5852ALHAZEN
ſtinctiuæ non eſt, niſi in parte ſuperficiei membri ſentientis, in quam peruenit forma rei uiſæ, cum
conſideratione remotionis rei uiſæ à ſuperficie uiſus. Quoniam quantitas partis, in quam perue-
nit forma, nunquam erit niſi ſecundum quantitatem anguli, quem reſpicit illa pars apud centrum
uiſus. Et non eſt inter remotionem rei uiſæ à ſuperficie uiſus, & remotionem eius à centro uiſus
in maiori parte diuerſitas operans in remotionem. Et etiam iam declaratum eſt, [18 n 1. & 24.
25 n] quòd ſentiens comprehendit uerticationes, quæ ſunt inter centrum uiſus & rem uiſam, quæ
ſunt uerticationes linearum radialium, & comprehendit uerticationum ordinationem, & ordina-
tionem uiſibilium, & ordinationem partium rei uiſæ. Et cum ſentiens comprehendit hæc: uirtus
diſtinctiua comprehendit, quòd iſtæ uerticationes quantò magis elongantur à uiſu, tantò magis
ampliantur ſpatia, quæ ſunt inter earum extremitates. Et iſta intentio iam etiam quieta eſt in ani-
ma: & præterea, quietum eſt etiam in anima, quòd lineæ radiales quantò magis elongabuntur à
uiſu, tantò erit res uiſa apud earum extremitates minor. Cum ergo uiſus comprehenderit ali-
quam rem uiſam, & comprehenderit terminos eius: comprehendet uerticationes, ex quibus com-
prehendet terminos rei uiſæ: & uerticationes, ex quibus comprehendet terminos rei uiſæ, ſunt
lineæ continentes angulum, qui eſt apud centrum uiſus, quem reſpicit illa res uiſa, & ſunt lineæ
continentes locum uiſus, in quem peruenit forma rei uiſæ. Cum ergo uiſus comprehenderit uer-
ticationes: imaginabitur uirtus diſtinctiua extenſionem iſtarum linearum à centro uiſus uſque ad
terminos rei uiſæ: & quando ſimul comprehenderit quantitatem remotionis rei uiſæ: imagina-
bitur quantitatem longitudinum iſtarum linearum, & quantitatem ſpatij, quod eſt inter extremi-
tates earum: & ſpatia, quæ ſunt inter extremitates iſtarum linearum, ſunt diametri rei uiſæ. Et
quando uirtus diſtinctiua imaginabitur quantitatem anguli, & quantitatem longitudinum linea-
rum radialium, & quantitatem ſpatiorum, quæ ſunt inter extremitates earum: comprehendet
quantitatem rei uiſæ ſecundum ſuum eſſe. Verticationes autem, quæ extenduntur inter centrum
uiſus & terminos cuiuslibet rei uiſæ comprehenſæ à uiſu, comprehenduntur à ſentiente, & à uir-
tute diſtinctiua: & ſentiens & uirtus diſtinctiua comprehendunt quantitatem partis uiſus, in
quam peruenit forma illius rei uiſæ. Et cum uirtus diſtinctiua comprehenderit uerticationes li-
nearum radialium: comprehendet ſitus earum inter ſe, & comprehendet appropinquationem ea-
rum inter ſe, & comprehendet qualitatem extenſionis earum: & nihil remanet, quo completur
comprehenſio magnitudinis rei uiſæ, niſi quantitas remotionis rei uiſæ. Et iam declaratum eſt in
qualitate comprehenſionis remotionis rei uiſæ, [24 n] quòd cuiuslibet rei uiſæ remotio com-
prehenditur à uiſu, aut certè, aut æſtimatione. Et cum uirtus diſtinctiua comprehenderit ſitus li-
nearum radialium continentium terminos rei uiſæ, & quantitatem partis, quæ eſt inter ipſas li-
neas radiales, & ſuperficiem membri ſentientis, quæ eſt quantitas anguli, & imaginata fuerit ſi-
mul quantitatem remotionis rei uiſæ: ſtatim imaginabitur quantitatem anguli, & remotionis ſi-
mul. Et cum imaginata fuerit quantitatem anguli & remotionis ſimul, comprehendet quantita-
tem rei uiſæ ſecundum quantitatem anguli, & ſecundum quantitatem remotionis ſimul. Et uir-
tus diſtinctiua imaginatur quantitatem remotionis cuiuslibet rei uiſæ comprehenſæ à uiſu, & i-
maginatur uerticationes continentes terminos illius, & per imaginationem iſtam perueniet ad i-
pſam forma pyramidis continentis rem uiſam, & quantitas baſis eius, quæ eſt res uiſa: & ſic per-
ueniet ad illam quantitas rei uiſæ. Et ſignificatio, quòd comprehenſio magnitudinis rei uiſæ ſit
per comparationem magnitudinis ad remotionem rei uiſæ, eſt: Quia uiſus quando comprehen-
derit duo uiſibilia diuerſæ remotionis, & reſpicientia eundem angulum apud centrum uiſus: ſci-
