1[Figure 1]
DE SVBTILITATE.
LIBER PRIMVS.
DE PRINCIPIIS, MATERIA, FORMA, VACVO,
corporum repugnantia, motu Naturali, & Loco.
PROPOSITVM noſtri ne
gotij in hoc Opere eſt, de
Subtilitate tractare. Eſt au
tem ſubtilitas ratio quædam,
qua ſenſibilia à ſenſibus, in
telligibilia ab intellectu, dif
ficilè compræhenduntur. Ergo ſi ſingula, quę
ſubtilitate conſtant, magnum etiam per ſe
exhibent negotium, ſuntque difficillima,
quid rogo de ea tractatione dicendum erit,
in qua omnis ſubtilitatis ratio explicanda
eſt? Idque ſolùm apertum & facilè videri
poteſt, quod in vnaquaque diſciplina eſt
obſcuriſſimum. Maiuſque nobis negotium
ſupereſt in ipſius rei tractatione, quàm in
ipſa re. Cum enim ſcribentes in quatuor
laborent generibus, rerum obſcuritate, in
certorum dubitatione, cauſarum inuentio
ne, rectaque earum explicatione, omnia
hæc hoc in libro cumulatiùs habentur. Si
obſcuritas difficultatem parit, hic liber ſo
lùm obſcuriſſima ſeligit. Si certò ſcire ſem
per laborioſum fuit: quid hoc argumento
laborioſius? vbi habeam quos fugiam, vt
Plinium & Albertum, quibus nulla in hoc
genere, quòd palàm mentiantur, fides ha
betur, quos ſequar non habeam. Et tamen
ſi non omnia mihi ad vnguem fuerint ex
plorata, operam ( vt dici ſolet ) & oleum
perdam. Quid de cauſis dicam? quos omni
bus intactas, velut tamen ex Oraculo quo
dam acceptas, depromere oportet. At Ora
culis fides abſque demonſtratione habeba
tur: nobis, ſi eam non addiderimus, nulla
dabitur. Intentata prorſus tot ſeculis vel res
ipſas ſcientibus Philoſophis, quæ nunc à
me vno ſunt explicanda. Quædam etiam
cùm deſierint, aut nuper ſint inuenta, nomi
nibus aut carent, aut nomina rebus ipſis.
Porrò nomina inuenire nouis rebus, & ſe
neſcente lingua difficillimum eſt. Et ſi inue
nero, vt calumniam non ſubeam eorum,
qui nuper de his ſcripſerunt, iudicium ad
iicere cogor. In reliquo, ne Oedipus ipſe
Lectori ſatisfaciat. Itaque cùm rem ad
modum laborioſam aggreſſi ſimus, non ta
men pro laboris magnitudine, operi ipſi
præmij vice vtilitatis & gloriæ tantundem
accedet. Erant & quædam præter hæc ab
antiquis non rectè tractata. Sed in his non
laboro, cùm nulla ſit authoritas aduerſus ex
perimenta ſcribentibus. Ergo tot & tanta
ſunt difficultatis argumenta in hac tracta
tione. Sed vt ad rem ipſam reuertar, quan
quam obſcura tenuia ſint plerunque, & exi
lia ſubtilia, non tamen omnia neque ſem
per. Quæ enim verborum vitio potiùs quàm
arte vlla obſcura ſunt atque implicata, ve
lut nodi fortuitò in ſeipſos redeuntes, tum
quæ ſenſu tenuia videntur, haud tamen den
ſa, hæc ſubtilitatis nomen non merentur.
Talia ſunt gracilia hominum crura ab ini
tio praua nutritione, aliove caſu oblæſa.
gotij in hoc Opere eſt, de
Subtilitate tractare. Eſt au
tem ſubtilitas ratio quædam,
qua ſenſibilia à ſenſibus, in
telligibilia ab intellectu, dif
ficilè compræhenduntur. Ergo ſi ſingula, quę
ſubtilitate conſtant, magnum etiam per ſe
exhibent negotium, ſuntque difficillima,
quid rogo de ea tractatione dicendum erit,
in qua omnis ſubtilitatis ratio explicanda
eſt? Idque ſolùm apertum & facilè videri
poteſt, quod in vnaquaque diſciplina eſt
obſcuriſſimum. Maiuſque nobis negotium
ſupereſt in ipſius rei tractatione, quàm in
ipſa re. Cum enim ſcribentes in quatuor
laborent generibus, rerum obſcuritate, in
certorum dubitatione, cauſarum inuentio
ne, rectaque earum explicatione, omnia
hæc hoc in libro cumulatiùs habentur. Si
obſcuritas difficultatem parit, hic liber ſo
lùm obſcuriſſima ſeligit. Si certò ſcire ſem
per laborioſum fuit: quid hoc argumento
laborioſius? vbi habeam quos fugiam, vt
Plinium & Albertum, quibus nulla in hoc
genere, quòd palàm mentiantur, fides ha
betur, quos ſequar non habeam. Et tamen
ſi non omnia mihi ad vnguem fuerint ex
plorata, operam ( vt dici ſolet ) & oleum
perdam. Quid de cauſis dicam? quos omni
bus intactas, velut tamen ex Oraculo quo
dam acceptas, depromere oportet. At Ora
culis fides abſque demonſtratione habeba
tur: nobis, ſi eam non addiderimus, nulla
dabitur. Intentata prorſus tot ſeculis vel res
ipſas ſcientibus Philoſophis, quæ nunc à
me vno ſunt explicanda. Quædam etiam
cùm deſierint, aut nuper ſint inuenta, nomi
nibus aut carent, aut nomina rebus ipſis.
Porrò nomina inuenire nouis rebus, & ſe
neſcente lingua difficillimum eſt. Et ſi inue
nero, vt calumniam non ſubeam eorum,
qui nuper de his ſcripſerunt, iudicium ad
iicere cogor. In reliquo, ne Oedipus ipſe
Lectori ſatisfaciat. Itaque cùm rem ad
modum laborioſam aggreſſi ſimus, non ta
men pro laboris magnitudine, operi ipſi
præmij vice vtilitatis & gloriæ tantundem
accedet. Erant & quædam præter hæc ab
antiquis non rectè tractata. Sed in his non
laboro, cùm nulla ſit authoritas aduerſus ex
perimenta ſcribentibus. Ergo tot & tanta
ſunt difficultatis argumenta in hac tracta
tione. Sed vt ad rem ipſam reuertar, quan
quam obſcura tenuia ſint plerunque, & exi
lia ſubtilia, non tamen omnia neque ſem
per. Quæ enim verborum vitio potiùs quàm
arte vlla obſcura ſunt atque implicata, ve
lut nodi fortuitò in ſeipſos redeuntes, tum
quæ ſenſu tenuia videntur, haud tamen den
ſa, hæc ſubtilitatis nomen non merentur.
Talia ſunt gracilia hominum crura ab ini
tio praua nutritione, aliove caſu oblæſa.
Subtilitatis
definitio.
definitio.
Difficultas
in opere
ſcribendo.
in opere
ſcribendo.
Conſtat ergo ſubtilitas in tribus ſubſtan
tiis, accidentibus, ac repræſentationibus.
Eorum enim quorum eſt ſcientia aliqua,
quædam ſunt, quædam autem non, ſed ſo
lùm eſſe videntur. Quæ videntur, alia qui
dem nobis dormientibus, alia autem vigi
lantibus alia per interiores ſenſus, alia verò
per externos. Externi ſenſus, quorum eſt
ratio habenda, quatuor ſunt: tactus, viſus,
olfactus, auditus. Nam guſtus quaſi con
temnendus eſſe videtur. Horum ſingulis
quadrifariam repræſentatio contingit: vel
quia non percipiunt quæ percipere debent,
velut cùm caro acu citra dolorem perfora
tur: vel quia percipiunt, quod non eſt, vt
ecſtaſi ac ſomniis: vel aliter quàm ſint, vt
magnitudines aut colores: aut non ſimili
ratione, vt in imagine. Videntur rurſus ſub
hoc genere plura eſſe, ſed non ſunt. Nam
oratio, auditus: pictura, ſculptura, viſus, ſpe
cies imaginantis virtutis: ſcriptura autem
viſu & auditu conſtare videtur: vtraque au
tem, tam ſcriptura quàm oratio, auxilio in
terioris ſenſus conſtant. Quæ autem ſunt,
alia quidem ſubſtantiæ, alia accidentia. Sub
ſtantiarum aliæ quidem corporeæ, aliæ cor
pore carent: atque hæ omnes immortales
atque incorruptibiles: carent enim contra
rio, & in ſeipſis ſubſiſtunt. Quæ igitur incor
poreæ, aliæ quidem à nullis pendent, ſed
aliorum ſunt cauſæ, aliæ ab aliis. Quæ à
nullis pendeat, vna tantùm eſt, Deus opti
mus atque immenſus, cuius fabrica eſt
vniuerſum ipſum. De illius intellectu, ſa
pientia ac poteſtate bonitatéque, inde de
vniuerſi ortu, extremo loco tanquam de
perfectiſſimo dicendum erit. Ad de vniuerſi
ordine etiam ibidem erit conſiderandum.
Nam vniuerſum ordine conſtat: ipſum verò
in tempore, aut in illo tempus. Septem igi
tur hæc vltimo in libro tractanda erunt.
tiis, accidentibus, ac repræſentationibus.
Eorum enim quorum eſt ſcientia aliqua,
quædam ſunt, quædam autem non, ſed ſo
lùm eſſe videntur. Quæ videntur, alia qui
dem nobis dormientibus, alia autem vigi
lantibus alia per interiores ſenſus, alia verò
per externos. Externi ſenſus, quorum eſt
ratio habenda, quatuor ſunt: tactus, viſus,
olfactus, auditus. Nam guſtus quaſi con
temnendus eſſe videtur. Horum ſingulis
quadrifariam repræſentatio contingit: vel
quia non percipiunt quæ percipere debent,
velut cùm caro acu citra dolorem perfora
tur: vel quia percipiunt, quod non eſt, vt
ecſtaſi ac ſomniis: vel aliter quàm ſint, vt
magnitudines aut colores: aut non ſimili
ratione, vt in imagine. Videntur rurſus ſub
hoc genere plura eſſe, ſed non ſunt. Nam
oratio, auditus: pictura, ſculptura, viſus, ſpe
cies imaginantis virtutis: ſcriptura autem
viſu & auditu conſtare videtur: vtraque au
tem, tam ſcriptura quàm oratio, auxilio in
terioris ſenſus conſtant. Quæ autem ſunt,
alia quidem ſubſtantiæ, alia accidentia. Sub
ſtantiarum aliæ quidem corporeæ, aliæ cor
pore carent: atque hæ omnes immortales
atque incorruptibiles: carent enim contra
rio, & in ſeipſis ſubſiſtunt. Quæ igitur incor
poreæ, aliæ quidem à nullis pendent, ſed
aliorum ſunt cauſæ, aliæ ab aliis. Quæ à
nullis pendeat, vna tantùm eſt, Deus opti
mus atque immenſus, cuius fabrica eſt
vniuerſum ipſum. De illius intellectu, ſa
pientia ac poteſtate bonitatéque, inde de
vniuerſi ortu, extremo loco tanquam de
perfectiſſimo dicendum erit. Ad de vniuerſi
ordine etiam ibidem erit conſiderandum.
Nam vniuerſum ordine conſtat: ipſum verò
in tempore, aut in illo tempus. Septem igi
tur hæc vltimo in libro tractanda erunt.
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib