1decreſcat: huius poſtmodum aquæ percolatę,
libræ duæ vel quatuor halinitro dum cogi
tur aqua feruente adduntur, eo tempore quo
vehementi æſtu ſpuma è cacabo exilire vi
detur. Alius nobilior modus, ſed damnoſior.
Vaſe ferreo halinitrum excipitur, vaſa fer
reo etiam tegitur: admotis prunis adeò tor
retur, donec liqueſcat: ſi non perfectè liqua
tum fuerit, quod deprehenditur ſemoto teg
mine adhuc repoſito tandiu ignibus vrgea
tur, donec liqueſcat perfectè: pòſt tenuiſſimo
ſulphuris pulueris inſpergatur, qui ſi non
ſpontè accenditur, accendatur. Permittatur
igitur quidquid eſt pingue exurere, hoc enim
ſupernatat: inde amotum ab igne, fæce terrea
in fundo relicta, totum cogitur in candidi
marmoris ſpeciem. Palam igitur eſt, quic
quid pingue eſt, celeri vſtioni reſiſtere: bitu
men ſalis aliquid continet, ob id magis ſuc
cutit quam ſulphur purum. Succuſſio omnis
aliquid habet maius ſimplici ictu, vnde fit
vt quæ tremulo ictu percutiuntur, faciliùs
frangantur.
libræ duæ vel quatuor halinitro dum cogi
tur aqua feruente adduntur, eo tempore quo
vehementi æſtu ſpuma è cacabo exilire vi
detur. Alius nobilior modus, ſed damnoſior.
Vaſe ferreo halinitrum excipitur, vaſa fer
reo etiam tegitur: admotis prunis adeò tor
retur, donec liqueſcat: ſi non perfectè liqua
tum fuerit, quod deprehenditur ſemoto teg
mine adhuc repoſito tandiu ignibus vrgea
tur, donec liqueſcat perfectè: pòſt tenuiſſimo
ſulphuris pulueris inſpergatur, qui ſi non
ſpontè accenditur, accendatur. Permittatur
igitur quidquid eſt pingue exurere, hoc enim
ſupernatat: inde amotum ab igne, fæce terrea
in fundo relicta, totum cogitur in candidi
marmoris ſpeciem. Palam igitur eſt, quic
quid pingue eſt, celeri vſtioni reſiſtere: bitu
men ſalis aliquid continet, ob id magis ſuc
cutit quam ſulphur purum. Succuſſio omnis
aliquid habet maius ſimplici ictu, vnde fit
vt quæ tremulo ictu percutiuntur, faciliùs
frangantur.
Halinitrire.
purgatio.
purgatio.
Iam primum hoc experimenta docent.
Nam
ſi gladium perſico infigas, & illud ſuſpendas
manu, baculóque percutias gladium, non ſolùm
perſicum, ſed & nucleum leui ictu diuides:
hoc enim ſæpius expertus ſum. Quinetiam fe
runt, crure bouis (oſſe ſcilicet) paleæ cumulo
ſuperimpoſito: inde oſſi ſuperpoſita ſecuri:
icta ſecuri faſciculo paleæ os ipſum confrin
gi: quod verum eſſe etſi mirum ſit, conſtat
tamen tremulo ictu validiſſimam vim ineſſe.
Quærendum igitur quam ob cauſam Ratio,
vt mihi videtur, altera harum eſt, vel ambæ.
Prima, quod ſi tabulæ ſolidæ ſuperſtet quod
percutitur, reſiſtente tabula denſius redditur
quod percutitur, & pars ipſa quæ ictum ex
cipit: quare ictui minimè cedit, denſum enim
quò denſius eſt, eò difficilius diuiditur: at ſi
molli ſtrato, vt lectulo, aut paleæ, aut nulli rei
penitus incumbat, non denſari poteſt, ſed de
hiſcit atque fatiſcit. Ob hoc quæ ſicca ſunt, ſic
faciliùs diuiduntur. Cauſa alia eſt, quòd in
tremulo ictu redit quod percutitur, nondum
finito priore ictu: quare ſi redire debet altero
ictu manente, quod percutitur omninò diuidi
neceſſe eſt. Ob id ſi longus ſit gladius, vehe
mentius repercutitur & congeminabitur ictus,
quare faciliùs diuidetur. Quòd ſi latior ſit
gladius artificiosè formatus, & ictus in extre
mo, vehementer repercutietur, quia multum
excipit aëre, ideóque duriſſima diuidet. Alia
ratione barbari gladios incuruos fingunt, in
quorum dorſo cauitas eſt, in quam argentum
viuum imponunt, quod dum iuxta capulum
ſubſidet, leuiſſimum enſem reddit: cum deſ
cendit, grauitate ac celeritate adeò ictus adau
get, vt ſi acies firma ſit, arma diuidat. Neque
hoc enſis genere, ſi modò robur vtenti adſit,
& chalybs durus ac tenax, violentius quic
quam ad hominum vſum poteſt excogitari.
Inde ſerræ ratio deducta. Fit hæc, vt cuique no
tum eſt, alternatis dentibus. Diuidit autem hac
ratione: nam produci poſſunt atque extendi quæ
cunque rationem cognitam habent. In illa
igitur partes duæ ſunt, inanis & ſolida. Solida
inflecti ſolet. Duo igitur dubitatione digna
videntur: alterum, cur inane impetum addat:
reliquum, cur obliquitas ad celeritatem ſcin
dendi multum conferat. Inde videbimus, cur
& quam longiores & tenuiores dentes, ac ra
riores fiant: quandoque autem craſſiores, ſpiſ
ſiores, & breuiores, vt in lima: nam lima eſt
ſerra, breuibus frequentibus & obtuſioribus
dentibus prædita: vt ſerra lima eſt, longis, ra
ris & acutis dentibus elaborata. Atque in vtro
que genere eſt diſcrimen: nam ſerra ſerra eſt
rarior & acutior, & lima lima dentes habet
magis obtuſos, frequentiores & breuiores.
Simul etiam illud conſiderandum, an hæc ſe
conſequantur, ſcilicet gratia exempli, breues
& frequentes, & obtuſi dentes, an verò alia
alium finem habeant. Videntur igitur primum
inanitatis illius tria eſſe commoda Primum,
quòd impetum acquirat caſu: nam aër (vt do
cuimus (motum cit & adiuuat: fit enim caſus
per inane, & impetus augetur. Secundum,
quòd ferrum refrigeretur. Nam ferrum ſi
vndique claudatur, incaleſcit, dum incaleſ
cit, molle redditur & flectitur, vímque totam
amittit. Tertium, quòd ea diuiſione dentes
obliqui fieri poſſunt. Quòd ſi integrum ma
neat, nec obliquitas illa admitti poterit: nec
ſi admittatur, ad vsum perduci: & ſi perducatur,
manere nequeat. Obliquitatis verò duo ſunt
commoda: alterum, vt ſcobi puteat exitus, re
liquum vt dentes faciliùs diducantur latiore
ſciſſura. Nam ſi ſciſſura latior ſit ob dentium
magnitudinem, attamen difficulter ſerra mo
uebitur, ſciſſura arctè dentes amplectente.
Eſt & aliud commodum, quòd non adeò ſer
ra caleſcat. Vbi igitur molle eſt quod ſcindi
tur, raris dentibus & acutis longioribúſque ac
obliquis mult vtemur. Vbi prædurum lignum,
ſerra breues habebit dentes, minúſque acutos
tum frequentiores & minus obliquos. Si ve
rò ferrum ſecare expediat, dentibus opus erit
craſſioribus ne rumpantur, atque breuioribus
tum rectioribus. Sed quia tales exiguum opus
ac ſerò perficiunt, frequentes efficimus. Et
hoc (vt dixi) genus ſerræ, lima vocatur. Magis
autem in chalybe hæc obſeruanda erunt.
Grauitas etiam in his magis neceſſaria eſt.
Leuitas in ſerra, nam in ea celeritatem quæ
rimus. Quæcunque igitur rara, longa, acuta,
obliqua, leuia, in mollibus meliora. Tot igi
tur tantáque ſunt inanitatis & obliquitatis in
ſerris commoda. Sed in lima, cùm (vt dixi)
paruo labore ducatur, dentes ſecundum lati
tudinem multiplices fecerunt. Sæpius enim
repetitum eſt, quæ breui finem aſſequuntur,
viribus maioribus indigere: quæ viribus in
digent exiguis longius tempus expoſcere.
Fiunt & in hoc genere limæ ſurdæ, quoniam
tenuiſſimæ, & aqua ſeparationis imbuuntur.
Aqua ſectionem iuuat, & ſtrepitum minuit.
Verùm optimæ ex his forcipis formam refe
runt: vix enim fieri poteſt, vt quæ liberè ſu
perducitur ſtrepitum non edat. Aſtricta verò
hoc modo cum non ſubſiliat vel rodendo, vel
incidendo abſque ſtrepitu ſecat.
ſi gladium perſico infigas, & illud ſuſpendas
manu, baculóque percutias gladium, non ſolùm
perſicum, ſed & nucleum leui ictu diuides:
hoc enim ſæpius expertus ſum. Quinetiam fe
runt, crure bouis (oſſe ſcilicet) paleæ cumulo
ſuperimpoſito: inde oſſi ſuperpoſita ſecuri:
icta ſecuri faſciculo paleæ os ipſum confrin
gi: quod verum eſſe etſi mirum ſit, conſtat
tamen tremulo ictu validiſſimam vim ineſſe.
Quærendum igitur quam ob cauſam Ratio,
vt mihi videtur, altera harum eſt, vel ambæ.
Prima, quod ſi tabulæ ſolidæ ſuperſtet quod
percutitur, reſiſtente tabula denſius redditur
quod percutitur, & pars ipſa quæ ictum ex
cipit: quare ictui minimè cedit, denſum enim
quò denſius eſt, eò difficilius diuiditur: at ſi
molli ſtrato, vt lectulo, aut paleæ, aut nulli rei
penitus incumbat, non denſari poteſt, ſed de
hiſcit atque fatiſcit. Ob hoc quæ ſicca ſunt, ſic
faciliùs diuiduntur. Cauſa alia eſt, quòd in
tremulo ictu redit quod percutitur, nondum
finito priore ictu: quare ſi redire debet altero
ictu manente, quod percutitur omninò diuidi
neceſſe eſt. Ob id ſi longus ſit gladius, vehe
mentius repercutitur & congeminabitur ictus,
quare faciliùs diuidetur. Quòd ſi latior ſit
gladius artificiosè formatus, & ictus in extre
mo, vehementer repercutietur, quia multum
excipit aëre, ideóque duriſſima diuidet. Alia
ratione barbari gladios incuruos fingunt, in
quorum dorſo cauitas eſt, in quam argentum
viuum imponunt, quod dum iuxta capulum
ſubſidet, leuiſſimum enſem reddit: cum deſ
cendit, grauitate ac celeritate adeò ictus adau
get, vt ſi acies firma ſit, arma diuidat. Neque
hoc enſis genere, ſi modò robur vtenti adſit,
& chalybs durus ac tenax, violentius quic
quam ad hominum vſum poteſt excogitari.
Inde ſerræ ratio deducta. Fit hæc, vt cuique no
tum eſt, alternatis dentibus. Diuidit autem hac
ratione: nam produci poſſunt atque extendi quæ
cunque rationem cognitam habent. In illa
igitur partes duæ ſunt, inanis & ſolida. Solida
inflecti ſolet. Duo igitur dubitatione digna
videntur: alterum, cur inane impetum addat:
reliquum, cur obliquitas ad celeritatem ſcin
dendi multum conferat. Inde videbimus, cur
& quam longiores & tenuiores dentes, ac ra
riores fiant: quandoque autem craſſiores, ſpiſ
ſiores, & breuiores, vt in lima: nam lima eſt
ſerra, breuibus frequentibus & obtuſioribus
dentibus prædita: vt ſerra lima eſt, longis, ra
ris & acutis dentibus elaborata. Atque in vtro
que genere eſt diſcrimen: nam ſerra ſerra eſt
rarior & acutior, & lima lima dentes habet
magis obtuſos, frequentiores & breuiores.
Simul etiam illud conſiderandum, an hæc ſe
conſequantur, ſcilicet gratia exempli, breues
& frequentes, & obtuſi dentes, an verò alia
alium finem habeant. Videntur igitur primum
inanitatis illius tria eſſe commoda Primum,
quòd impetum acquirat caſu: nam aër (vt do
cuimus (motum cit & adiuuat: fit enim caſus
per inane, & impetus augetur. Secundum,
quòd ferrum refrigeretur. Nam ferrum ſi
vndique claudatur, incaleſcit, dum incaleſ
cit, molle redditur & flectitur, vímque totam
amittit. Tertium, quòd ea diuiſione dentes
obliqui fieri poſſunt. Quòd ſi integrum ma
neat, nec obliquitas illa admitti poterit: nec
ſi admittatur, ad vsum perduci: & ſi perducatur,
manere nequeat. Obliquitatis verò duo ſunt
commoda: alterum, vt ſcobi puteat exitus, re
liquum vt dentes faciliùs diducantur latiore
ſciſſura. Nam ſi ſciſſura latior ſit ob dentium
magnitudinem, attamen difficulter ſerra mo
uebitur, ſciſſura arctè dentes amplectente.
Eſt & aliud commodum, quòd non adeò ſer
ra caleſcat. Vbi igitur molle eſt quod ſcindi
tur, raris dentibus & acutis longioribúſque ac
obliquis mult vtemur. Vbi prædurum lignum,
ſerra breues habebit dentes, minúſque acutos
tum frequentiores & minus obliquos. Si ve
rò ferrum ſecare expediat, dentibus opus erit
craſſioribus ne rumpantur, atque breuioribus
tum rectioribus. Sed quia tales exiguum opus
ac ſerò perficiunt, frequentes efficimus. Et
hoc (vt dixi) genus ſerræ, lima vocatur. Magis
autem in chalybe hæc obſeruanda erunt.
Grauitas etiam in his magis neceſſaria eſt.
Leuitas in ſerra, nam in ea celeritatem quæ
rimus. Quæcunque igitur rara, longa, acuta,
obliqua, leuia, in mollibus meliora. Tot igi
tur tantáque ſunt inanitatis & obliquitatis in
ſerris commoda. Sed in lima, cùm (vt dixi)
paruo labore ducatur, dentes ſecundum lati
tudinem multiplices fecerunt. Sæpius enim
repetitum eſt, quæ breui finem aſſequuntur,
viribus maioribus indigere: quæ viribus in
digent exiguis longius tempus expoſcere.
Fiunt & in hoc genere limæ ſurdæ, quoniam
tenuiſſimæ, & aqua ſeparationis imbuuntur.
Aqua ſectionem iuuat, & ſtrepitum minuit.
Verùm optimæ ex his forcipis formam refe
runt: vix enim fieri poteſt, vt quæ liberè ſu
perducitur ſtrepitum non edat. Aſtricta verò
hoc modo cum non ſubſiliat vel rodendo, vel
incidendo abſque ſtrepitu ſecat.
Gladij ar
ma diuiden
tis conſtru
ctio.
ma diuiden
tis conſtru
ctio.
29[Figure 29]
30[Figure 30]
Sed iam ad terræmotus ſigna redeo,
quandoquidem cáuſas & ſpecies explicaſ
ſe memini. Cum aquæ puteorum ſulphur
metallicumve aliud quid redolent, aut titu
bant, aut turbantur, aut incaleſcunt, aut ſic
cantur præter rationem, terræmotum im
minere prænuntiat. Sic feruntur Ana
ximander ac Pherecydes motum terræ
quandoquidem cáuſas & ſpecies explicaſ
ſe memini. Cum aquæ puteorum ſulphur
metallicumve aliud quid redolent, aut titu
bant, aut turbantur, aut incaleſcunt, aut ſic
cantur præter rationem, terræmotum im
minere prænuntiat. Sic feruntur Ana
ximander ac Pherecydes motum terræ