licet, ut radij tranſeuntes per extrema primi illorum, perueniant ad extrema ſecundi, & primum
illorum non cooperuerit totum ſecundum, & comprehenderit uiſus remotionem cuiuslibet illo-
rum comprehenſione certificata: ſemper uiſibile remotius comprehendetur à uiſu uiſibili pro-
pinquiore maius. Et quantò remotius uiſibile magis elongabitur, & uiſus certificauerit quanti-
tatem remotionis eius, tantò comprehendetur maius. Verbi gratia: quando aliquis aſpexerit pa-
rietem remotum à uiſu remotione mediocri: & certificauerit uiſus remotionem illius parietis,
& quantitatem eius: & certificauerit quantitatem latitudinis eius: deinde appoſuerit manum u-
ni uiſui inter uiſum & parietem: & clauſerit alterum oculum: inueniet tunc, quòd manus eius co-
operiet portionem magnam illius parietis, & comprehendet quantitatem manus eius in iſta diſ-
poſitione, & comprehendet quòd quantitas cooperta à manu ex pariete, eſt multò maior quan-
titate manus eius: & uiſus ſimul comprehendet uerticationes linearum radialium, & compre-
hendet angulum, quem continent lineæ radiales. Tunc ergo uiſus comprehendet, quòd angu-
lus, quem reſpiciunt manus & paries, eſt idem angulus: & tunc etiam comprehendet, quòd
pars parietis cooperta manu eius, eſt multò maior manu. Et cum ita ſit: uirtus diſtinctiua in illa
comprehenſione comprehendit, quòd remotius duorum uiſibilium diuerſæ remotionis, reſpici-
entium unum angulum, eſt maioris quantitatis. Deinde quando quis in illa diſpoſitione uiſum
ſuum auerterit: & aſpexerit alium parietem remotiorem illo pariete: & appoſuerit manum ſu-
am inter uiſum & illum parietem: inueniet, quòd illud, quod cooperitur ex ſecundo pariete, eſt
maius illo, quod cooperitur ex primo. Et ſi tunc afpexerit cœlum: inueniet quòd manus eius
cooperiet medium illius, quod apparet de cœlo, aut magnam portionem eius: tamen aſpiciens
non dubitabit, quin manus eius nihil ſit reſpectu illius, quod cooperuerit de cœlo ſecundum ſen-
ſum. Determinabitur ergo ex iſta experimentatione, quòd uiſus non comprehendit quantita-
conſideratione remotionis rei uiſæ à ſuperficie uiſus. Quoniam quantitas partis, in quam perue-
nit forma, nunquam erit niſi ſecundum quantitatem anguli, quem reſpicit illa pars apud centrum
uiſus. Et non eſt inter remotionem rei uiſæ à ſuperficie uiſus, & remotionem eius à centro uiſus
in maiori parte diuerſitas operans in remotionem. Et etiam iam declaratum eſt, [18 n 1. & 24.
25 n] quòd ſentiens comprehendit uerticationes, quæ ſunt inter centrum uiſus & rem uiſam, quæ
ſunt uerticationes linearum radialium, & comprehendit uerticationum ordinationem, & ordina-
tionem uiſibilium, & ordinationem partium rei uiſæ. Et cum ſentiens comprehendit hæc: uirtus
diſtinctiua comprehendit, quòd iſtæ uerticationes quantò magis elongantur à uiſu, tantò magis
ampliantur ſpatia, quæ ſunt inter earum extremitates. Et iſta intentio iam etiam quieta eſt in ani-
ma: & præterea, quietum eſt etiam in anima, quòd lineæ radiales quantò magis elongabuntur à
uiſu, tantò erit res uiſa apud earum extremitates minor. Cum ergo uiſus comprehenderit ali-
quam rem uiſam, & comprehenderit terminos eius: comprehendet uerticationes, ex quibus com-
prehendet terminos rei uiſæ: & uerticationes, ex quibus comprehendet terminos rei uiſæ, ſunt
lineæ continentes angulum, qui eſt apud centrum uiſus, quem reſpicit illa res uiſa, & ſunt lineæ
continentes locum uiſus, in quem peruenit forma rei uiſæ. Cum ergo uiſus comprehenderit uer-
ticationes: imaginabitur uirtus diſtinctiua extenſionem iſtarum linearum à centro uiſus uſque ad
terminos rei uiſæ: & quando ſimul comprehenderit quantitatem remotionis rei uiſæ: imagina-
bitur quantitatem longitudinum iſtarum linearum, & quantitatem ſpatij, quod eſt inter extremi-
tates earum: & ſpatia, quæ ſunt inter extremitates iſtarum linearum, ſunt diametri rei uiſæ. Et
quando uirtus diſtinctiua imaginabitur quantitatem anguli, & quantitatem longitudinum linea-
rum radialium, & quantitatem ſpatiorum, quæ ſunt inter extremitates earum: comprehendet
quantitatem rei uiſæ ſecundum ſuum eſſe. Verticationes autem, quæ extenduntur inter centrum
uiſus & terminos cuiuslibet rei uiſæ comprehenſæ à uiſu, comprehenduntur à ſentiente, & à uir-
tute diſtinctiua: & ſentiens & uirtus diſtinctiua comprehendunt quantitatem partis uiſus, in
quam peruenit forma illius rei uiſæ. Et cum uirtus diſtinctiua comprehenderit uerticationes li-
nearum radialium: comprehendet ſitus earum inter ſe, & comprehendet appropinquationem ea-
rum inter ſe, & comprehendet qualitatem extenſionis earum: & nihil remanet, quo completur
comprehenſio magnitudinis rei uiſæ, niſi quantitas remotionis rei uiſæ. Et iam declaratum eſt in
qualitate comprehenſionis remotionis rei uiſæ, [24 n] quòd cuiuslibet rei uiſæ remotio com-
prehenditur à uiſu, aut certè, aut æſtimatione. Et cum uirtus diſtinctiua comprehenderit ſitus li-
nearum radialium continentium terminos rei uiſæ, & quantitatem partis, quæ eſt inter ipſas li-
neas radiales, & ſuperficiem membri ſentientis, quæ eſt quantitas anguli, & imaginata fuerit ſi-
mul quantitatem remotionis rei uiſæ: ſtatim imaginabitur quantitatem anguli, & remotionis ſi-
mul. Et cum imaginata fuerit quantitatem anguli & remotionis ſimul, comprehendet quantita-
tem rei uiſæ ſecundum quantitatem anguli, & ſecundum quantitatem remotionis ſimul. Et uir-
tus diſtinctiua imaginatur quantitatem remotionis cuiuslibet rei uiſæ comprehenſæ à uiſu, & i-
maginatur uerticationes continentes terminos illius, & per imaginationem iſtam perueniet ad i-
pſam forma pyramidis continentis rem uiſam, & quantitas baſis eius, quæ eſt res uiſa: & ſic per-
ueniet ad illam quantitas rei uiſæ. Et ſignificatio, quòd comprehenſio magnitudinis rei uiſæ ſit
per comparationem magnitudinis ad remotionem rei uiſæ, eſt: Quia uiſus quando comprehen-
derit duo uiſibilia diuerſæ remotionis, & reſpicientia eundem angulum apud centrum uiſus: ſci-
licet, ut radij tranſeuntes per extrema primi illorum, perueniant ad extrema ſecundi, & primum
illorum non cooperuerit totum ſecundum, & comprehenderit uiſus remotionem cuiuslibet illo-
rum comprehenſione certificata: ſemper uiſibile remotius comprehendetur à uiſu uiſibili pro-
pinquiore maius. Et quantò remotius uiſibile magis elongabitur, & uiſus certificauerit quanti-
tatem remotionis eius, tantò comprehendetur maius. Verbi gratia: quando aliquis aſpexerit pa-
rietem remotum à uiſu remotione mediocri: & certificauerit uiſus remotionem illius parietis,
& quantitatem eius: & certificauerit quantitatem latitudinis eius: deinde appoſuerit manum u-
ni uiſui inter uiſum & parietem: & clauſerit alterum oculum: inueniet tunc, quòd manus eius co-
operiet portionem magnam illius parietis, & comprehendet quantitatem manus eius in iſta diſ-
poſitione, & comprehendet quòd quantitas cooperta à manu ex pariete, eſt multò maior quan-
titate manus eius: & uiſus ſimul comprehendet uerticationes linearum radialium, & compre-
hendet angulum, quem continent lineæ radiales. Tunc ergo uiſus comprehendet, quòd angu-
lus, quem reſpiciunt manus & paries, eſt idem angulus: & tunc etiam comprehendet, quòd
pars parietis cooperta manu eius, eſt multò maior manu. Et cum ita ſit: uirtus diſtinctiua in illa
comprehenſione comprehendit, quòd remotius duorum uiſibilium diuerſæ remotionis, reſpici-
entium unum angulum, eſt maioris quantitatis. Deinde quando quis in illa diſpoſitione uiſum
ſuum auerterit: & aſpexerit alium parietem remotiorem illo pariete: & appoſuerit manum ſu-
am inter uiſum & illum parietem: inueniet, quòd illud, quod cooperitur ex ſecundo pariete, eſt
maius illo, quod cooperitur ex primo. Et ſi tunc afpexerit cœlum: inueniet quòd manus eius
cooperiet medium illius, quod apparet de cœlo, aut magnam portionem eius: tamen aſpiciens
non dubitabit, quin manus eius nihil ſit reſpectu illius, quod cooperuerit de cœlo ſecundum ſen-
ſum. Determinabitur ergo ex iſta experimentatione, quòd uiſus non comprehendit quantita-
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib