1ne, aut ſtipula multus cinis fieri poſſit, ex
multa verò quercu paucus nunquam cinis
euadet. Itaque aliquid in generatione om
ni commune manet, quod materiam pri
mam dicimus aut hylen. Cùm enim aliquid
generatur ex alio, ſi forma perit (aliter enim
eſſet idem ac non eſſet) manente aliquo ma
teriam illud eſſe, neceſſe eſt. Oſtendit idem
corruptio, cùm nihil prorſus dum corrum
pitur, pereat. Nam malum putreſcit, & in
vermes tranſit: & ligna dum vruntur, in
cineres: & aquam in vapores calore ignis,
aut ſolis, vel fumum permutatur. Eſt au
tem vapor & fumus aliquid: nam & homi
nem ſuffocat, & ſi colligatur, denuò tran
ſit in guttas aquæ. Manifeſtum eſt igitur
aliquid eſſe in rerum natura ſub forma lati
tans, quod nec per generationem fit, nec
corruptione ipſa interit: atque hoc ipſum
vt primum quoddam, & quod multis ſub
iicitur formis, materiam primam vocare
ſolemus ingenitam, & nunquam interitu
ram. Manet autem atque eſt: quod enim
manet eſt. Materia igitur actu eſt talis, qua
lem deſcripſimus: verùm formis compara
ta, potentia eſt: illas enim ſuſcipere poteſt.
Ad formam igitur comparata materia, po
tentia eſt, in ſeipſa verò actu. Quemadmo
dum fœtus cùm nondum perfectus eſt, in
fans potentia eſt, ſed talis, qualis fœtus actu
eſt: eſt enim hoc quidem ſic delineatum com
miſtum, ac tale quale videtur. Cùm autem
ad formam infantis comparatur, potentia
eſſe dicitur: nam ſi actu eſſet, eſſet infans
iam, non autem fœtus. Materia igitur pri
ma actu eſt, atque ( vt ita dicam ) imminu
to: ad formas comparata, potentia eſt: nam
niſi potentia ad illas eſſet, eas nunquam
ſuſciperet: neque enim ex lapide homo fit,
quia lapis ad hominis formam ſuſcipiendam
potentiam non habet. Complexa verò à for
ma, cui tunc ſubiacet, actum conſequitur
perfectiorem, non tamen perfectum: actus
enim perfectus eſt, qui potentia omninò
caret. Dicemus igitur ficus materiam per
ſe conſideratam actu eſſe, ſed tenui admo
dum: vt verò ad alienas formas compara
tur, potentia quidem ad illas: vt autem pro
priè ficus formæ ſubiacet, actu conſiſtere.
Sed nec materia prima omnibus eſt ſpoliata
rebus: cùm enim (vt dixi ) neque ex pugil
lo paleæ, ferri pugillus ob materiæ paucita
tem, nec rurſus ex ferri pugillo, paleæ pu
gillus ob illius redundantiam, ſequitur
vt materia prima quantitatem quandam
retineat, quam indefinitam vocamus. Nam
que non ſibi certos deſcribit limites, cùm
modò ſub forma maius complendo ſpa
tium, modò minùs latitet. Nam ſi ex terra
ignis fiat, ampliorem occupat locum: qua
re materia illa prior, quæ minori ſubiicie
batur quantitati, mutatione formæ maio
rem locum impleuit. Circumſcriptos tamen
habet limites magnitudinis ac paruitatis,
intra quos ceu quidam Proteus infinitos ma
gnitudinis tèrminos ſubit. Quúmque hæc
quantitatis certa determinatio illi actu in
hæreat, quid mirum eſt ipſam materiam pri
mam, propter quam magnitudo ipſa eſt
conſtituta, actu eſſe, ac ſubſiſtere? obſcu
riùs hæc quidem ab aliis dicta ſunt, non ſo
lùm ob rei ipſius ſubtilitatem, ſed quòd ple
rique dum quæ non perfectè aſſequebantur,
ſcribere vellent, ſermonibus non tantùm
obſcurius, ſed etiam ambiguis tractationem
ipſam inuoluunt. Porrò ad materiæ ſcien
tiam, imò eſſentiam ſequitur, vt cùm for
mas ipſas aduenientes impedimus, prior re
maneat: atque eo modo aqua frigida in ſan
guineis temperantiam conſeruat, bilis pro
hibendo generationem. Etenim cùm neceſ
ſe ſit materiam primam ſemper ſub aliqua
iacere forma, ſi ſubſequens impediatur ar
te, vel caſu, priorem formam manere ne
ceſſe eſt. Inde igitur tota præſeruandi me
thodus ortum habuit. Similiter & in tranſ
mutationibus par materiæ quantitas requi
renda fuit, cùm maior aut minor oportuna
eſſe non poſſit. Atque ea ratione ex conſimili
bus conſimilia magis fiunt, quàm ex diſſimi
libus. Rurſus rari ac denſi ratio à materiæ
multitudine, aut paucitate ſumpta eſt: ve
rùm de his inferiùs dicemus. Cùm itaque
materia ab initio tota fuiſſet, impleſſétque
hoc concauum orbis, nec poſſet finiri, va
cuum eſſe non poterat: nam vacuo aucto,
materiam tolli neceſſe erat. Multa etiam
erant, quæ vacuum eſſe non poſſe demon
ſtrabant, etſi Heron in ſpiritualibus illud
eſſe oſtendere nitatur: verùm non eſt ſa
pientis omnia abſurda refellere: nec noſtri
multò minùs inſtituti, quæ ab euidentibus
rationibus poſſunt demonſtrari, obſcuriori
bus argumentis proſequi. Quòd igitur va
cuum non ſit, folles oſtendunt occluſi, qui
ſi nimium diſtendantur ac violenter fran
guntur: nam locus capacior factus, cùm
nec aëre impleri poſſit, tantam tenuitatem
non admittente, nec vacuum dari queat, ſu
pereſt tertium vt folles ipſi diſrumpantur.
Huius igitur vacui neceſſitate aqua aſcen
dit, dum per canalem ſugimus, pronáque de
ſcendit, hauriens ſitulam ex vrceolo. Hæc
autem infrà demonſtrabuntur.
multa verò quercu paucus nunquam cinis
euadet. Itaque aliquid in generatione om
ni commune manet, quod materiam pri
mam dicimus aut hylen. Cùm enim aliquid
generatur ex alio, ſi forma perit (aliter enim
eſſet idem ac non eſſet) manente aliquo ma
teriam illud eſſe, neceſſe eſt. Oſtendit idem
corruptio, cùm nihil prorſus dum corrum
pitur, pereat. Nam malum putreſcit, & in
vermes tranſit: & ligna dum vruntur, in
cineres: & aquam in vapores calore ignis,
aut ſolis, vel fumum permutatur. Eſt au
tem vapor & fumus aliquid: nam & homi
nem ſuffocat, & ſi colligatur, denuò tran
ſit in guttas aquæ. Manifeſtum eſt igitur
aliquid eſſe in rerum natura ſub forma lati
tans, quod nec per generationem fit, nec
corruptione ipſa interit: atque hoc ipſum
vt primum quoddam, & quod multis ſub
iicitur formis, materiam primam vocare
ſolemus ingenitam, & nunquam interitu
ram. Manet autem atque eſt: quod enim
manet eſt. Materia igitur actu eſt talis, qua
lem deſcripſimus: verùm formis compara
ta, potentia eſt: illas enim ſuſcipere poteſt.
Ad formam igitur comparata materia, po
tentia eſt, in ſeipſa verò actu. Quemadmo
dum fœtus cùm nondum perfectus eſt, in
fans potentia eſt, ſed talis, qualis fœtus actu
eſt: eſt enim hoc quidem ſic delineatum com
miſtum, ac tale quale videtur. Cùm autem
ad formam infantis comparatur, potentia
eſſe dicitur: nam ſi actu eſſet, eſſet infans
iam, non autem fœtus. Materia igitur pri
ma actu eſt, atque ( vt ita dicam ) imminu
to: ad formas comparata, potentia eſt: nam
niſi potentia ad illas eſſet, eas nunquam
ſuſciperet: neque enim ex lapide homo fit,
quia lapis ad hominis formam ſuſcipiendam
potentiam non habet. Complexa verò à for
ma, cui tunc ſubiacet, actum conſequitur
perfectiorem, non tamen perfectum: actus
enim perfectus eſt, qui potentia omninò
caret. Dicemus igitur ficus materiam per
ſe conſideratam actu eſſe, ſed tenui admo
dum: vt verò ad alienas formas compara
tur, potentia quidem ad illas: vt autem pro
priè ficus formæ ſubiacet, actu conſiſtere.
