272266ALHAZEN
QVOMODO VISVS COMPREHENDAT VISIBILIA SE-
cundum refractionem. Cap. VI.
cundum refractionem. Cap. VI.
34. Si uiſ{us} & uiſibile in diuerſis medijs ſua loca inter ſe permutent: nomina linearum
in cidentiæ & refractionis mutantur. 9 p 10.
in cidentiæ & refractionis mutantur. 9 p 10.
IN præcedentibus iam declarauimus, quòd, cum forma refringitur ab aliquo corpore diapha-
no, ad aliud corpus diuerſæ diaphanitatis: extenditur per lineam rectam, donec perueniat ad
ſuperficiem corporis diaphani, in quo eſt: deinde refringitur in illo alio corpore diaphano per
lineam aliam rectam, quæ continet cum prima linea angulum. Et cum forma extenditur per hanc
aliam lineam, ſuper quam refringitur forma in ſecundo corpore, alia quæcunque forma ſit in ſe-
cundo corpore uſque ad punctum ſectionis, inter duas lineas rectas, refringetur per primam li-
neam rectam. Et eſt manifeſtum per experientiam, quòd ſi aliquis inſpexerit aliquod corpus dia-
phanum, quod differt in ſua diaphanitate à diaphanitate aeris: comprehendet omnia, quæ ſunt ul
trà de illis, quæ opponuntur uiſui. Et ſi cooperuerit alterum uiſum, & aſpexerit reliquo: compre-
hendet etiam, quæcunque ſunt ultrà, ſiue illud corpus ſit aer, ſiue aqua, ſiue uitrum. Et ſimiliter ſi
homo poſuerit uiſum in aliquo corpore groſsiore aere, ut uitro aut cryſtallo: uidebit omnia, quæ
ſunt ultrà de illis, quæ ſunt in aere. Et ſi aſpiciẽs mouerit uiſum ſuum dextrorſum aut ſiniſtrorſum,
& in omnem partem, & non remouerit ipſum multum à ſuo primo loco: tunc comprehẽdet etiam
omnia, quæ prius comprehẽdebat, ſiue motus uiſus fuerit in aere, ſiue in uitro. Sed iam declaraui-
mus experientia & demonſtratione, quòd uiſus nihil comprehẽdit de illis, quæ ſunt ultra corpora
diaphana, quæ differunt in diaphanitate ab aere, niſi ſecundum refractionem, præterquam unum
punctum, quod eſt in perpendiculari exeunte à centro uiſus ſuper ſuperficiem corporis diaphani.
Ergo omne punctum comprehenſum à uiſu ultra corpus diaphanum, præter illud punctum præ-
dictum, comprehenditur ex forma, quæ extenditur ex illo puncto ad ſuperficiem corporis diapha-
ni, ultra quod eſt, & refringitur à ſuperficie illius corporis ad uiſum. Et cum unus uiſus compre-
hendat omnia, quæ ſunt ultra corpus diaphanum: forma omnis puncti exiſtentis ultra corpus il-
lud diaphanum, extenditur per lineam rectam ad ſuperficiem illius corporis diaphani, & refringi-
tur ad illum uiſum unum, præterquam illud punctum prædictum. Et cum formę omnium puncto-
rum, quæ ſunt in omnibus uiſibilibus exiſtentibus ultra corpus diaphanum, refringantur in eo-
dem tempore ad centrum uiſus unius: forma puncti, quod exiſtit apud centrum uiſus illius, cum
fuerit in aliquo uiſibili, refringetur ad omnia puncta, quæ ſunt in omnibus uiſibilibus exiſtentibus
ultra corpus diaphanum, oppoſitum uiſui in eodem tempore & eodem modo. Et ſimiliter eſt
de omni puncto propinquo puncto, quod eſt apud centrum uiſus. Nam ſi uiſus motus fuerit ad
omnem partem, & non fuerit remotus à ſuo ſitu: comprehendet uiſibilia. Ergo forma cuiusli-
bet puncti cuiuslibet uiſi, cum fuerit ultra aliquod corpus diaphanum, extendetur ad ſuperficiem
corporis diaphani, ultra quod eſt, & refringetur ad uniuerſum eius, quod opponitur ei ex corpo-
re aeris. Et non eſt aliquod tempus magis appropriatum huic, quàm aliud: ſed hoc eſt proprium
naturæ lucis & coloris, quæſunt in uiſibilibus: ſcilicet, ut ſemper extendãtur à quolibet puncto cu
iuslibet corporis lucidi, per lineam rectam, quæ extenditur ab illo puncto, & refringantur in omni
corpore diaphano diuerſo, præterquam punctum, quod eſt in perpendiculari. Et omnis forma
cuiuslibet puncti uiſibilis exiſtentis in aliquo corpore diuerſo ab aere: extendetur in illo corpore,
in quo exiſtit, & refringetur in uniuerſo corpore aeris ſibi oppoſito, & illa forma exit ad quodlibet
punctum aeris. Quapropter forma totius rei uiſæ coniungitur apud quodlibet punctum aeris: &
forma totius cuiuslibet uiſi exiſtentis in aliquo corpore diuerſo ab aere, exiſtit apud unumquod-
que punctum aeris oppoſiti illi rei uiſæ: & forma illa extenditur à quolibet puncto rei uiſæ in cor-
pore, in quo eſt, & refringitur apud ſuperficiem illius corporis, & peruenit ad illud punctum ae-
ris. Et ideo ſi uiſus aſpexerit aliquod corpus diaphanum diuerſum ab aere, ultra quod fuerit ali-
qua res uiſibilis: uiſus comprehendit illam rem. Nam forma illius exiſtit apud punctum, apud
quod exiſtit centrum uiſus. Propter hoc, quòd & ſi uiſus comprehenderit aliquam rem uiſibilem
ultra aliquod corpus diaphanum diuerſum ab aere: deinde motus fuerit à loco ſuo dextrorſum,
aut ſiniſtrorſum: dum in ſuo motu fuerit oppoſitus corpori diaphano, & rei uiſæ, quæ eſt ultrà:
ſemper comprehendet illam rẽ. Vnde etiam plures aſpicientes comprehendũt unam rem in cœlo,
& in aqua, & in uno & eodem tempore. Et hoc etiam eſt in eodem corpore diaphano: ſcilicet,
quòd forma uiſi congregatur apud quodlibet punctum corporis, in quo eſt: nam forma puncti cu-
iuslibet eius extenditur per lineam rectam: & inter quodlibet punctum corporis, in quo eſt ui-
ſus, & quo dlibet punctum rei uiſæ, eſt linea recta. Forma ergo cuiuslibet puncti rei uiſæ extendi-
tur ad quodlibet punctum corporis diaphani, in quo eſt res uiſa: & forma cuiuslibet rei lucidæ
congregatur apud quodlibet punctum cuiuslibet corporis, in quo exiſtit, & congregatur apud
quodlibet punctum corporis cuiuslibet diaphani diuerſi à corpore, in quo exiſtit, quando inter
rem uiſam, & illud corpus diaphanum diuerſum non interfuerit aliquod impedimentum. Et for-
ma rei uiſæ, quæ eſt apud quodlibet punctum corporis diaphani, in quo extenditur, extenditur ad
illud punctum rectè: & forma illius apud quodlibet punctum corporis diaphani diuerſi, extendi-
tur ad illud punctum refractè: quia inter quodlibet punctum aeris & quamlibet rem uiſibilem exi-
no, ad aliud corpus diuerſæ diaphanitatis: extenditur per lineam rectam, donec perueniat ad
ſuperficiem corporis diaphani, in quo eſt: deinde refringitur in illo alio corpore diaphano per
lineam aliam rectam, quæ continet cum prima linea angulum. Et cum forma extenditur per hanc
aliam lineam, ſuper quam refringitur forma in ſecundo corpore, alia quæcunque forma ſit in ſe-
cundo corpore uſque ad punctum ſectionis, inter duas lineas rectas, refringetur per primam li-
neam rectam. Et eſt manifeſtum per experientiam, quòd ſi aliquis inſpexerit aliquod corpus dia-
phanum, quod differt in ſua diaphanitate à diaphanitate aeris: comprehendet omnia, quæ ſunt ul
trà de illis, quæ opponuntur uiſui. Et ſi cooperuerit alterum uiſum, & aſpexerit reliquo: compre-
hendet etiam, quæcunque ſunt ultrà, ſiue illud corpus ſit aer, ſiue aqua, ſiue uitrum. Et ſimiliter ſi
homo poſuerit uiſum in aliquo corpore groſsiore aere, ut uitro aut cryſtallo: uidebit omnia, quæ
ſunt ultrà de illis, quæ ſunt in aere. Et ſi aſpiciẽs mouerit uiſum ſuum dextrorſum aut ſiniſtrorſum,
& in omnem partem, & non remouerit ipſum multum à ſuo primo loco: tunc comprehẽdet etiam
omnia, quæ prius comprehẽdebat, ſiue motus uiſus fuerit in aere, ſiue in uitro. Sed iam declaraui-
mus experientia & demonſtratione, quòd uiſus nihil comprehẽdit de illis, quæ ſunt ultra corpora
diaphana, quæ differunt in diaphanitate ab aere, niſi ſecundum refractionem, præterquam unum
punctum, quod eſt in perpendiculari exeunte à centro uiſus ſuper ſuperficiem corporis diaphani.
Ergo omne punctum comprehenſum à uiſu ultra corpus diaphanum, præter illud punctum præ-
dictum, comprehenditur ex forma, quæ extenditur ex illo puncto ad ſuperficiem corporis diapha-
ni, ultra quod eſt, & refringitur à ſuperficie illius corporis ad uiſum. Et cum unus uiſus compre-
hendat omnia, quæ ſunt ultra corpus diaphanum: forma omnis puncti exiſtentis ultra corpus il-
lud diaphanum, extenditur per lineam rectam ad ſuperficiem illius corporis diaphani, & refringi-
tur ad illum uiſum unum, præterquam illud punctum prædictum. Et cum formę omnium puncto-
rum, quæ ſunt in omnibus uiſibilibus exiſtentibus ultra corpus diaphanum, refringantur in eo-
dem tempore ad centrum uiſus unius: forma puncti, quod exiſtit apud centrum uiſus illius, cum
fuerit in aliquo uiſibili, refringetur ad omnia puncta, quæ ſunt in omnibus uiſibilibus exiſtentibus
ultra corpus diaphanum, oppoſitum uiſui in eodem tempore & eodem modo. Et ſimiliter eſt
de omni puncto propinquo puncto, quod eſt apud centrum uiſus. Nam ſi uiſus motus fuerit ad
omnem partem, & non fuerit remotus à ſuo ſitu: comprehendet uiſibilia. Ergo forma cuiusli-
bet puncti cuiuslibet uiſi, cum fuerit ultra aliquod corpus diaphanum, extendetur ad ſuperficiem
corporis diaphani, ultra quod eſt, & refringetur ad uniuerſum eius, quod opponitur ei ex corpo-
re aeris. Et non eſt aliquod tempus magis appropriatum huic, quàm aliud: ſed hoc eſt proprium
naturæ lucis & coloris, quæſunt in uiſibilibus: ſcilicet, ut ſemper extendãtur à quolibet puncto cu
iuslibet corporis lucidi, per lineam rectam, quæ extenditur ab illo puncto, & refringantur in omni
corpore diaphano diuerſo, præterquam punctum, quod eſt in perpendiculari. Et omnis forma
cuiuslibet puncti uiſibilis exiſtentis in aliquo corpore diuerſo ab aere: extendetur in illo corpore,
in quo exiſtit, & refringetur in uniuerſo corpore aeris ſibi oppoſito, & illa forma exit ad quodlibet
punctum aeris. Quapropter forma totius rei uiſæ coniungitur apud quodlibet punctum aeris: &
forma totius cuiuslibet uiſi exiſtentis in aliquo corpore diuerſo ab aere, exiſtit apud unumquod-
que punctum aeris oppoſiti illi rei uiſæ: & forma illa extenditur à quolibet puncto rei uiſæ in cor-
pore, in quo eſt, & refringitur apud ſuperficiem illius corporis, & peruenit ad illud punctum ae-
ris. Et ideo ſi uiſus aſpexerit aliquod corpus diaphanum diuerſum ab aere, ultra quod fuerit ali-
qua res uiſibilis: uiſus comprehendit illam rem. Nam forma illius exiſtit apud punctum, apud
quod exiſtit centrum uiſus. Propter hoc, quòd & ſi uiſus comprehenderit aliquam rem uiſibilem
ultra aliquod corpus diaphanum diuerſum ab aere: deinde motus fuerit à loco ſuo dextrorſum,
aut ſiniſtrorſum: dum in ſuo motu fuerit oppoſitus corpori diaphano, & rei uiſæ, quæ eſt ultrà:
ſemper comprehendet illam rẽ. Vnde etiam plures aſpicientes comprehendũt unam rem in cœlo,
& in aqua, & in uno & eodem tempore. Et hoc etiam eſt in eodem corpore diaphano: ſcilicet,
quòd forma uiſi congregatur apud quodlibet punctum corporis, in quo eſt: nam forma puncti cu-
iuslibet eius extenditur per lineam rectam: & inter quodlibet punctum corporis, in quo eſt ui-
ſus, & quo dlibet punctum rei uiſæ, eſt linea recta. Forma ergo cuiuslibet puncti rei uiſæ extendi-
tur ad quodlibet punctum corporis diaphani, in quo eſt res uiſa: & forma cuiuslibet rei lucidæ
congregatur apud quodlibet punctum cuiuslibet corporis, in quo exiſtit, & congregatur apud
quodlibet punctum corporis cuiuslibet diaphani diuerſi à corpore, in quo exiſtit, quando inter
rem uiſam, & illud corpus diaphanum diuerſum non interfuerit aliquod impedimentum. Et for-
ma rei uiſæ, quæ eſt apud quodlibet punctum corporis diaphani, in quo extenditur, extenditur ad
illud punctum rectè: & forma illius apud quodlibet punctum corporis diaphani diuerſi, extendi-
tur ad illud punctum refractè: quia inter quodlibet punctum aeris & quamlibet rem uiſibilem exi-