2216ALHAZEN& minus:
& cum omnes ſint ex uno genere, & operatio fortiorũ luciũ eſt ex genere doloris:
omnes
ergo operationes luciũ ſunt ex genere doloris: & non diuerſificantur, niſi ſecundũ magis & minus:
& propter leuitatẽ operationũ luciũ debiliũ temperatarũ in uiſum, latet ſenſum eas in ducere dolo-
rem. Senſus ergo glacialis ex operatione lucis eſt de genere ſenſibilis doloroſi. Deinde iſte ſenſus,
qui cadit in glacialẽ, extenditur in neruo optico, & uenit ad anterius cerebri, & illic eſt ultimus ſen-
ſus, & ſentiens ultimũ, quod eſt uirtus ſenſitiua, quę eſt in anteriore cerebri. Et iſta uirtus cõprehen
dit ſenſibilia: uiſus aũt nõ eſt, niſi quoddam inſtrumentũ iſtius uirtutis: quoniã uiſus recipit formas
rerum uiſarum, & reddit eas ſentienti ultimo, & ſentiens ultimũ comprehendit iſtas formas, & com
prehendit ex eis res uiſibiles, quę ſunt in eis. Et illa forma in ſuperficie glacialis extenditur in corpo
re glacialis: deinde in corpus ſubtile, quod eſt in concauo nerui, quouſq; perueniat ad neruum com
munem, & apud peruentum formæ apud neruum communem completur uiſio, & ex forma uenien
te in neruum communem, comprehendet ultimum ſentiens formas rerum uiſarum.
ergo operationes luciũ ſunt ex genere doloris: & non diuerſificantur, niſi ſecundũ magis & minus:
& propter leuitatẽ operationũ luciũ debiliũ temperatarũ in uiſum, latet ſenſum eas in ducere dolo-
rem. Senſus ergo glacialis ex operatione lucis eſt de genere ſenſibilis doloroſi. Deinde iſte ſenſus,
qui cadit in glacialẽ, extenditur in neruo optico, & uenit ad anterius cerebri, & illic eſt ultimus ſen-
ſus, & ſentiens ultimũ, quod eſt uirtus ſenſitiua, quę eſt in anteriore cerebri. Et iſta uirtus cõprehen
dit ſenſibilia: uiſus aũt nõ eſt, niſi quoddam inſtrumentũ iſtius uirtutis: quoniã uiſus recipit formas
rerum uiſarum, & reddit eas ſentienti ultimo, & ſentiens ultimũ comprehendit iſtas formas, & com
prehendit ex eis res uiſibiles, quę ſunt in eis. Et illa forma in ſuperficie glacialis extenditur in corpo
re glacialis: deinde in corpus ſubtile, quod eſt in concauo nerui, quouſq; perueniat ad neruum com
munem, & apud peruentum formæ apud neruum communem completur uiſio, & ex forma uenien
te in neruum communem, comprehendet ultimum ſentiens formas rerum uiſarum.
ET aſpiciens cõprehendet res uiſas duobus oculis, & ſic oportet, ut forma rei uiſę perueniat ad
utrunq; uiſum: quare peruenient ad uiſum ab una re uiſa duæ formę, cũ aſpiciens comprehen
dat unam rem uiſam. Et hoc eſt, quia duæ formæ, quæ perueniunt ad duos uiſus ex uno uiſo,
quando perueniunt ad neruum cõmunem, concurrunt, & ſuperponitur una alij, & efficitur una for
ma, & ex illa forma adunata ex duabus formis comprehendit ultimũ ſentiens formam illius uιſi. Et
ſignificatio ſuper hoc eſt, quod duæ formæ, quæ perueniũt ad duos oculos ab uno uiſo, ordinantur
& efficiuntur una forma, antequam cõprehendat ipſas ultimum ſentiens. Quòd aũt ultimũ ſentiens
non cõprehendat formã, nιſi poſt adunationẽ duarum formarũ: eſt: quòd quando aſpicιens mutaue
rit ſitũ oculi unius, & alius fuerit immotus, & motus unius oculi mutati ſecundũ ſitum, fuerit ad an
terius, uidebit de re una oppoſita duas, & ſi aperuerit unũ oculum, & cooperuerit alterũ, nõ uidebit
niſi unum. Si ergo ſentiens comprehendιſſet unũ, quia unum, deberet ipſum cõprehendere ſemper
unum: & ſi ueniſſent ad ipſum ſemper duæ formæ ab uno uiſo, cõprehenderet ſemper unum uiſum,
duo. Et cum ulti nũ ſentiens non comprehendat uiſum, niſi ex forma ueniente ad ipſum, & aliquan
do comprehendat unã rem uiſam, duas, & aliquando unam: eſt ſignũ, quòd id, quod uenit ad ipſum,
quando comprehendit ipſum duo, eſt forma duplex: & quando cõprehendit unã rem uiſam, unam,
quod uenitad ipſum, eſt forma una. Et cum in utraq; diſpoſitione perueniunt ab uno uiſo ad duos
oculos duæ formæ: & illud, quod redditur ultimo ſentienti, aliquando eſt duplex forma, aliquando
una: & forma, quæ redditur ultimo ſentienti, non redditur niſi à uiſu: tunc illud, quod redditur ulti-
mo ſentienti ex duabus formis, quæ perueniunt ad duos oculos ab uno uiſo, quando cõprehende-
rit ipſum unum, eſt una forma. Et cum ita ſit, duæ ergo formæ prædictæ exten duntur à duobus ocu
lis, & concurrunt, antequam comprehendatipſas ultimũ ſentiens, & poſt cõcurſum interſe, com-
prehendet ſentiens ultimã formam adunatam ex eis. Et duæ formæ, quæ perueniũt ad duos oculos
ab uno uiſo, quando ultimũ ſentiens comprehendit ipſum duo, extenduntur à duobus oculis, & nõ
concurrunt, & perueniunt ad ultimũ ſentiens, & ſunt duæ formæ. Et comprehenſio unius uiſi, quod
apparet aliquando unũ, aliquando duo, ſignificat quòd uiſio non eſt per oculum ſolummodo: quo-
niam ſi ita eſſet apud comprehenſionẽ uiſi, quod unũ apparet, comprehenderent duo oculi ex dua-
bus formis peruenientibus ad eos, unam & eandem formã: & ſi ita eſſet, cõprehenderent ſemper ex
duabus formis unam formã. Et cum unum uiſum cõprehendatur aliquando unum, alιquando duo,
& in utraq; diſpoſitione ſint in duobus oculis duæ formę: ſignificatur, quòd ιllic eſt aliud ſentiens,
præter duos oculos, ad quod perueniunt ab uno uiſo, quando cõprehenduntur per unũ, duę formę
unũ, & apud quod cõprehenduntur duæ formæ, quando cõprehenduntur, duę: & quòd ſenſus non
cõpletur, niſi per illud ſentiens tantùm, non per oculũ tantùm. Et etiã ſenſus non extnditur à mem
bris ad ultimũ ſentiens, niſi in neruis continuatis membris & cerebro. Duæ ergo formæ extendun
tur ab oculo in neruo extenſo inter oculum & cerebrũ, quouſq; perueniant ad ultimũ ſentiens. Iſtæ
ergo duæ formæ extenduntur à duobus oculis, & concurrunt in loco concurſus duorũ neruorũ. Et
ſignificatio manifeſta, quòd formæ rerum uiſarũ extenduntur in concauo nerui, & perueniũt ad ul
timum ſentiens, & poſt peruentũ compleatur uiſio: eſt: quòd quando fuerit oppilatio in ιſto neruo,
deſtruitur uiſio, & quãdo deſtruitur oppilatio, reuertitur uiſio. Et ars medicinalis teſtatur hoc. Qua
re uerò aliquando concurrant duæ formæ, aliquando non: eſt: quia quando ſitus duorũ oculorum
fuerit naturalis, erit ſitus eorũ ab uno uιſo ſitus conſimilis: & ſic perueniet forma unius uiſi in duo
loca conſimilis ſitus: & cum fuerit declinãs ſitus unius oculi, diuerſabitur ſitus oculorũ ab illo uiſo:
& ſic peruenient duæ formæ illius uiſi diuerſi ſitus. Et iam prædictũ eſt in forma oculi, [4 n] quòd
ſitus nerui cõmunis à duobus oculis, eſt ſitus conſimilis: & ſic erit ſitus duorum locorũ conſimilis,
ſitus à duobus oculis ab eodem loco nerui cõmunis ſitus conſimilis, & ex duobus neruis concauis
fit unus, in quo uniuntur duæ formæ uiſus. Et licet dicere, quòd formę uenientes ad oculũ, non per-
ueniunt ad neruũ cõmunem, ſed ſenſus extenditur ab oculo ad neruũ cõmunẽ, ſicut extenditur ſen
ſus doloris & tactus, & tũc cõprehendit ultimũ ſentιẽs illud ſenſibile. Et nos dicemus, quòd ſenſus
ipſe ueniens ad oculum, peruenit ad neruum cõmunem omnino, tamen ſenſus, qui peruenit ad ocu
lum, non eſt ſenſus doloris tantùm, ſed eſt ſenſus operationis de genere doloris, & eſt ſenſus lucis &
coloris, & ſenus ordinationis partiũ uiſi. Senſus aũt diuerſitatis coloris & ordinationis partiũ uiſi
utrunq; uiſum: quare peruenient ad uiſum ab una re uiſa duæ formę, cũ aſpiciens comprehen
dat unam rem uiſam. Et hoc eſt, quia duæ formæ, quæ perueniunt ad duos uiſus ex uno uiſo,
quando perueniunt ad neruum cõmunem, concurrunt, & ſuperponitur una alij, & efficitur una for
ma, & ex illa forma adunata ex duabus formis comprehendit ultimũ ſentiens formam illius uιſi. Et
ſignificatio ſuper hoc eſt, quod duæ formæ, quæ perueniũt ad duos oculos ab uno uiſo, ordinantur
& efficiuntur una forma, antequam cõprehendat ipſas ultimum ſentiens. Quòd aũt ultimũ ſentiens
non cõprehendat formã, nιſi poſt adunationẽ duarum formarũ: eſt: quòd quando aſpicιens mutaue
rit ſitũ oculi unius, & alius fuerit immotus, & motus unius oculi mutati ſecundũ ſitum, fuerit ad an
terius, uidebit de re una oppoſita duas, & ſi aperuerit unũ oculum, & cooperuerit alterũ, nõ uidebit
niſi unum. Si ergo ſentiens comprehendιſſet unũ, quia unum, deberet ipſum cõprehendere ſemper
unum: & ſi ueniſſent ad ipſum ſemper duæ formæ ab uno uiſo, cõprehenderet ſemper unum uiſum,
duo. Et cum ulti nũ ſentiens non comprehendat uiſum, niſi ex forma ueniente ad ipſum, & aliquan
do comprehendat unã rem uiſam, duas, & aliquando unam: eſt ſignũ, quòd id, quod uenit ad ipſum,
quando comprehendit ipſum duo, eſt forma duplex: & quando cõprehendit unã rem uiſam, unam,
quod uenitad ipſum, eſt forma una. Et cum in utraq; diſpoſitione perueniunt ab uno uiſo ad duos
oculos duæ formæ: & illud, quod redditur ultimo ſentienti, aliquando eſt duplex forma, aliquando
una: & forma, quæ redditur ultimo ſentienti, non redditur niſi à uiſu: tunc illud, quod redditur ulti-
mo ſentienti ex duabus formis, quæ perueniunt ad duos oculos ab uno uiſo, quando cõprehende-
rit ipſum unum, eſt una forma. Et cum ita ſit, duæ ergo formæ prædictæ exten duntur à duobus ocu
lis, & concurrunt, antequam comprehendatipſas ultimũ ſentiens, & poſt cõcurſum interſe, com-
prehendet ſentiens ultimã formam adunatam ex eis. Et duæ formæ, quæ perueniũt ad duos oculos
ab uno uiſo, quando ultimũ ſentiens comprehendit ipſum duo, extenduntur à duobus oculis, & nõ
concurrunt, & perueniunt ad ultimũ ſentiens, & ſunt duæ formæ. Et comprehenſio unius uiſi, quod
apparet aliquando unũ, aliquando duo, ſignificat quòd uiſio non eſt per oculum ſolummodo: quo-
niam ſi ita eſſet apud comprehenſionẽ uiſi, quod unũ apparet, comprehenderent duo oculi ex dua-
bus formis peruenientibus ad eos, unam & eandem formã: & ſi ita eſſet, cõprehenderent ſemper ex
duabus formis unam formã. Et cum unum uiſum cõprehendatur aliquando unum, alιquando duo,
& in utraq; diſpoſitione ſint in duobus oculis duæ formę: ſignificatur, quòd ιllic eſt aliud ſentiens,
præter duos oculos, ad quod perueniunt ab uno uiſo, quando cõprehenduntur per unũ, duę formę
unũ, & apud quod cõprehenduntur duæ formæ, quando cõprehenduntur, duę: & quòd ſenſus non
cõpletur, niſi per illud ſentiens tantùm, non per oculũ tantùm. Et etiã ſenſus non extnditur à mem
bris ad ultimũ ſentiens, niſi in neruis continuatis membris & cerebro. Duæ ergo formæ extendun
tur ab oculo in neruo extenſo inter oculum & cerebrũ, quouſq; perueniant ad ultimũ ſentiens. Iſtæ
ergo duæ formæ extenduntur à duobus oculis, & concurrunt in loco concurſus duorũ neruorũ. Et
ſignificatio manifeſta, quòd formæ rerum uiſarũ extenduntur in concauo nerui, & perueniũt ad ul
timum ſentiens, & poſt peruentũ compleatur uiſio: eſt: quòd quando fuerit oppilatio in ιſto neruo,
deſtruitur uiſio, & quãdo deſtruitur oppilatio, reuertitur uiſio. Et ars medicinalis teſtatur hoc. Qua
re uerò aliquando concurrant duæ formæ, aliquando non: eſt: quia quando ſitus duorũ oculorum
fuerit naturalis, erit ſitus eorũ ab uno uιſo ſitus conſimilis: & ſic perueniet forma unius uiſi in duo
loca conſimilis ſitus: & cum fuerit declinãs ſitus unius oculi, diuerſabitur ſitus oculorũ ab illo uiſo:
& ſic peruenient duæ formæ illius uiſi diuerſi ſitus. Et iam prædictũ eſt in forma oculi, [4 n] quòd
ſitus nerui cõmunis à duobus oculis, eſt ſitus conſimilis: & ſic erit ſitus duorum locorũ conſimilis,
ſitus à duobus oculis ab eodem loco nerui cõmunis ſitus conſimilis, & ex duobus neruis concauis
fit unus, in quo uniuntur duæ formæ uiſus. Et licet dicere, quòd formę uenientes ad oculũ, non per-
ueniunt ad neruũ cõmunem, ſed ſenſus extenditur ab oculo ad neruũ cõmunẽ, ſicut extenditur ſen
ſus doloris & tactus, & tũc cõprehendit ultimũ ſentιẽs illud ſenſibile. Et nos dicemus, quòd ſenſus
ipſe ueniens ad oculum, peruenit ad neruum cõmunem omnino, tamen ſenſus, qui peruenit ad ocu
lum, non eſt ſenſus doloris tantùm, ſed eſt ſenſus operationis de genere doloris, & eſt ſenſus lucis &
coloris, & ſenus ordinationis partiũ uiſi. Senſus aũt diuerſitatis coloris & ordinationis partiũ uiſi