Sed nec materia prima omnibus eſt ſpoliata
rebus: cùm enim (vt dixi ) neque ex pugil
lo paleæ, ferri pugillus ob materiæ paucita
tem, nec rurſus ex ferri pugillo, paleæ pu
gillus ob illius redundantiam, ſequitur
vt materia prima quantitatem quandam
retineat, quam indefinitam vocamus. Nam
que non ſibi certos deſcribit limites, cùm
modò ſub forma maius complendo ſpa
tium, modò minùs latitet. Nam ſi ex terra
ignis fiat, ampliorem occupat locum: qua
re materia illa prior, quæ minori ſubiicie
batur quantitati, mutatione formæ maio
rem locum impleuit. Circumſcriptos tamen
habet limites magnitudinis ac paruitatis,
intra quos ceu quidam Proteus infinitos ma
gnitudinis tèrminos ſubit. Quúmque hæc
quantitatis certa determinatio illi actu in
hæreat, quid mirum eſt ipſam materiam pri
mam, propter quam magnitudo ipſa eſt
conſtituta, actu eſſe, ac ſubſiſtere? obſcu
riùs hæc quidem ab aliis dicta ſunt, non ſo
lùm ob rei ipſius ſubtilitatem, ſed quòd ple
rique dum quæ non perfectè aſſequebantur,
ſcribere vellent, ſermonibus non tantùm
obſcurius, ſed etiam ambiguis tractationem
ipſam inuoluunt. Porrò ad materiæ ſcien
tiam, imò eſſentiam ſequitur, vt cùm for
mas ipſas aduenientes impedimus, prior re
maneat: atque eo modo aqua frigida in ſan
guineis temperantiam conſeruat, bilis pro
hibendo generationem. Etenim cùm neceſ
ſe ſit materiam primam ſemper ſub aliqua
iacere forma, ſi ſubſequens impediatur ar
te, vel caſu, priorem formam manere ne
ceſſe eſt. Inde igitur tota præſeruandi me
thodus ortum habuit. Similiter & in tranſ
mutationibus par materiæ quantitas requi
renda fuit, cùm maior aut minor oportuna
eſſe non poſſit. Atque ea ratione ex conſimili
bus conſimilia magis fiunt, quàm ex diſſimi
libus. Rurſus rari ac denſi ratio à materiæ
multitudine, aut paucitate ſumpta eſt: ve
rùm de his inferiùs dicemus. Cùm itaque
materia ab initio tota fuiſſet, impleſſétque
hoc concauum orbis, nec poſſet finiri, va
cuum eſſe non poterat: nam vacuo aucto,
materiam tolli neceſſe erat. Multa etiam
erant, quæ vacuum eſſe non poſſe demon
ſtrabant, etſi Heron in ſpiritualibus illud
eſſe oſtendere nitatur: verùm non eſt ſa
pientis omnia abſurda refellere: nec noſtri
multò minùs inſtituti, quæ ab euidentibus
rationibus poſſunt demonſtrari, obſcuriori
bus argumentis proſequi. Quòd igitur va
cuum non ſit, folles oſtendunt occluſi, qui
ſi nimium diſtendantur ac violenter fran
guntur: nam locus capacior factus, cùm
nec aëre impleri poſſit, tantam tenuitatem
non admittente, nec vacuum dari queat, ſu
pereſt tertium vt folles ipſi diſrumpantur.
Huius igitur vacui neceſſitate aqua aſcen
dit, dum per canalem ſugimus, pronáque de
ſcendit, hauriens ſitulam ex vrceolo. Hæc
autem infrà demonſtrabuntur.
Materiam
primam eſſe.
primam eſſe.
Materiam
primam
actu eſſe.
primam
actu eſſe.
Materiam
primam
quandam
retinere.
primam
quandam
retinere.
Præſeruandi
methodus
vnde ortum
habuerit.
methodus
vnde ortum
habuerit.
Vacuum non
eſſe.
eſſe.
Hac ratione lucerna mirabilis excogitata
eſt, turris formâ vndequaque concluſa, ſo
lóque foramine D, contenta, per quod
oleum ipſum infunditur, donec tota implea
tur. Solida eſt ex ſtanno, cúmque conuer
titur, vt nunc iacet, oleum effundi per D,
non poteſt. Nam ſi effunderetur, quod eſt
in C, deſcenderet grauis & vacui ratione ad
D: & quod eſſet in B, ad C: & quod eſſet
in A: ad B: igitur vacuum in A, relinque
retur. Ne igitur vacuum in A, relinquatur,
2[Figure 2]
manet: quare etiam in B, oleum, & in C
& in D: nihil ergo effunditur. Sed quonam
pacto igitur dum accenſo ellychnio in F,
oleum conſumitur, per E, canalem ex ipſo
D, exire poteſt, itaque ad vacui rationem
eſt, turris formâ vndequaque concluſa, ſo
lóque foramine D, contenta, per quod
oleum ipſum infunditur, donec tota implea
tur. Solida eſt ex ſtanno, cúmque conuer
titur, vt nunc iacet, oleum effundi per D,
non poteſt. Nam ſi effunderetur, quod eſt
in C, deſcenderet grauis & vacui ratione ad
D: & quod eſſet in B, ad C: & quod eſſet
in A: ad B: igitur vacuum in A, relinque
retur. Ne igitur vacuum in A, relinquatur,
2[Figure 2]manet: quare etiam in B, oleum, & in C
& in D: nihil ergo effunditur. Sed quonam
pacto igitur dum accenſo ellychnio in F,
oleum conſumitur, per E, canalem ex ipſo
D, exire poteſt, itaque ad vacui rationem
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib