1ex leuioribus: atque ideò ex mari, quàm ex
fluminibus, vel lacubus. Altera quòd cymbæ
in mari plus ſuſtinent ponderis: reliqua, quòd
nauigium in ea aqua minùs graue eſt. Opor
tet hanc autem ob cauſam animaduertere, cùm,
vt dictum eſt, nauigium grauius reddatur in
aquæ ſuperficie ( quia partim eſt in aëre)
quàm in imo, vt quantò magis eleuatur à
cymbis, eò plures ac maiores cymbæ alligen
tur, ne decepti hac ratione non ſolùm denuò
mergatur, ſed & impetu adiecto omnes ſecum
cymbas in profundum trahat. Dubitabit au
tem aliquis, cur exoneratis cymbis B, imple
tis autem aliis, per A, ſignificantur, non deſ
cendat nauis, quæ eleuata fuit ab A, cymbis
vacuis? Non enim plenæ poſſunt ſuſtinere
pondus. Cauſa eſt, quia factis iam funibus
æqualibus cymbarum A, & B, cùm iam va
cuum ſeu inane, vel aër, qui in cymbis con
tinetur potentior ſit nauis pondere, plus tra
het inane cymbarum B, quàm remittet gra
uitas aucti poderis cymbarum A. Itaque hac
ratione perpetuò nauis aſcendet: hoc dunta
xat obſeruato, vt plenarum cymbarum funes
eò ſint vacuarum cymbarum funibus breuio
res, quantò pondus lapidum eas cymbas de
primit. Sed de ſimplici leuis motu ſurſum ſa
tis, nunc de motu, qui ex graui & leui com
ponitur, dicendum erit. Pro cuius exemplo
mirificè ſe offert Heronis machina, quam
nos ſæpè tractauimus. Ea ſic ſe habet: A, la
9[Figure 9]
brum aqua plenum: ſub quo vas B, & ipſum
aqua plenum, ſit iunctum A, vt ex altero in
alterum aqua permeare non poſſit. Sub B, vas
aliud, quod vocetur C, inane. Fiſtula D, fera
tur ex B, in C, cuius ſummum os fermè ad
labrum perueniat. Fiſtula alia E, quæ ſuper
labrum non parùm aſcendat, & inſerta labro,
in medio penetret vſque ad imum primi va
ſis, non tamen ipſi imo iungatur. Alia fiſtula
F, cuius ſupremum in imo labri oſculum ſitum
ſit, inferiùs os in ipſo ſepto inter duo vaſa fi
niatur, ita tamen vt aqua ex labro per ſuperius
os in vas C, deferatur. Tunc verò videmus
aquam, quę eſt in B, vaſe, per E, fiſtulam emitti,
ac eò donec finiatur labri aqua vſque perſe
uerare. Id quomodo fiat ex duobus motibus
compoſitis demonſtrandum. Aqua deſcen
dens per F, fiſtulam, cùm aër in C, non poſſit
ſubſiſtere, aſcendit per D, fiſtulam in vas B,
ſuperiùs. At verò cum ibi locus aqua plenus
ſit, cogitur aqua aſcendere per E, fiſtulam
preſſa ab aëre, atque ſic effunditur. Manife
ſtum eſt igitur hîc duos eſſe motus: vnum ſe
cundum naturam aquæ deſcendentis ex labro
in C, vas per F, fiſtulam, alterum aëris aſcen
dentis ex vaſe C, in vas B, quod (vt dictum
eſt) ab aqua ſursùm impellatur. Ab his igitur
duobus motibus naturalibus violentius im
petus fit quo aqua ex vaſe B, per fiſtulam
aſcendit. Verùm motus grauis dum repetit
alternatim folles mouet, aut alias machinas,
quòd in machina Cteſibica demonſtrare
oportunum erat, vt emboli maſculi viciſſim
in modiolis aſcendere, deſcenderétque poſ
ſent. Id autem ſic fit: Rota cum pinnis iux
ta aquæ delabentis caſum ( vt ſolet fieri) ſta
tuatur, vt ex aquæ perpetuo defluxu ſuper
pinnas rota circumuoluatur, in qua ſit axis
A, quem palàm eſt neceſſe fore, vt & ipſe
circumagatur. Rotæ deſcriptionem, vt rem
notiſſimam ac in molis omnibus conſpi
cuam, prætermitto.
fluminibus, vel lacubus. Altera quòd cymbæ
in mari plus ſuſtinent ponderis: reliqua, quòd
nauigium in ea aqua minùs graue eſt. Opor
tet hanc autem ob cauſam animaduertere, cùm,
vt dictum eſt, nauigium grauius reddatur in
aquæ ſuperficie ( quia partim eſt in aëre)
quàm in imo, vt quantò magis eleuatur à
cymbis, eò plures ac maiores cymbæ alligen
tur, ne decepti hac ratione non ſolùm denuò
mergatur, ſed & impetu adiecto omnes ſecum
cymbas in profundum trahat. Dubitabit au
tem aliquis, cur exoneratis cymbis B, imple
tis autem aliis, per A, ſignificantur, non deſ
cendat nauis, quæ eleuata fuit ab A, cymbis
vacuis? Non enim plenæ poſſunt ſuſtinere
pondus. Cauſa eſt, quia factis iam funibus
æqualibus cymbarum A, & B, cùm iam va
cuum ſeu inane, vel aër, qui in cymbis con
tinetur potentior ſit nauis pondere, plus tra
het inane cymbarum B, quàm remittet gra
uitas aucti poderis cymbarum A. Itaque hac
ratione perpetuò nauis aſcendet: hoc dunta
xat obſeruato, vt plenarum cymbarum funes
eò ſint vacuarum cymbarum funibus breuio
res, quantò pondus lapidum eas cymbas de
primit. Sed de ſimplici leuis motu ſurſum ſa
tis, nunc de motu, qui ex graui & leui com
ponitur, dicendum erit. Pro cuius exemplo
mirificè ſe offert Heronis machina, quam
nos ſæpè tractauimus. Ea ſic ſe habet: A, la
9[Figure 9]brum aqua plenum: ſub quo vas B, & ipſum
aqua plenum, ſit iunctum A, vt ex altero in
alterum aqua permeare non poſſit. Sub B, vas
aliud, quod vocetur C, inane. Fiſtula D, fera
tur ex B, in C, cuius ſummum os fermè ad
labrum perueniat. Fiſtula alia E, quæ ſuper
labrum non parùm aſcendat, & inſerta labro,
in medio penetret vſque ad imum primi va
ſis, non tamen ipſi imo iungatur. Alia fiſtula
F, cuius ſupremum in imo labri oſculum ſitum
ſit, inferiùs os in ipſo ſepto inter duo vaſa fi
niatur, ita tamen vt aqua ex labro per ſuperius
os in vas C, deferatur. Tunc verò videmus
aquam, quę eſt in B, vaſe, per E, fiſtulam emitti,
ac eò donec finiatur labri aqua vſque perſe
uerare. Id quomodo fiat ex duobus motibus
compoſitis demonſtrandum. Aqua deſcen
dens per F, fiſtulam, cùm aër in C, non poſſit
ſubſiſtere, aſcendit per D, fiſtulam in vas B,
ſuperiùs. At verò cum ibi locus aqua plenus
ſit, cogitur aqua aſcendere per E, fiſtulam
preſſa ab aëre, atque ſic effunditur. Manife
ſtum eſt igitur hîc duos eſſe motus: vnum ſe
cundum naturam aquæ deſcendentis ex labro
in C, vas per F, fiſtulam, alterum aëris aſcen
dentis ex vaſe C, in vas B, quod (vt dictum
eſt) ab aqua ſursùm impellatur. Ab his igitur
duobus motibus naturalibus violentius im
petus fit quo aqua ex vaſe B, per fiſtulam
aſcendit. Verùm motus grauis dum repetit
alternatim folles mouet, aut alias machinas,
quòd in machina Cteſibica demonſtrare
oportunum erat, vt emboli maſculi viciſſim
in modiolis aſcendere, deſcenderétque poſ
ſent. Id autem ſic fit: Rota cum pinnis iux
ta aquæ delabentis caſum ( vt ſolet fieri) ſta
tuatur, vt ex aquæ perpetuo defluxu ſuper
pinnas rota circumuoluatur, in qua ſit axis
A, quem palàm eſt neceſſe fore, vt & ipſe
circumagatur. Rotæ deſcriptionem, vt rem
notiſſimam ac in molis omnibus conſpi
cuam, prætermitto.
10[Figure 10]
Trabs ſuperiacens tignis atque incluſa fo
raminibus rotundis vocetur B, ita vt mobilis
ſit, ac vt in cardinibus circumuolui poſſit.
Iuxta huius extremum E, annulus infixus, cui
alter annulus cum ferrea virga F: hæ rurſus
in annulum finiatur, quem excipiat alter an
nulus G, virga H, annexus: in extremo H, an
nulus iunctus eſt, qui vnco ita annectitur in
ſummitate axis A, vt ſecum moueatur, ſed
redeunte axe, redit & annulus ad priſtinum
locum ac ſitum. Ex altera trabis parte duo
annuli ex aduerſo collocantur C, & D. Licet
& bis duos & tria paria ſic ex aduerſo collo
care. Si igitur emboli aut folles alter C, fune
iungatur, alter D, circumuoluto axe, trahitur
primum trabs verſus D, túncque eleuatur
follium alter ex C, altero cadente D. Quum
verò rota dimidium axis circumuertit, annu
lus in imo H, redit ad locum ſuperiorem &
impellit E, propter virgas, & trabs flectitur
verſus C, atque ſic mutata vice folles mo
uentur. Nutat enim trabs dextra ac ſiniſtra
viciſſim, ſed non circumuoluitur. Ergo licet
multa paria follium annulis multis in trabe
ex aduerſo collocatis mouere, ſed robuſta vi
aquæ opus eſt. Licet & eidem axi alteram
trabem, quod fabri facere ſolent à ſiniſtra
iungere, atque ſic numerus follium duplicabitur.
Nec alio opus eſt auxilio, aliáve quam quæ in
vno patefacta eſt induſtria, ſed ſola maiore vi.
raminibus rotundis vocetur B, ita vt mobilis
ſit, ac vt in cardinibus circumuolui poſſit.
Iuxta huius extremum E, annulus infixus, cui
alter annulus cum ferrea virga F: hæ rurſus
in annulum finiatur, quem excipiat alter an
nulus G, virga H, annexus: in extremo H, an
nulus iunctus eſt, qui vnco ita annectitur in
ſummitate axis A, vt ſecum moueatur, ſed
redeunte axe, redit & annulus ad priſtinum
locum ac ſitum. Ex altera trabis parte duo
annuli ex aduerſo collocantur C, & D. Licet
& bis duos & tria paria ſic ex aduerſo collo
care. Si igitur emboli aut folles alter C, fune
iungatur, alter D, circumuoluto axe, trahitur
primum trabs verſus D, túncque eleuatur
follium alter ex C, altero cadente D. Quum
verò rota dimidium axis circumuertit, annu
lus in imo H, redit ad locum ſuperiorem &
impellit E, propter virgas, & trabs flectitur
verſus C, atque ſic mutata vice folles mo
uentur. Nutat enim trabs dextra ac ſiniſtra
viciſſim, ſed non circumuoluitur. Ergo licet
multa paria follium annulis multis in trabe
ex aduerſo collocatis mouere, ſed robuſta vi
aquæ opus eſt. Licet & eidem axi alteram
trabem, quod fabri facere ſolent à ſiniſtra
iungere, atque ſic numerus follium duplicabitur.
Nec alio opus eſt auxilio, aliáve quam quæ in
vno patefacta eſt induſtria, ſed ſola maiore vi.
Sed motuum tranſlatio, quæ ſolet in vſu
eſſe, tùm in molendinis, tum horologiis,
quamvis vulgata, tamen ſubtiliori conſtat
ratione.
11[Figure 11]
eſſe, tùm in molendinis, tum horologiis,
quamvis vulgata, tamen ſubtiliori conſtat
ratione.
11[Figure 11]