10498ALHAZEN
53. In ſitu. 44 p 4.
IN ſitu propter quantitatis paruitatem eſt error.
Quoniam granum ſinapis ſi fuerit ab oculo de-
clinatum, tamen uidetur rectum: quoniam pro paruitate nimia non poteſt deprehendi declina-
tio huius grani ſuper lineam intellectualem, in quam axis communis cadit orthogonaliter: quo-
niam non plenè diſcernitur longitudo inter hanc lineam & extremitates grani, cum ſit minima. Et
ſecundum hanc longitudinem conſideratur declinatio eius ſuper lineam illam. Et ſecundum hanc
lineam conſideratur ſemper declinatio rei uiſæ, reſpectu uiſus utriuſque. Et ita error eſt in ſitu, ex
quantitate immoderata.
clinatum, tamen uidetur rectum: quoniam pro paruitate nimia non poteſt deprehendi declina-
tio huius grani ſuper lineam intellectualem, in quam axis communis cadit orthogonaliter: quo-
niam non plenè diſcernitur longitudo inter hanc lineam & extremitates grani, cum ſit minima. Et
ſecundum hanc longitudinem conſideratur declinatio eius ſuper lineam illam. Et ſecundum hanc
lineam conſideratur ſemper declinatio rei uiſæ, reſpectu uiſus utriuſque. Et ita error eſt in ſitu, ex
quantitate immoderata.
54. In figura & magnitudine. 97. 28 p 4.
IN figura.
Cum enim res uiſa fuerit multùm parua, & fuerint in ea anguli:
anguli occultab untur
uiſui: unde fortaſſe eius forma, cum non ſit, æſtimabitur rotunda aut longa: & ſi fuerit in ea incur
uatio modica, latebit uiſum, & æſtimabitur ſuperficies eius plana: unde palàm, quòd error eſt in
figura. In quantitate. Quantitas intemperata errorem inuehit: Propoſitis enim uiſui duobus corpo
ribus, quorum unum modicè excedat aliud in longitudine ſola, aut in latitudine: forſitã iudicabun-
tur æqualia omni dimenſione. Et eſt error iſte: quoniam excrementum unius dimenſionis ſuper a-
liam, euaſit fines temperantiæ, reſpectu uiſus, cum ſit ei inſenſibile præ nimia ſua diminutione: Ob
hoc neceſſariæ ſunt menſuræ, ut uerificentur quantitates corporum: cum non acquiratur certitu-
do per uiſum.
uiſui: unde fortaſſe eius forma, cum non ſit, æſtimabitur rotunda aut longa: & ſi fuerit in ea incur
uatio modica, latebit uiſum, & æſtimabitur ſuperficies eius plana: unde palàm, quòd error eſt in
figura. In quantitate. Quantitas intemperata errorem inuehit: Propoſitis enim uiſui duobus corpo
ribus, quorum unum modicè excedat aliud in longitudine ſola, aut in latitudine: forſitã iudicabun-
tur æqualia omni dimenſione. Et eſt error iſte: quoniam excrementum unius dimenſionis ſuper a-
liam, euaſit fines temperantiæ, reſpectu uiſus, cum ſit ei inſenſibile præ nimia ſua diminutione: Ob
hoc neceſſariæ ſunt menſuræ, ut uerificentur quantitates corporum: cum non acquiratur certitu-
do per uiſum.
55. In diuiſione, continuatione, & numero: motu & quiete. 109. 138 p 4.
IN diuiſione error accidit.
Capillo enim adhęrente uitro:
apparebit diuiſio eſſe in uitro & fiſſura,
cum ibi ſit continuitas uera: & prouenit hoc ex capilli tenuitate, quoniam ſi adhęſerit uitro quan
titas corpulenta: non ęſtimabitur in eo fiſſura. In continuitate. Si enim prætendantur uiſui folia
pergameni tenuia, æqualis latitudinis bene compreſſa, & ignoret uidẽs eſſe folia: iudicabit ipſa eſſe
cõtinua, & unũ corpus efficere. Et eſt erroris cauſſa quãtitas uię interiacẽtis inter folia, quę præ ſua
paruitate non percipitur à uidente. Et eadẽ erit cauſſa erroris numeri, quæ cõtinuitatis. In motu. Si
enim moueantur duo, quorum unum moueatur paulò uelocius alio: putabit uidẽs æqualẽ eſſe mo
tum corum: quia inſenſibile eſt unius ſuper aliud excrementum uidenti. Similiter quantitas exceſ-
ſus uiæ, quã incedit unus ſuper eã, quã incedit alius, imperceptibilis eſt uiſui. Vnde iudicatur ęqua-
litas uiarum & motuũ. In quiete. Cũ enim offertur uiſui aliquid multũ paruum, forſitan mouebitur
pars eius aliqua, & ipſum iudicabitur immotum, cum motus partis lateat uiſum.
cum ibi ſit continuitas uera: & prouenit hoc ex capilli tenuitate, quoniam ſi adhęſerit uitro quan
titas corpulenta: non ęſtimabitur in eo fiſſura. In continuitate. Si enim prætendantur uiſui folia
pergameni tenuia, æqualis latitudinis bene compreſſa, & ignoret uidẽs eſſe folia: iudicabit ipſa eſſe
cõtinua, & unũ corpus efficere. Et eſt erroris cauſſa quãtitas uię interiacẽtis inter folia, quę præ ſua
paruitate non percipitur à uidente. Et eadẽ erit cauſſa erroris numeri, quæ cõtinuitatis. In motu. Si
enim moueantur duo, quorum unum moueatur paulò uelocius alio: putabit uidẽs æqualẽ eſſe mo
tum corum: quia inſenſibile eſt unius ſuper aliud excrementum uidenti. Similiter quantitas exceſ-
ſus uiæ, quã incedit unus ſuper eã, quã incedit alius, imperceptibilis eſt uiſui. Vnde iudicatur ęqua-
litas uiarum & motuũ. In quiete. Cũ enim offertur uiſui aliquid multũ paruum, forſitan mouebitur
pars eius aliqua, & ipſum iudicabitur immotum, cum motus partis lateat uiſum.
56. In aſperitate & lenitate: raritate & denſitate: umbra & tenebris. 141. 144. 147 p 4.
IN aſperitate & læuitate.
Cũ enim occurrerit uiſui res multũ parua:
iudicabitur forſan lęuitas, ubi
fuerit aſperitas, & è cõtrario. Quoniã, ut dictũ eſt, [53 n 2] aſperitas nõ cõprehẽditur in corpore,
niſi ex umbra quarun dam partiũ ſuper alias, uel eminentia earum, & depreſsione aliarũ: quod to
tum occultabitur iudicio uidentis, præ nimia paruitate corporis. In raritate & ſoliditate. Si quis e-
nim intueatur corpus ualde paruum politũ, ut ab eo lux poſsit reflecti, ſicut eſt margaritæ ſimile: ra
rum eſſe iudicabitur, cum non ſit. Similiter uiſo corpore raro multũ paruo, quòd poſtipſum non ſit
corporis ſolidi comprehenſio: exiſtimatur eſſe ſolidum. In umbra & tenebris. Si enim in pariete al-
bo uiſui oppoſito fuerit punctorum ualde nigrorum diſtinctio, adhibita ſolis luce, ſed directè in pa-
rietem cadente uel prope: æſtimabuntur à uidente ſingula puncta ſingula eſſe foramina, poſt quę e-
rumpant tenebræ. unde error cum tenebrarum æſtimatione ex ſola punctorum paruitate: qui non
accideret, ſi nigredo quantumcunq; intenſa magnam partem parietis inficeret. Si aũt fuerit in pun
ctis illis nigredo non adec̀ intenſa: reputabũtur quidem puncta illa, foramina, in quibus ſit umbra:
cum lux nõ penetret ea, ſicut ſolet accidere luce ſuper multorum foraminum ſpeciem cadente. Vn
de error um bræ ex ſo a punctorum diminutione.
fuerit aſperitas, & è cõtrario. Quoniã, ut dictũ eſt, [53 n 2] aſperitas nõ cõprehẽditur in corpore,
niſi ex umbra quarun dam partiũ ſuper alias, uel eminentia earum, & depreſsione aliarũ: quod to
tum occultabitur iudicio uidentis, præ nimia paruitate corporis. In raritate & ſoliditate. Si quis e-
nim intueatur corpus ualde paruum politũ, ut ab eo lux poſsit reflecti, ſicut eſt margaritæ ſimile: ra
rum eſſe iudicabitur, cum non ſit. Similiter uiſo corpore raro multũ paruo, quòd poſtipſum non ſit
corporis ſolidi comprehenſio: exiſtimatur eſſe ſolidum. In umbra & tenebris. Si enim in pariete al-
bo uiſui oppoſito fuerit punctorum ualde nigrorum diſtinctio, adhibita ſolis luce, ſed directè in pa-
rietem cadente uel prope: æſtimabuntur à uidente ſingula puncta ſingula eſſe foramina, poſt quę e-
rumpant tenebræ. unde error cum tenebrarum æſtimatione ex ſola punctorum paruitate: qui non
accideret, ſi nigredo quantumcunq; intenſa magnam partem parietis inficeret. Si aũt fuerit in pun
ctis illis nigredo non adec̀ intenſa: reputabũtur quidem puncta illa, foramina, in quibus ſit umbra:
cum lux nõ penetret ea, ſicut ſolet accidere luce ſuper multorum foraminum ſpeciem cadente. Vn
de error um bræ ex ſo a punctorum diminutione.
57. In pulchritudine & deformitate: ſimilitudine & dißimilitudine. 150. 153 p 4.
IN ſpecie & deformitate:
Cum præ ſua paruitate occultantur uiſui deturpantes corpus uiſum ma
culę, accidit erroneum de ſpecie iudicium: quia ſumitur ex apparentibus tantùm: Sicut eſt error
in deformitate, cum propter paruitatem lateant picturæ decorem ingerentes rei uiſæ. In ſimilitu
dine & diſsimilitudine. Cum enim notæ minutiſsimæ inter aliqua corpora, ſimilitudinis aut diſsi-
militudinis fuerint cauſſæ: quia prætereunt uiſum præ paruitate ſua, iudicabitur ſimilitudo aut diſ-
ſimilitudo omnimoda: & ſumetur iudicium ex apparentibus tãtùm. In omnibus prędictis eſt error
in ſyllogiſmo ex paruitate corporis: cum ea exiſtente tẽperata non accidat error, alijs immotis.
culę, accidit erroneum de ſpecie iudicium: quia ſumitur ex apparentibus tantùm: Sicut eſt error
in deformitate, cum propter paruitatem lateant picturæ decorem ingerentes rei uiſæ. In ſimilitu
dine & diſsimilitudine. Cum enim notæ minutiſsimæ inter aliqua corpora, ſimilitudinis aut diſsi-
militudinis fuerint cauſſæ: quia prætereunt uiſum præ paruitate ſua, iudicabitur ſimilitudo aut diſ-
ſimilitudo omnimoda: & ſumetur iudicium ex apparentibus tãtùm. In omnibus prędictis eſt error
in ſyllogiſmo ex paruitate corporis: cum ea exiſtente tẽperata non accidat error, alijs immotis.
58. Solidit {as} immoderata creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtantia &
ſitu. 16. 44 p 4.
ſitu. 16. 44 p 4.
SOliditas aliquando egreditur temperamentum, & errorem inducit in quolibet eorum, quæ cõ
prehenduntur per ſyllogiſmum. In lõgitudine. Si enim minima fuerit corporis ſoliditas: & eſt:
ut ſit ualde rarum, ſicut eſt cryſtallus pura, & ſit poſt ipſam corpus lucidũ luce forti: non cõpre-
hendetur cryſtallus, ſed quaſi nullum eſſet intermedium, cõprehẽdetur corpus per ipſam: unde, cũ
quaſi non ſit, fiat rari acquiſitio: non plena erit longitudinis eius ab eo comprehẽſio. Vnde error in
longitudine. Quare ſi corporis rari ſitus fuerit declinatus, occultabitur uidẽti declinatio, & iudica-
prehenduntur per ſyllogiſmum. In lõgitudine. Si enim minima fuerit corporis ſoliditas: & eſt:
ut ſit ualde rarum, ſicut eſt cryſtallus pura, & ſit poſt ipſam corpus lucidũ luce forti: non cõpre-
hendetur cryſtallus, ſed quaſi nullum eſſet intermedium, cõprehẽdetur corpus per ipſam: unde, cũ
quaſi non ſit, fiat rari acquiſitio: non plena erit longitudinis eius ab eo comprehẽſio. Vnde error in
longitudine. Quare ſi corporis rari ſitus fuerit declinatus, occultabitur uidẽti declinatio, & iudica-