem maximi ſunt hi, Ho-
rizon; verticalis circulus proprie dictus, incedens per verticem capitis, & communes ſectiones A E qua-
toris, at q; Horizontis; Meridianus; Circulus horæ 6. a meridie, vel media nocte, per polos mundi, & eaſ-
7740 dem ſectiones communes A E quatoris, & Horizontis ductus; A E quator; Verticalis cir culus quicunque
à proprie dicto Verticali deflectens, & ad Horizontem rect{us}; Circul{us} maximus ab Horizonte declinãs
& per communes ſectiones Meridiani, Horizontis{q́ue} tranſiens, at q; ad verticalem proprie dictum rect{us};
Circul{us} maxim{us} ad Horizontem inclinatus, qui per cõmunes ſectiones Aequatoris, Verticalis propriè
dicti, & Horizontis deſcribitur, rect{us}{q́ue} eſt ad Meridianum; Circulus deniq; maximus & ad Horizontẽ,
& ad Meridianũ, & ad Verticalem propriè dictum inclinatus. Quoniã vero quilibet horum circulorum
præter Horizõtem, du{as} habet facies, quæ interdiu à ſole illustrari poſſunt, vt Verticalis tam proprie di-
ct{us}, quàm ille, qui ab eo declinat, vnã habet, quæ ad meridiẽ vergit, & alterã, quæ ſpectat ad boreã; Me-
ridian{us} autẽ unam, quæ ortum, & alterã, quæ occaſum reſpicit; Cæteri deniq; Circuli ad Horizontem in-
clinati habent ſuperiorem vnam, quæ ad Zenith, ſeu verticem capitis, & inferiorẽ alteram, quæ ad Nadir
8850 ſpectat; fit vt in vniuerſum ſint ſeptemdecim genera huiuſmodi horologiorum, quæ it a appellari poterunt.
ra horologiorũ
ſolariũ, quæin
ſuperficie plana
deſcribuntur.
1.
HORIZONTALE, quod Horizonti æquidiſtat.
2.
VERTICALE ad meridiẽ ſpectãs, qđ circulo Verticali ppriè dicto par allelũ eſt, meridiẽ{q́ue} reſpicit.
3.
VERTICALE ad Boream vergens, quod eidem Verticali Circulo æquidiſtat, ſpectat{q́ue} ad Se-
ptentrionem, ſeu Boream.
ptentrionem, ſeu Boream.