10296ALHAZEN
38. In diuiſione, continuatione, & numero. 109 p 4.
IN diſtinctione prouenit error ex exceſſu ſitus:
ſi enim magna fuerit corporis alicuius ſuper radi
os declinatio, & fuerint in eo puncta ſenſibilia nigra, uel ualde tenebroſa: putabũtur forſitã eſſe
foramina: & ita inter partes huic tenebricoſitati affines iudicabitur diuiſio, licet ibi ſit cõtinuita
tis unio. Si uerò in hoc corpore fuerint lineæ ſenſibiles tenebroſæ: iudicabuntur contermin ales di-
uiſę, cũ ſint continuę. Et ita error accidit ex corporis declinatione. In cõtinuitate erit error ex ſitu: ſi
opponatur uiſui plurium parietum diſpoſitio, quorum unus ſit ordinatim poſt aliũ, modicũ diſtans
ab eo, & omnes cadant ſuper eundem radium: occultabitur forſitã uidenti ſpatium, quod inter eos
fuerit: unde putabuntur cõtinui, cum ſint diuiſi: quod non accidet, ſitu parietũ immutato, utnon cõ
prehendantur ſub eodem radio. Error inducitur in numero ex ſitu immoderato, quando corpus ali
quod uidetur duo: & hoc accidit, cum reſpectu duorum uiſuum, corporis diuerſus fuerit ſitus. Pari
modo & in corpore uno iudicatur pluralitas, cũ inter duos axes corpus uiſum ceciderit, ſicut ſuprà
patuit [11 n. ] Et eſt error in ſyllogiſmo: præmittit enim uidens eſſe diuerſa corpora exterius uiſa, cũ
forma interius in diuerſa uiſus ceciderit loca: Inde diuerſitatem, ubi identitas eſt, concludit.
os declinatio, & fuerint in eo puncta ſenſibilia nigra, uel ualde tenebroſa: putabũtur forſitã eſſe
foramina: & ita inter partes huic tenebricoſitati affines iudicabitur diuiſio, licet ibi ſit cõtinuita
tis unio. Si uerò in hoc corpore fuerint lineæ ſenſibiles tenebroſæ: iudicabuntur contermin ales di-
uiſę, cũ ſint continuę. Et ita error accidit ex corporis declinatione. In cõtinuitate erit error ex ſitu: ſi
opponatur uiſui plurium parietum diſpoſitio, quorum unus ſit ordinatim poſt aliũ, modicũ diſtans
ab eo, & omnes cadant ſuper eundem radium: occultabitur forſitã uidenti ſpatium, quod inter eos
fuerit: unde putabuntur cõtinui, cum ſint diuiſi: quod non accidet, ſitu parietũ immutato, utnon cõ
prehendantur ſub eodem radio. Error inducitur in numero ex ſitu immoderato, quando corpus ali
quod uidetur duo: & hoc accidit, cum reſpectu duorum uiſuum, corporis diuerſus fuerit ſitus. Pari
modo & in corpore uno iudicatur pluralitas, cũ inter duos axes corpus uiſum ceciderit, ſicut ſuprà
patuit [11 n. ] Et eſt error in ſyllogiſmo: præmittit enim uidens eſſe diuerſa corpora exterius uiſa, cũ
forma interius in diuerſa uiſus ceciderit loca: Inde diuerſitatem, ubi identitas eſt, concludit.
39. In motu & quiete. 138 p 4
IN motu oritur error ex ſitu, ut nauim currentẽ in flumine, aliquo inſpiciente, ſi fuerint in littore
fluminis arbores ab axe multùm elongatę, putabuntur moueri: & ſi fiat directio axium ſuper eas,
uidebuntur immotæ. In quiete error ex ſitu ſe ingerit: uiſa re aliqua, ut rota, quæ motu citiſsimo
uoluatur ab axe elongata: apparebit immota. Et planum eſt per ſitum eſſe errorem: quoniã ſitu mu-
tato percipietur eius motio: unde error eſt ex ſitu ſolo intemperato.
fluminis arbores ab axe multùm elongatę, putabuntur moueri: & ſi fiat directio axium ſuper eas,
uidebuntur immotæ. In quiete error ex ſitu ſe ingerit: uiſa re aliqua, ut rota, quæ motu citiſsimo
uoluatur ab axe elongata: apparebit immota. Et planum eſt per ſitum eſſe errorem: quoniã ſitu mu-
tato percipietur eius motio: unde error eſt ex ſitu ſolo intemperato.
40. In aſperitate & lenitate. 141 p 4.
IN aſperitate ſitus errorem facit.
Si enim à capillis expreſsè depictis, fiat reflexio lucis, nec fuerit
uiſus in loco reflexionis: fiet in eis comprehenſio aſperitatis, cum ſola ſit in eis læuitas. Et ex ſitu
ſolo eſt error: quoniam uiſu ſub luce reflexa fixo, non cõprehenditur aſperitas in corpore uiſo. In
læuitate erit error exſitu: cũ aliquid fuerit elongatum ab axe, & modica fuerit in eo aſperitas: appa-
rebit lęue: cuius quidẽ aſperitatẽ (ſitu ad temperantiam reducto) poſſet uidens comprehendere.
uiſus in loco reflexionis: fiet in eis comprehenſio aſperitatis, cum ſola ſit in eis læuitas. Et ex ſitu
ſolo eſt error: quoniam uiſu ſub luce reflexa fixo, non cõprehenditur aſperitas in corpore uiſo. In
læuitate erit error exſitu: cũ aliquid fuerit elongatum ab axe, & modica fuerit in eo aſperitas: appa-
rebit lęue: cuius quidẽ aſperitatẽ (ſitu ad temperantiam reducto) poſſet uidens comprehendere.
41. In raritate & denſitate. 144 p 4.
IN raritate & ſoliditate fiet error ex ſitus immoderamine.
Si enim deſcenderit lux declinata in ui
trũ uino plenum, & lateat uiſum tranſitus lucis per uitrũ, & magna ſit declinatio illius lucis à ra-
dijs incidentibus, & uidentem lateat uinum eſſe in uaſe uitreo: æſtimabitur à uidente uinum ſo-
lidum corpus unum cum uaſe. Et non accidit error iſte tranſitu luci per uas uitreum patente. Vn-
de error in ſitu ex raritate & ſoliditate.
trũ uino plenum, & lateat uiſum tranſitus lucis per uitrũ, & magna ſit declinatio illius lucis à ra-
dijs incidentibus, & uidentem lateat uinum eſſe in uaſe uitreo: æſtimabitur à uidente uinum ſo-
lidum corpus unum cum uaſe. Et non accidit error iſte tranſitu luci per uas uitreum patente. Vn-
de error in ſitu ex raritate & ſoliditate.
42. In umbra & tenebris. 147 p 4.
IN umbra & tenebris.
Corpore enim aliquo ab axe elongato, ſi fuerit in eo pars tenebroſa:
putabi
tur fortaſsis umbra: & corpore aliquo circumpoſito: ęſtimabitur procedere ab illo. Si aũt in cor-
pore illo fuerit pars multum nigra: æſtimabitur forſitan in loco nigredinis perforatio, per quam
egrediantur tenebrę. Quod non accideret in corpore ſtatuto in ſitus temperantia.
tur fortaſsis umbra: & corpore aliquo circumpoſito: ęſtimabitur procedere ab illo. Si aũt in cor-
pore illo fuerit pars multum nigra: æſtimabitur forſitan in loco nigredinis perforatio, per quam
egrediantur tenebrę. Quod non accideret in corpore ſtatuto in ſitus temperantia.
43. In pulchritudine & deformitate. 150 p 4.
IN ſpecie & deformitate aũt error accidit ex ſitu:
cum corpus aliquod remotum fuerit ab axe, &
fuerintin eo multæ minutæ maculæ, ipſum deturpantes: occultabuntur, & iudicabitur in corpo
re ſpecies. Vnde facies lentiginoſa in hoc ſitu uidetur ſpecioſa. Similiter in hoc ſitu obliquo latẽt
uidentẽ lunę adhęrentes maculæ: unde adſcribitur decor lunæ ſic inſpectæ. Si autẽ in corpore uiſo
fuerint picturę, ei ſpeciem reddentes, nec ſit corpus decorum, niſi ex prætentu earum, cum ipſæ in
hoc ſtatu lateant uiſum: iudicabitur corpus deforme. Et eſt error in ſyllogiſmo: quia per apparen-
tiam tantùm fiet deformitatis uel decoris concluſio.
fuerintin eo multæ minutæ maculæ, ipſum deturpantes: occultabuntur, & iudicabitur in corpo
re ſpecies. Vnde facies lentiginoſa in hoc ſitu uidetur ſpecioſa. Similiter in hoc ſitu obliquo latẽt
uidentẽ lunę adhęrentes maculæ: unde adſcribitur decor lunæ ſic inſpectæ. Si autẽ in corpore uiſo
fuerint picturę, ei ſpeciem reddentes, nec ſit corpus decorum, niſi ex prætentu earum, cum ipſæ in
hoc ſtatu lateant uiſum: iudicabitur corpus deforme. Et eſt error in ſyllogiſmo: quia per apparen-
tiam tantùm fiet deformitatis uel decoris concluſio.
44. In ſimilitudine & dißimilitudine. 153 p 4.
IN ſimilitudine & diſsimilitudine ex ſitu error oritur.
Si enim longè ab axe ſtatuãtur duo cõcor-
dantia in figura, ſpecie & colore, ſed in eis ſint modicæ & diſsimiles notę: iudicabitur in eis ſimi-
litudo omnimoda: cum notæ illæ uidenti ſint ignotę. Si aũt fuerit diuerſitas inter ea, in ſpecie, fi-
gura & colore, ſed in eis ſint notę ſimiles: putabuntur ex toto diſsimilia, cũ aliqua diſsimilitudo ſit
inter ea. Et ita eſt error in ſimilitudine & diſsimilitudine, propter concluſionẽ ex apparentib. tantũ
factam. Et in omnib. prædictis procreatur error ex ſolo ſitu intẽperato: quoniam eo intra tempera-
mentum ſito, alijs (ſicut ſunt) manentibus, non accidit erronea æſtimatio.
dantia in figura, ſpecie & colore, ſed in eis ſint modicæ & diſsimiles notę: iudicabitur in eis ſimi-
litudo omnimoda: cum notæ illæ uidenti ſint ignotę. Si aũt fuerit diuerſitas inter ea, in ſpecie, fi-
gura & colore, ſed in eis ſint notę ſimiles: putabuntur ex toto diſsimilia, cũ aliqua diſsimilitudo ſit
inter ea. Et ita eſt error in ſimilitudine & diſsimilitudine, propter concluſionẽ ex apparentib. tantũ
factam. Et in omnib. prædictis procreatur error ex ſolo ſitu intẽperato: quoniam eo intra tempera-
mentum ſito, alijs (ſicut ſunt) manentibus, non accidit erronea æſtimatio.
45. Lux immoderata creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtantia. 16 p 4.
LVx à temperantiæ finibus egreditur, & ob hoc ſolùm in omnib.
quorum fit acquiſitio perſyl-
logiſmum, error procreatur in longitudine exlucis paruitate. Si enim in longitudine tẽpera-
ta non multũ certa, fiat hominũ diſpoſitio, utſit unus poſtaliũ, & uiſu huic diſpoſitioni de no-
cte adhibito: uidebuntur ſibi cohęrere, & incõprehenſa inter eos diſtantia, propter debilitatẽ lucis,
logiſmum, error procreatur in longitudine exlucis paruitate. Si enim in longitudine tẽpera-
ta non multũ certa, fiat hominũ diſpoſitio, utſit unus poſtaliũ, & uiſu huic diſpoſitioni de no-
cte adhibito: uidebuntur ſibi cohęrere, & incõprehenſa inter eos diſtantia, propter debilitatẽ lucis,