260254ALHAZEN
aquæ, & diameter, quæ erat perpendicularis, fiat decliuis:
deinde dimittat uiſum ſuum, & intueatur
centrum: & tunc inueniet formam centri in rectitudine diametri, quæ nunc eſt perpendicularis ſu-
per ſuperficiem aquę, extra cuius rectitudinem erat forma centri, quando erat decliuis: & inueniet
formam extra rectitudinem diametri, quæ eſt nunc decliuis, quæ prius erat perpendicularis ſuper
ſuperficiem aquæ: & inueniet diametrum decliuem incuruatam apud ſuperficiem aquæ: & angulus
incuruationis erit ex parte diametri decliuis. Et ſi fuerint in circulo plures diametri, & reuoluerit
experimentator circulum, quouſque unaquęque earum fuerit perpendicularis ſuper ſuperficiem
aquæ ſucceſsiuè, & fuerit diameter, quæ ſequitur illam diametrum, decliuis, & aliqua pars eius fue-
rit extra aquam: tunc inueniet formam puncti, quod eſt centrum circuli, ſemper in rectitudine dia-
metri perpendicularis, & eleuatam à rectitudine diametri decliuis, & ſemper inueniet illud, quod
eſt intra aquam, rectum. Ex omnibus ergo iſtis patet, quòd forma cuiuslibet puncti comprehenſi à
uiſu in corpore diaphano groſsiore corpore aeris: comprehenditur extra ſuum locum & eleuatum
à ſuo loco, & in rectitudine perpendicularis exeuntis ab illo puncto ſuper ſuperficiem corporis dia
phani: cum linea, quæ continuat centrum uiſus cum illo puncto, non fuerit perpendicularis ſuper
ſuperficiem corporis diaphani: omne autem punctum comprehenditur à uiſu in eius oppoſitio-
ne, & in rectitudine lineæ rectæ, per quam extenditur forma ad uiſum, [per 19. 21. 38 n 1. 13 n. ] Pun-
cta ergo, quę comprehendit uiſus refractè, comprehenduntur in eius oppoſitione, & in rectitudine
lineæ rectę, per quam forma peruenit ad uiſum. Hoc autem declarabitur per experimentationem
comprehenſionis rerum uiſibilium ſecundum refractionem per illud inſtrumentum prædictum.
Nam ſi experimentator clauſerit ſecundum foramen, quod eſt in inſtrumento: tunc non compre-
hendet rem uiſam, quam comprehendebat ſecundum refractionem: & cum clauſerit ſecundum fo-
ramen, nihil aliud facit, niſi ſecare lineam rectam imaginabilem, quæ exit à centro uiſus ad locum
refractionis. Ex quo patet, quòd forma, quæ extenditur à uiſu in corpore diaphano, in quo res ui-
ſa eſt, & refringitur in corpore diaphano, in quo eſt uiſus: extenditur per lineam rectam, quæ exit à
centro uiſus ad locum refractionis: & quod omne punctum, quod comprehenditur à uiſu in corpo
re diaphano magis groſſo, quàm ſit corpus aeris (ſi centrum uiſus fuerit extra perpendicularem,
exeuntem ab illo puncto ſuper corpus diaphanum) comprehenditur in puncto, quod eſt differen-
tia communis lineę, ſuper quam peruenit forma ad uiſum, & perpendiculari, exeunti à puncto ui-
ſo ſuper ſuperficiem corporis diaphani, quod eſt ex parte uiſus. Si autem experimentator uolue-
rit experiri imaginem rei uiſæ, cuius forma refrin-
219[Figure 219]h m k o n q e f p g i gitur à corpore ſubtiliore ad corpus groſsius: acci-
piat fruſtum uitri, cuius ſuperficies ſint æquatæ &
æquidiſtantes, habens in longitudine octo digi-
tos, & in altitudine quatuor, & in ſpiſsitudine qua-
tuor: & accipiat circulum ligneum prædictum, &
ſignet in dorſo eius chordam in longitudine decẽ
digitorum, & diuidat illam in duo æqualia, & con-
tinuet locum diuiſionis cum cẽtro cιrculi linea re
cta, quæ tranſeat in utram que partem: hæc ergo li
nea erit perpẽdicularis ſuper lineam primam [per
3 p 3. ] Deinde continuet alteram extremitatem
chordæ cum centro circuli linea recta, quæ etiam
tranſeat in utramque partem. Et hæ duæ diame-
tri ſint ſignatę ferro, quarum alteram impleat cor-
pore albo, & aliam alterius modi colore. Deinde
ponat uitrum longum ſuper dorſum inſtrumenti
circuli lignei, & ſuperponat alteram extremitatem
longitudinis eus medietati chordæ, & diſtinguat de uitro tres digitos, ex quibus duo erunt ex par
te diametri decliuis extra circulum, & remanebit de longitudine uitri unus digitus: qui erit ultra
diametrum perpendicularem ſuper chordam: & ſit corpus uitri ex parte centri: & applicet uitrum
ſecundum hunc ſitum circulo ligneo applicatione fixa. Sic ergo diameter perpendicularis ſuper
chordam, erit perpendicularis ſuper extremitates uitri ęquidiſtantes, & altera diameter erit decli-
uis ſuper has duas ſuperficies. Deinde oportet, ut experimentator ponat oram circuli, in qua eſt
extremitas uitri eminens ex parte ſui uiſus, & ponat alterum uiſum in differentia communi circũ-
ferentiæ & extremitati uitri, quæ eſt extremitas diametri decliuis, & appropinquet uiſum ſuum ui-
tro, quantum poterit, ita, ut non poſsit per illum uidere ex ſuperficie aliquid, pręter extremitatem
diametri decliuis: reliquus autem uiſus ſit in parte, in qua eſt uitrum & circulus: deinde cooperiat
illud, quod opponitur alteri uiſui ex ſuperficie uitri cum bombace: quam applicet ſuper aliquam
partem uitri, ita ut comprehendat diametrum decliuem, quæ eſt ultima linea per unum uiſum, qui
contingit uitrum: & non uideat ultra hanc lineam, & uideat lineam albam perpendicularem utro-
que uiſu. Ipſo autem exiſtente in hoc ſitu, intueatur centrum circuli, & inueniet illud in rectitudi-
nelineæ albæ, quę eſt perpendicularis ſuper ſuperficiem uitri: & intueatur diametrum decliuem,
apud cuius extremitatem tenet uiſum ſuum: & tunc uidebit eam incuruatam apud ſuperficiem ui-
tri, quæ eſt ex parte centri, & inueniet angulum incuruationis ex parte circumferentiæ: uiſus au-
centrum: & tunc inueniet formam centri in rectitudine diametri, quæ nunc eſt perpendicularis ſu-
per ſuperficiem aquę, extra cuius rectitudinem erat forma centri, quando erat decliuis: & inueniet
formam extra rectitudinem diametri, quæ eſt nunc decliuis, quæ prius erat perpendicularis ſuper
ſuperficiem aquæ: & inueniet diametrum decliuem incuruatam apud ſuperficiem aquæ: & angulus
incuruationis erit ex parte diametri decliuis. Et ſi fuerint in circulo plures diametri, & reuoluerit
experimentator circulum, quouſque unaquęque earum fuerit perpendicularis ſuper ſuperficiem
aquæ ſucceſsiuè, & fuerit diameter, quæ ſequitur illam diametrum, decliuis, & aliqua pars eius fue-
rit extra aquam: tunc inueniet formam puncti, quod eſt centrum circuli, ſemper in rectitudine dia-
metri perpendicularis, & eleuatam à rectitudine diametri decliuis, & ſemper inueniet illud, quod
eſt intra aquam, rectum. Ex omnibus ergo iſtis patet, quòd forma cuiuslibet puncti comprehenſi à
uiſu in corpore diaphano groſsiore corpore aeris: comprehenditur extra ſuum locum & eleuatum
à ſuo loco, & in rectitudine perpendicularis exeuntis ab illo puncto ſuper ſuperficiem corporis dia
phani: cum linea, quæ continuat centrum uiſus cum illo puncto, non fuerit perpendicularis ſuper
ſuperficiem corporis diaphani: omne autem punctum comprehenditur à uiſu in eius oppoſitio-
ne, & in rectitudine lineæ rectæ, per quam extenditur forma ad uiſum, [per 19. 21. 38 n 1. 13 n. ] Pun-
cta ergo, quę comprehendit uiſus refractè, comprehenduntur in eius oppoſitione, & in rectitudine
lineæ rectę, per quam forma peruenit ad uiſum. Hoc autem declarabitur per experimentationem
comprehenſionis rerum uiſibilium ſecundum refractionem per illud inſtrumentum prædictum.
Nam ſi experimentator clauſerit ſecundum foramen, quod eſt in inſtrumento: tunc non compre-
hendet rem uiſam, quam comprehendebat ſecundum refractionem: & cum clauſerit ſecundum fo-
ramen, nihil aliud facit, niſi ſecare lineam rectam imaginabilem, quæ exit à centro uiſus ad locum
refractionis. Ex quo patet, quòd forma, quæ extenditur à uiſu in corpore diaphano, in quo res ui-
ſa eſt, & refringitur in corpore diaphano, in quo eſt uiſus: extenditur per lineam rectam, quæ exit à
centro uiſus ad locum refractionis: & quod omne punctum, quod comprehenditur à uiſu in corpo
re diaphano magis groſſo, quàm ſit corpus aeris (ſi centrum uiſus fuerit extra perpendicularem,
exeuntem ab illo puncto ſuper corpus diaphanum) comprehenditur in puncto, quod eſt differen-
tia communis lineę, ſuper quam peruenit forma ad uiſum, & perpendiculari, exeunti à puncto ui-
ſo ſuper ſuperficiem corporis diaphani, quod eſt ex parte uiſus. Si autem experimentator uolue-
rit experiri imaginem rei uiſæ, cuius forma refrin-
219[Figure 219]h m k o n q e f p g i gitur à corpore ſubtiliore ad corpus groſsius: acci-
piat fruſtum uitri, cuius ſuperficies ſint æquatæ &
æquidiſtantes, habens in longitudine octo digi-
tos, & in altitudine quatuor, & in ſpiſsitudine qua-
tuor: & accipiat circulum ligneum prædictum, &
ſignet in dorſo eius chordam in longitudine decẽ
digitorum, & diuidat illam in duo æqualia, & con-
tinuet locum diuiſionis cum cẽtro cιrculi linea re
cta, quæ tranſeat in utram que partem: hæc ergo li
nea erit perpẽdicularis ſuper lineam primam [per
3 p 3. ] Deinde continuet alteram extremitatem
chordæ cum centro circuli linea recta, quæ etiam
tranſeat in utramque partem. Et hæ duæ diame-
tri ſint ſignatę ferro, quarum alteram impleat cor-
pore albo, & aliam alterius modi colore. Deinde
ponat uitrum longum ſuper dorſum inſtrumenti
circuli lignei, & ſuperponat alteram extremitatem
longitudinis eus medietati chordæ, & diſtinguat de uitro tres digitos, ex quibus duo erunt ex par
te diametri decliuis extra circulum, & remanebit de longitudine uitri unus digitus: qui erit ultra
diametrum perpendicularem ſuper chordam: & ſit corpus uitri ex parte centri: & applicet uitrum
ſecundum hunc ſitum circulo ligneo applicatione fixa. Sic ergo diameter perpendicularis ſuper
chordam, erit perpendicularis ſuper extremitates uitri ęquidiſtantes, & altera diameter erit decli-
uis ſuper has duas ſuperficies. Deinde oportet, ut experimentator ponat oram circuli, in qua eſt
extremitas uitri eminens ex parte ſui uiſus, & ponat alterum uiſum in differentia communi circũ-
ferentiæ & extremitati uitri, quæ eſt extremitas diametri decliuis, & appropinquet uiſum ſuum ui-
tro, quantum poterit, ita, ut non poſsit per illum uidere ex ſuperficie aliquid, pręter extremitatem
diametri decliuis: reliquus autem uiſus ſit in parte, in qua eſt uitrum & circulus: deinde cooperiat
illud, quod opponitur alteri uiſui ex ſuperficie uitri cum bombace: quam applicet ſuper aliquam
partem uitri, ita ut comprehendat diametrum decliuem, quæ eſt ultima linea per unum uiſum, qui
contingit uitrum: & non uideat ultra hanc lineam, & uideat lineam albam perpendicularem utro-
que uiſu. Ipſo autem exiſtente in hoc ſitu, intueatur centrum circuli, & inueniet illud in rectitudi-
nelineæ albæ, quę eſt perpendicularis ſuper ſuperficiem uitri: & intueatur diametrum decliuem,
apud cuius extremitatem tenet uiſum ſuum: & tunc uidebit eam incuruatam apud ſuperficiem ui-
tri, quæ eſt ex parte centri, & inueniet angulum incuruationis ex parte circumferentiæ: uiſus au-
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib