9084ALHAZEN
utramque illarum remotarum, magis remotam à medio, quàm ſit in rei ueritate.
Deinde cum ex-
perimentator cooperuerit alterum uiſum: uidebit duas diametros, & uidebit ſpatium inter eas ma-
ius, quàm in rei ueritate ſecundum ſuam pyramidationem: quod autem eſt magis amplum de ipſo,
eſt latitudo tabulæ: & apparebit, quòd diameter remota à medio, eſt diameter, quæ ſequitur uiſum
coopertum. Ex quo declaratur, quòd duæ diametri, quæ uidentur propinquæ, cum uiſio fuerit in
utroque uiſu: ſunt illæ, quarum utraque uidetur uiſu ſequente: & quòd duæ diametri remotæ ſunt
illæ, quarum utraque uidetur uiſu obliquo. Propinquitas autem duarum è quatuor eſt: quia cum
duo axes concurrerint in indiuiduo poſito in medio: tunc utraque diametrorum comprehende-
tur à uiſu ſequente per radios ualde propinquos axi. Quapropter formæ eorum propter hoc e-
runt in concauitate communis nerui ualde propinquæ centro, & erit punctus ſectionis eorum in
ipſo centro: unde uidentur propinquæ ſibi, & medio. Remotio autem duarum è quatuor eſt: quia
utraque diametrorum comprehenditur etiam alio uiſu obliquo ab ipſo. Quapropter comprehen-
ditur per radios remotos ab axe: & altera comprehenditur per radios dextros ab axe, & reliqua per
radios ſiniſtros ab axe alio. Quapropter formæ earum inſtituentur in concauitate communis nerui
remotæ. Infigentur enim in duabus partibus contrarijs in reſpectu centri, & etiam remotis à cen-
tro: unde duę diametri habent duas formas propinquas ſibi, & duas formas remotas à ſe. Quare ue
rò comprehendatur remotio utriuſq; remotarũ à medio, maior quàm ſit ſua remotio uera: eſt: quia
remotio, quę eſt inter duas diametros, cõprehenditur ab utroq; uiſu maior, quàm ſit in rei ueritate:
& hoc apparet, quando experimentator cooperuerit alterũ uiſum, & inſpexerit per reliquũ. Quare
uerò, quando experimentator cooperuerit alterum uiſum, & inſpexerit per reliquum tantùm: inue
niat ſpatium inter duas diametros magis amplum, quàm in rei ueritate: eſt: quia ſpatium, quod eſt
inter duas diametros, comprehenditur ab utroq; uiſu ualde propinquũ uiſui: & omne, quod eſt ual
de propinquum uiſui, uidetur maius, quàm ſit in rei ueritate. Et cauſa huius declarabitur pòſt, cum
loquemur de deceptionibus uiſus. Ex conſideratione igitur diſpoſitionum diametrorum, quæ ſunt
in tabula, & indiuiduorum poſitorum ſuper eas, non in medio: apparet, quòd omne uiſum poſitum
ſuper axem communem, & comprehenſum à uiſu per axem radialem, comprehenditur in ſuo loco,
ſiue comprehendatur uno uiſu, & per unũ axem axiũ duorũ uiſuum, ſiue cõprehendatur per duos
uiſus & ambos axes. Et declaratur, quòd omne uiſum comprehenſum per unum uiſum & per axem
radialem, quod uiſum non eſt ſuper axem cõmunem, comprehenditur in loco propinquiore cõmu-
muni axi quàm ſuo loco uero: & hoc etiã ſequitur in eis, quæ cõprehenduntur per reſiduos radios,
præter axem. Quoniã cũ uiſus comprehenderit rem uiſam ſecundũ quod eſt: & inſtituta fuerit for-
ma in cõcauitate cõmunis nerui in uno loco: & continua ſibi inuicem ſecundum continuationẽ rei
uiſæ: & punctũ uiſi, quod eſt ſuper axem radialem, cum nõ fuerit ſuper axem cõmunem, uideatur in
loco propinquiore cõmuni axi, quàm ſuo loco uero: tunc puncta ſua reſidua etiam uidentur in loco
propinquiore cõmuni axi, ſuo loco uero, quia ſunt continuata cum parte, quæ eſt apud extremum
axis. Et ſi axes duorũ uiſuum concurrerẽt in aliquo uiſo extra axem cõmunem, ſequeretur etiã iſta
diſpoſitio: ſcilicet quòd uideretur in loco propinquiore cõmuni axi, quàm ſuo loco uero. Sed iſta po
ſitio rarò accidit. Cum enim illi axes duorũ uiſuum cõcurrerint in aliquo uiſo: tunc in pluribus diſ-
poſitionibus axis cõmunis tranſibit per illud uiſum, & nunquã axes duorum uiſuũ concurrentin
aliquo uiſo extra axem cõmunem, niſi per laborem aut per impedimentũ cogens uiſum ad hoc. Et
hæc diſpoſitio nõ apparetin uiſis aſſuetis. Nam cum acciderit hoc in aliquo uiſo aſſueto: continget
in omnibus uiſis continuis cum illo uiſo: unde poſitio uiſorum inter ſe inuicem nõ tranſmutabitur
propter hoc. Et cum poſitio illius uiſi in reſpectu uiſorũ uicinantium non fuerit tranſmutata: tunc
non apparebit tranſmutatio ſuiloci, cum acciderit in uiſis aſſuetis. Quando igitur conſideratur hæc
uia prædicta: declarabitur ex illa experientia, quòd hoc ſequitur in omnibus uiſis, in quibus cõcur-
runt axes duorũ uiſuum, quæ ſunt extra axem cõmunem. Et etiam oportet experimentatorẽ acci-
pere tres ſchedulas pergameni, paruas, æquales: & ſcribat in una uerbum aliquod ſcriptura mani-
feſta: & in reſiduis ſcribat illam eandem partem: & in illa quantitate & in illa figura: & ponat in diui-
duum unum in medio tabulæ, ut prius: & ponat etiam alterum indiuiduum ſuper punctum k. Dein
de applicet unam ſchedulam cum indiuiduo, quod eſt in medio tabulæ, & aliã in puncto k: & obſer
uet, ut poſitio eius ſit, ſicut poſitio primæ ſchedulæ: & ponat tabulam, ut prius fecit: & dirigat pupil
lam ad ſchedulam, quę eſt in medio in diuiduo: & intueatur illam: tunc cõprehendet partẽ ſcriptam
ſuper illam certa comprehenſione: & comprehendet ſimul in illa diſpoſitione aliam ſchedulã, & par
tem ſcriptã in ea, ſed non bene declaratã, ſicut eſt pars ſimilis illi, quæ eſt ſcripta in media ſchedula,
licet ſint cõſimiles in figura, forma & quãtitate. Deinde in hac diſpoſitiõe oportet experimentatorẽ
accipere tertiam ſchedulam manu ſequente punctum k: & ponat illam in uerticatione duarum ſche
dularum, quę ſunt in tabula, & in rectitudine extenſionis lineæ, quę eſt in latitudine tabulæ, quæ eſt
in ſuperficie tabulæ, quantũ ad ſenſum: ſed tamen ſit remota à tabula: Et huius uerticatio uocetur
uerticatio facialis. Et obſeruet experimentator, ut poſitio tertiæ ſchedulæ, & poſitio partis, quæ eſt
in illa, quando ponit ſchedulã, ſit ſimilis poſitioni duarũ ſchedularũ, quæ ſunt in tabula: & tunc figat
ambos uiſus in ſchedulam poſitã in medio, & dirigat pupillam ad ipſam: & tunc quidẽ cõprehendet
tertiã ſchedulam, ſi non fuerit multũ remota à tabula: ſed comprehendet formã partis, quæ eſt in ea,
dubitabilẽ, non intelligibilẽ, & nõ inueniet eam, ſicut inuenit formã partis ſimilis illi, quæ eſt in me-
dio tabulę: nec ſicut inuenit formã partis, quę eſt apud punctũ k, dum ambo uiſus direxerint pupillã
perimentator cooperuerit alterum uiſum: uidebit duas diametros, & uidebit ſpatium inter eas ma-
ius, quàm in rei ueritate ſecundum ſuam pyramidationem: quod autem eſt magis amplum de ipſo,
eſt latitudo tabulæ: & apparebit, quòd diameter remota à medio, eſt diameter, quæ ſequitur uiſum
coopertum. Ex quo declaratur, quòd duæ diametri, quæ uidentur propinquæ, cum uiſio fuerit in
utroque uiſu: ſunt illæ, quarum utraque uidetur uiſu ſequente: & quòd duæ diametri remotæ ſunt
illæ, quarum utraque uidetur uiſu obliquo. Propinquitas autem duarum è quatuor eſt: quia cum
duo axes concurrerint in indiuiduo poſito in medio: tunc utraque diametrorum comprehende-
tur à uiſu ſequente per radios ualde propinquos axi. Quapropter formæ eorum propter hoc e-
runt in concauitate communis nerui ualde propinquæ centro, & erit punctus ſectionis eorum in
ipſo centro: unde uidentur propinquæ ſibi, & medio. Remotio autem duarum è quatuor eſt: quia
utraque diametrorum comprehenditur etiam alio uiſu obliquo ab ipſo. Quapropter comprehen-
ditur per radios remotos ab axe: & altera comprehenditur per radios dextros ab axe, & reliqua per
radios ſiniſtros ab axe alio. Quapropter formæ earum inſtituentur in concauitate communis nerui
remotæ. Infigentur enim in duabus partibus contrarijs in reſpectu centri, & etiam remotis à cen-
tro: unde duę diametri habent duas formas propinquas ſibi, & duas formas remotas à ſe. Quare ue
rò comprehendatur remotio utriuſq; remotarũ à medio, maior quàm ſit ſua remotio uera: eſt: quia
remotio, quę eſt inter duas diametros, cõprehenditur ab utroq; uiſu maior, quàm ſit in rei ueritate:
& hoc apparet, quando experimentator cooperuerit alterũ uiſum, & inſpexerit per reliquũ. Quare
uerò, quando experimentator cooperuerit alterum uiſum, & inſpexerit per reliquum tantùm: inue
niat ſpatium inter duas diametros magis amplum, quàm in rei ueritate: eſt: quia ſpatium, quod eſt
inter duas diametros, comprehenditur ab utroq; uiſu ualde propinquũ uiſui: & omne, quod eſt ual
de propinquum uiſui, uidetur maius, quàm ſit in rei ueritate. Et cauſa huius declarabitur pòſt, cum
loquemur de deceptionibus uiſus. Ex conſideratione igitur diſpoſitionum diametrorum, quæ ſunt
in tabula, & indiuiduorum poſitorum ſuper eas, non in medio: apparet, quòd omne uiſum poſitum
ſuper axem communem, & comprehenſum à uiſu per axem radialem, comprehenditur in ſuo loco,
ſiue comprehendatur uno uiſu, & per unũ axem axiũ duorũ uiſuum, ſiue cõprehendatur per duos
uiſus & ambos axes. Et declaratur, quòd omne uiſum comprehenſum per unum uiſum & per axem
radialem, quod uiſum non eſt ſuper axem cõmunem, comprehenditur in loco propinquiore cõmu-
muni axi quàm ſuo loco uero: & hoc etiã ſequitur in eis, quæ cõprehenduntur per reſiduos radios,
præter axem. Quoniã cũ uiſus comprehenderit rem uiſam ſecundũ quod eſt: & inſtituta fuerit for-
ma in cõcauitate cõmunis nerui in uno loco: & continua ſibi inuicem ſecundum continuationẽ rei
uiſæ: & punctũ uiſi, quod eſt ſuper axem radialem, cum nõ fuerit ſuper axem cõmunem, uideatur in
