7454M. VITRVVII POLL.
nam foßiciam testimonio eſt, quod falſum eſſe vſu comprobatum eſt.
Procreatur id genus arenæ, quod dicitur carbunculus.
] Car-
buncul{us} etiam eſt terra, Plinio lib. XVII. cap. IIII. De gemma carbunculo
ignorat nemo, ſed pro rubore, fulgoréue atque etiam magnitudine diuerſa facta
ſunt nomina. Nam qui egregiè rubent & valde ardent κατ’ {δζ}οχ{η\‘ν} Græci ἄνθρα-
κας, Latini carbunculos, & cum Ouidio aliqui pyropos appellant (quo in loco puto
metallum intelligi ex Plinio lib. XXXIIII. cap. VIII.) vulg{us} rubinos, qui
purpureum colorem in oculos vibrant, & vt vtar Plinij verbis, quorum extrem{us}
ignicul{us} in amethysti violam exit, amethystiɀontes vocantur. Quib{us} rubor &
fulgor ſunt dilutiores, eos veteres candidos vocabant, nostra æt{as} balaios, vti rubros
paruos ſpinol{as}, & quos illi carchedonios, nigrioris ſcilicet aſpect{us}, granatos. Nomen
ſortitos eſſe, quod ſoli expoſiti flagrent colore ardentib{us} carbonib{us} ſimili, vel vn{us}
Marbode{us} in libello de lapidib{us} pretioſis autor eſſe poterit his verſib{us}:
buncul{us} etiam eſt terra, Plinio lib. XVII. cap. IIII. De gemma carbunculo
ignorat nemo, ſed pro rubore, fulgoréue atque etiam magnitudine diuerſa facta
ſunt nomina. Nam qui egregiè rubent & valde ardent κατ’ {δζ}οχ{η\‘ν} Græci ἄνθρα-
κας, Latini carbunculos, & cum Ouidio aliqui pyropos appellant (quo in loco puto
metallum intelligi ex Plinio lib. XXXIIII. cap. VIII.) vulg{us} rubinos, qui
purpureum colorem in oculos vibrant, & vt vtar Plinij verbis, quorum extrem{us}
ignicul{us} in amethysti violam exit, amethystiɀontes vocantur. Quib{us} rubor &
fulgor ſunt dilutiores, eos veteres candidos vocabant, nostra æt{as} balaios, vti rubros
paruos ſpinol{as}, & quos illi carchedonios, nigrioris ſcilicet aſpect{us}, granatos. Nomen
ſortitos eſſe, quod ſoli expoſiti flagrent colore ardentib{us} carbonib{us} ſimili, vel vn{us}
Marbode{us} in libello de lapidib{us} pretioſis autor eſſe poterit his verſib{us}:
Ardentes gemm{as} ſuperat carbuncul{us} omnes.
Nam velut ignit{us} radios iacit vndique carbo.
Species ei{us} idem duodecim eſſe memorat, Euax vndecim, plini{us} lib.
XXXVII.
aliquot. Vide Albertum cognomento magnum mineralium libri ſecundi, tractatu
ſecundo, cap. III. & Bartholomæum Anglicum lib. XVI. Hoc autem arenæ ge-
n{us} fieri in Hetruria ex materia quæ ignib{us} natura intra montes incluſis perusta
ita reddita ſit, vt topho ſit mollior, & ſolidior quàm terra non cocta, ex Vitruuio
tradit Leo Baptista. At ille non id dicit, ſed ex materia quadam molliori topho, &
terra ſolidiori, quæ ignib{us} natura peruritur, fieri carbunculum.
aliquot. Vide Albertum cognomento magnum mineralium libri ſecundi, tractatu
ſecundo, cap. III. & Bartholomæum Anglicum lib. XVI. Hoc autem arenæ ge-
n{us} fieri in Hetruria ex materia quæ ignib{us} natura intra montes incluſis perusta
ita reddita ſit, vt topho ſit mollior, & ſolidior quàm terra non cocta, ex Vitruuio
tradit Leo Baptista. At ille non id dicit, ſed ex materia quadam molliori topho, &
terra ſolidiori, quæ ignib{us} natura peruritur, fieri carbunculum.
Delapicidinis, earum\’ qualitatib{us}. # CAP. # VII.
DE calce &
arena quibus varietatibus ſint, &
quas ha-
beant virtutes dixi, ſequitur ordo de lapicidinis expli-
care, de quibus & quadrata ſaxa, & cæmentorum ad
ædificia eximuntur copiæ & comparantur. Hæ au-
tem inueniuntur eſſe diſparibus & diſsimilibus virtu-
tibus. Sunt enim aliæ molles, vti ſunt circa vrbem ru-
bræ, Pallienſes, Fidenates, Albanæ: aliæ temperatæ, vti Tyburtinæ, Ami-
terninæ, Soractinæ, & quæ ſunt his generibus: nonnullæ duræ, vti ſiliceæ.
Sunt etiam alia genera plura, vti in Campania ruber & niger tophus, in
Vmbria & Piceno & Venetia albus, qui etiam ſerra dentata vti lignum,
ſecatur. Sed hæc omnia quæ mollia ſunt, hanc habent vtilitatem, quòd
ex his ſaxa cùm ſunt exempta, in opere facillime tractantur: & ſi ſint in
locis tectis, ſuſtinent laborem, ſin autem in apertis & patentibus, gelicidijs
& pruinis congeſta, friantur & diſſoluuntur: item ſecundum oras mari-
timas ab ſalſugine exeſa diffluunt, neq; perferunt æſtus. Tyburtina verò,
& quæ eodem genere ſunt, omnia ſufferunt, & ab oneribus & à tempe-
ſtatibus iniurias, ſed ab igni non poſſunt eſſe tuta, ſimulq́; vt ſunt ab
beant virtutes dixi, ſequitur ordo de lapicidinis expli-
care, de quibus & quadrata ſaxa, & cæmentorum ad
ædificia eximuntur copiæ & comparantur. Hæ au-
tem inueniuntur eſſe diſparibus & diſsimilibus virtu-
tibus. Sunt enim aliæ molles, vti ſunt circa vrbem ru-
bræ, Pallienſes, Fidenates, Albanæ: aliæ temperatæ, vti Tyburtinæ, Ami-
terninæ, Soractinæ, & quæ ſunt his generibus: nonnullæ duræ, vti ſiliceæ.
Sunt etiam alia genera plura, vti in Campania ruber & niger tophus, in
Vmbria & Piceno & Venetia albus, qui etiam ſerra dentata vti lignum,
ſecatur. Sed hæc omnia quæ mollia ſunt, hanc habent vtilitatem, quòd
ex his ſaxa cùm ſunt exempta, in opere facillime tractantur: & ſi ſint in
locis tectis, ſuſtinent laborem, ſin autem in apertis & patentibus, gelicidijs
& pruinis congeſta, friantur & diſſoluuntur: item ſecundum oras mari-
timas ab ſalſugine exeſa diffluunt, neq; perferunt æſtus. Tyburtina verò,
& quæ eodem genere ſunt, omnia ſufferunt, & ab oneribus & à tempe-
ſtatibus iniurias, ſed ab igni non poſſunt eſſe tuta, ſimulq́; vt ſunt ab