8175OPTICAE LIBER III.
henſio illius, quod comprehenditur ſecundum hunc modum, non eſt comprehenſio in fine certi-
tudinis. Pars autem ſecunda eſt per finem intuitionis, & per conſyderationem omnium intentio-
num, quæ ſunt in re uiſa apud comprehenſionem illius rei uiſæ, & cum cognitione præcedente: &
erit in maiori parte in tempore ſenſibili: & diuerſatur tempus ſecundum intentiones, quæ ſunt in
re uiſa. Et uiſio, quæ eſt ſecũdum hunc modum, per quem uiſibilia aſſueta comprehenduntur com-
prehenſione in fine certitudinis, non eſt niſi per intuitionem omnium intentionum, quæ ſunt in re
uiſa, & per conſyderationem omnium partium rei uiſæ, & per diſtinctionem omniũ intentionum,
quæ ſunt in re uiſa apud comprehenſionem rei uiſæ, ſiue præcognouerit illam rem ſiue non. Et iſta
certificatio, quæ eſt reſpectu ſenſus, eſt intentio certificata: & eſt dicere finem certificationis in iſtis
locis, finem illius, quod poteſt comprehendi à ſenſu. Et cum omnibus iſtis comprehẽſio uiſibilium
à uiſu eſt ſecundum fortitudinem uiſus: quoniam ſenſus uiſus oculorum diuerſatur ſecundum ui-
gorem & debilitatem. Secundum ergo iſtos modos erit comprehenſio uiſibilium à uiſu, & iſti ſunt
omnes modi uiſibiliũ. Et hoc eſt illud, quod intendebamus declarare in iſto capitulo. Et iam com-
pleuimus diuiſionem omnium uiſibilium, & diuiſionem omnium intentionum uiſibilium, & de-
clarauimus omnes intentiones, per quas uenit uiſus ad comprehenſionem uiſibilium & intentio-
num uiſibilium, & diſtinximus omnes partes, in quas diuiduntur omnes modi uiſionum. Et iſtæ
ſunt intentiones, quas intendebamus declarare in iſto tractatu.
tudinis. Pars autem ſecunda eſt per finem intuitionis, & per conſyderationem omnium intentio-
num, quæ ſunt in re uiſa apud comprehenſionem illius rei uiſæ, & cum cognitione præcedente: &
erit in maiori parte in tempore ſenſibili: & diuerſatur tempus ſecundum intentiones, quæ ſunt in
re uiſa. Et uiſio, quæ eſt ſecũdum hunc modum, per quem uiſibilia aſſueta comprehenduntur com-
prehenſione in fine certitudinis, non eſt niſi per intuitionem omnium intentionum, quæ ſunt in re
uiſa, & per conſyderationem omnium partium rei uiſæ, & per diſtinctionem omniũ intentionum,
quæ ſunt in re uiſa apud comprehenſionem rei uiſæ, ſiue præcognouerit illam rem ſiue non. Et iſta
certificatio, quæ eſt reſpectu ſenſus, eſt intentio certificata: & eſt dicere finem certificationis in iſtis
locis, finem illius, quod poteſt comprehendi à ſenſu. Et cum omnibus iſtis comprehẽſio uiſibilium
à uiſu eſt ſecundum fortitudinem uiſus: quoniam ſenſus uiſus oculorum diuerſatur ſecundum ui-
gorem & debilitatem. Secundum ergo iſtos modos erit comprehenſio uiſibilium à uiſu, & iſti ſunt
omnes modi uiſibiliũ. Et hoc eſt illud, quod intendebamus declarare in iſto capitulo. Et iam com-
pleuimus diuiſionem omnium uiſibilium, & diuiſionem omnium intentionum uiſibilium, & de-
clarauimus omnes intentiones, per quas uenit uiſus ad comprehenſionem uiſibilium & intentio-
num uiſibilium, & diſtinximus omnes partes, in quas diuiduntur omnes modi uiſionum. Et iſtæ
ſunt intentiones, quas intendebamus declarare in iſto tractatu.
ALHAZEN FILII
ALHAYZEN OPTICAE
LIBER TERTIVS.
TERTIVS tractat{us} eſt ex ſeptem capitulis.
Primum capitulum eſt proœ-
mium. Secundum de ijs, quæ debent præponi ſermoni in deceptionib{us} ui-
ſ{us}. Tertium de caußis, quib{us} deceptio accidit uiſui. Quartum in diſtin-
guendo deceptiones uiſ{us}. Quintum de qualitatib{us} deceptionum uiſ{us},
quæ fiunt ſolo ſenſu. Sextum de qualitatib{us} deceptionum uiſ{us}, quæ fiunt in cognitio-
ne. Septimum de qualitatib{us} deceptionum uiſ{us}, quæ fiunt in ratione.
mium. Secundum de ijs, quæ debent præponi ſermoni in deceptionib{us} ui-
ſ{us}. Tertium de caußis, quib{us} deceptio accidit uiſui. Quartum in diſtin-
guendo deceptiones uiſ{us}. Quintum de qualitatib{us} deceptionum uiſ{us},
quæ fiunt ſolo ſenſu. Sextum de qualitatib{us} deceptionum uiſ{us}, quæ fiunt in cognitio-
ne. Septimum de qualitatib{us} deceptionum uiſ{us}, quæ fiunt in ratione.
PROOEMIVM LIBRI. CAP. 1.
1. Viſ{us} in perceptione uiſibilium aliquando allucinatur. 1 p 4.
DEclaratum eſt in primo tractatu & ſecundo, quomodo uiſus comprehendat uiſibilia ſecun-
dum quod ſunt, ſi comprehenſio eius fuerit rectè: & quomodo certificet formam uiſi: & quo
modo comprehendat unamquamque intentionum particularium, ſecundum quod eſt: &
quomodo certificet illam. Sed non omne comprehenſibile à uiſu, comprehẽditur ab eo ſecundum
quod eſt, neq; omne, quod uidetur ab aſpiciente comprehendi in rei ueritate, eſt rectè comprehen-
ſum. Sed multoties decipitur uiſus in multis eorum, quæ comprehendit ex uiſibilibus, & compre-
hendit illa alio modo ab eo, quo ſunt: & fortè percipit ſuam deceptionem etiam cum decipitur, &
fortè non, ſed reputat ſe benè comprehendere. Cum enim uiſus comprehenderit aliquod uiſum
per ſpatium remotum: tunc menſura eius uidebitur minor, quàm uera menſura: & quando illud
uiſum fuerit fortè propinquum uiſui: comprehendet menſuram eius maiorem uera. Et amplius,
quando uiſus comprehenderit quadratum, aut polygonum à remoto: comprehendet illud rotun-
dum, ſifuerit æqualium diametrorum: aut longum, ſi fuerit inæqualium diametrorum. Et ſi com-
prehenderit ſphæram à remotiſsimo, comprehendet eam planam. Et talia ſunt multa & multimo-
da: & omnia quæ ſunt comprehenſa à uiſu tali modo, ſunt fallibilia. Amplius, quando uiſus inſpe-
xerit aliquam ſtellam, comprehendet eam quieſcentem, licet ſtella tunc moueatur: & cũ inſpiciens
reuertetur ad ſcientiam: ſciet illam ſtellam moueri apud aſpectum: & cum inſpiciens diſtinxerit il-
lud: ſtatim comprehendet ſe decipi in hoc, quod comprehenderit de quiete ſtellæ. Et cum aliquis
inſpexerit aliquod indiuiduum ſuper faciem terræ à remotiſsimo interuallo, & illud indiuiduum
fuerit motum motu tardiſsimo, & non diu durauerit aſpectus: tunc in tali ſtatu aſpiciens compre-
hendet ipſum quieſcens: & ſi aſpiciens non perceperit antè motum illius indiuidui, & nõ diu dura-
uerit in eius oppoſitione: tunc non percipiet ſe eſſe deceptum in hoc, quod comprehẽdit de quiete
illius indiuidui: & in comprehenſione huius erit deceptus, & tamen non percipiet ſe decipi. Acci-
dit igitur uiſui deceptio in multis eorum, quæ comprehẽdit: & fortè percipitur ab eo, & fortè non.
Et cum in duobus libris pręcedentibus ſit declaratum, quomodo uiſus comprehendat uiſibilia, ſe-
cundum quod ſunt: In hoc autem capitulo declaratum eſt ex eis, quæ diximus, quòd multoties ac-
cidit uiſui deceptio in multis eorum, quæ comprehendit: remanet declarãdum, quare deceptio ac-
cidat uiſui, & quando, & quomodo. Nos autem in hoc tractatu contenti ſumus de deceptionibus
uiſus in eis, quæ comprehẽdit rectè: & declarabimus cauſſam in hoc, & diuerſitates deceptionum,
& quomodo accidat unaquæq; deceptio.
dum quod ſunt, ſi comprehenſio eius fuerit rectè: & quomodo certificet formam uiſi: & quo
modo comprehendat unamquamque intentionum particularium, ſecundum quod eſt: &
quomodo certificet illam. Sed non omne comprehenſibile à uiſu, comprehẽditur ab eo ſecundum
quod eſt, neq; omne, quod uidetur ab aſpiciente comprehendi in rei ueritate, eſt rectè comprehen-
ſum. Sed multoties decipitur uiſus in multis eorum, quæ comprehendit ex uiſibilibus, & compre-
hendit illa alio modo ab eo, quo ſunt: & fortè percipit ſuam deceptionem etiam cum decipitur, &
fortè non, ſed reputat ſe benè comprehendere. Cum enim uiſus comprehenderit aliquod uiſum
per ſpatium remotum: tunc menſura eius uidebitur minor, quàm uera menſura: & quando illud
uiſum fuerit fortè propinquum uiſui: comprehendet menſuram eius maiorem uera. Et amplius,
quando uiſus comprehenderit quadratum, aut polygonum à remoto: comprehendet illud rotun-
dum, ſifuerit æqualium diametrorum: aut longum, ſi fuerit inæqualium diametrorum. Et ſi com-
prehenderit ſphæram à remotiſsimo, comprehendet eam planam. Et talia ſunt multa & multimo-
da: & omnia quæ ſunt comprehenſa à uiſu tali modo, ſunt fallibilia. Amplius, quando uiſus inſpe-
xerit aliquam ſtellam, comprehendet eam quieſcentem, licet ſtella tunc moueatur: & cũ inſpiciens
reuertetur ad ſcientiam: ſciet illam ſtellam moueri apud aſpectum: & cum inſpiciens diſtinxerit il-
lud: ſtatim comprehendet ſe decipi in hoc, quod comprehenderit de quiete ſtellæ. Et cum aliquis
inſpexerit aliquod indiuiduum ſuper faciem terræ à remotiſsimo interuallo, & illud indiuiduum
fuerit motum motu tardiſsimo, & non diu durauerit aſpectus: tunc in tali ſtatu aſpiciens compre-
hendet ipſum quieſcens: & ſi aſpiciens non perceperit antè motum illius indiuidui, & nõ diu dura-
uerit in eius oppoſitione: tunc non percipiet ſe eſſe deceptum in hoc, quod comprehẽdit de quiete
illius indiuidui: & in comprehenſione huius erit deceptus, & tamen non percipiet ſe decipi. Acci-
dit igitur uiſui deceptio in multis eorum, quæ comprehẽdit: & fortè percipitur ab eo, & fortè non.
Et cum in duobus libris pręcedentibus ſit declaratum, quomodo uiſus comprehendat uiſibilia, ſe-
cundum quod ſunt: In hoc autem capitulo declaratum eſt ex eis, quæ diximus, quòd multoties ac-
cidit uiſui deceptio in multis eorum, quæ comprehendit: remanet declarãdum, quare deceptio ac-
cidat uiſui, & quando, & quomodo. Nos autem in hoc tractatu contenti ſumus de deceptionibus
uiſus in eis, quæ comprehẽdit rectè: & declarabimus cauſſam in hoc, & diuerſitates deceptionum,
& quomodo accidat unaquæq; deceptio.