loco propinquiore cõmuni axi, quàm ſuo loco uero: tunc puncta ſua reſidua etiam uidentur in loco
propinquiore cõmuni axi, ſuo loco uero, quia ſunt continuata cum parte, quæ eſt apud extremum
axis. Et ſi axes duorũ uiſuum concurrerẽt in aliquo uiſo extra axem cõmunem, ſequeretur etiã iſta
diſpoſitio: ſcilicet quòd uideretur in loco propinquiore cõmuni axi, quàm ſuo loco uero. Sed iſta po
ſitio rarò accidit. Cum enim illi axes duorũ uiſuum cõcurrerint in aliquo uiſo: tunc in pluribus diſ-
poſitionibus axis cõmunis tranſibit per illud uiſum, & nunquã axes duorum uiſuũ concurrentin
aliquo uiſo extra axem cõmunem, niſi per laborem aut per impedimentũ cogens uiſum ad hoc. Et
hæc diſpoſitio nõ apparetin uiſis aſſuetis. Nam cum acciderit hoc in aliquo uiſo aſſueto: continget
in omnibus uiſis continuis cum illo uiſo: unde poſitio uiſorum inter ſe inuicem nõ tranſmutabitur
propter hoc. Et cum poſitio illius uiſi in reſpectu uiſorũ uicinantium non fuerit tranſmutata: tunc
non apparebit tranſmutatio ſuiloci, cum acciderit in uiſis aſſuetis. Quando igitur conſideratur hæc
uia prædicta: declarabitur ex illa experientia, quòd hoc ſequitur in omnibus uiſis, in quibus cõcur-
runt axes duorũ uiſuum, quæ ſunt extra axem cõmunem. Et etiam oportet experimentatorẽ acci-
pere tres ſchedulas pergameni, paruas, æquales: & ſcribat in una uerbum aliquod ſcriptura mani-
feſta: & in reſiduis ſcribat illam eandem partem: & in illa quantitate & in illa figura: & ponat in diui-
duum unum in medio tabulæ, ut prius: & ponat etiam alterum indiuiduum ſuper punctum k. Dein
de applicet unam ſchedulam cum indiuiduo, quod eſt in medio tabulæ, & aliã in puncto k: & obſer
uet, ut poſitio eius ſit, ſicut poſitio primæ ſchedulæ: & ponat tabulam, ut prius fecit: & dirigat pupil
lam ad ſchedulam, quę eſt in medio in diuiduo: & intueatur illam: tunc cõprehendet partẽ ſcriptam
ſuper illam certa comprehenſione: & comprehendet ſimul in illa diſpoſitione aliam ſchedulã, & par
tem ſcriptã in ea, ſed non bene declaratã, ſicut eſt pars ſimilis illi, quæ eſt ſcripta in media ſchedula,
licet ſint cõſimiles in figura, forma & quãtitate. Deinde in hac diſpoſitiõe oportet experimentatorẽ
accipere tertiam ſchedulam manu ſequente punctum k: & ponat illam in uerticatione duarum ſche
dularum, quę ſunt in tabula, & in rectitudine extenſionis lineæ, quę eſt in latitudine tabulæ, quæ eſt
in ſuperficie tabulæ, quantũ ad ſenſum: ſed tamen ſit remota à tabula: Et huius uerticatio uocetur
uerticatio facialis. Et obſeruet experimentator, ut poſitio tertiæ ſchedulæ, & poſitio partis, quæ eſt
in illa, quando ponit ſchedulã, ſit ſimilis poſitioni duarũ ſchedularũ, quæ ſunt in tabula: & tunc figat
ambos uiſus in ſchedulam poſitã in medio, & dirigat pupillam ad ipſam: & tunc quidẽ cõprehendet
tertiã ſchedulam, ſi non fuerit multũ remota à tabula: ſed comprehendet formã partis, quæ eſt in ea,
dubitabilẽ, non intelligibilẽ, & nõ inueniet eam, ſicut inuenit formã partis ſimilis illi, quæ eſt in me-
dio tabulę: nec ſicut inuenit formã partis, quę eſt apud punctũ k, dum ambo uiſus direxerint pupillã
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib