9488ALHAZEN
DE CAVSSIS, QVIBVS VISVI ACCIDIT DE-
ceptio. Cap. III.
ceptio. Cap. III.
18. Ad uiſionem perficiendam octo neceſſaria ſunt: quorum quodlibet ad uitandum allu-
cinationes, uiſibili ſymmetrum eſſe oportet. 1. 2. 13. 14. 15. 16. 19. 56 p 3. 1 p 4. Vide 36 n 1.
cinationes, uiſibili ſymmetrum eſſe oportet. 1. 2. 13. 14. 15. 16. 19. 56 p 3. 1 p 4. Vide 36 n 1.
DEclaratum eſt in libro primo [36 n] quòd ad hoc, ut formas corporis uiſi directè uiſus com
prehendat, neceſſaria eſt quorundam aggregatio, quæ ſunt Longitudo: Oppoſitio: Lux non
multùm debilis: Soliditas corporis: Magnitudo eiuſdem: Raritas intermedij aeris: ſi enim
adfuerit alicuius horum defectus, non erit uiſus. Planum eſt etiam exlibro ſecundo [12. 13. 20 n]
quòd nihil poteſt uiſus comprehendere ex corporibus, niſi in tempore. Tẽpus igitur eſt unum eo-
rum, quæ neceſſaria ſunt ad hoc, ut fiat uiſus. Similiter infirmitas oculi impedit uiſum: quare ſani-
tas erit unum neceſſariorum. Amplius iam explanatum eſt in parte præcedente [15. 17n] quòd
corpus multùm elongatum ab axe, occultatur uiſui: & ſi multùm tunc fuerit declinatum, non ple-
nè comprehendetur. Neceſſarius ergo eſt ſitus ad complementum uiſus, cum non plena fiat com-
prehenſio, niſi in ſitu determinato. Sunt ergo octo neceſſaria ad operationem uiſus, Longitudo:
Situs: Lux: Magnitudo corporis: Soliditas: Raritas aeris: Tẽpus: Sanitas uiſus. Et quodlibet iſto-
rum latitudinem habet proportionatam ad rem uiſam. Verbi gratia, corpus aliquod ab aliqua di-
ſtantia plenè comprehenditur, ab alia non plenè: & inter illas diſtantias eſt latitudo magna, in qua
fit plena comprehenſio illius corporis, quæ eſt latitudo longitudinis, reſpectu tanti corporis, & ſe-
cundum quod maius fuerit corpus, maior erit latitudo diſtantiæ eius. Pari modo cum magna fue-
rit corporis alicuius declinatio: non comprehendentur notæ, uel particulæ, quæ ſunt in eo: ſi autẽ
in eadem declinatione uideatur corpus, in quo maioris quantitatis notæ, uel partes minus minutę
fuerint: comprehendentur: in minore autem declinatione corporis primi, uidebuntur eius minu-
tiæ: & eſt inter has declinationes latitudo. Similiter corpus paruum circa axem ſitum uidetur: mul
tùm elongatum, occultatur: & in eadem elongatione corpus maius uidebitur. Palàm ergo, quòd
ſitus habet latitudinem proportionatam ad corporis magnitudinem & minutias eius. Lucem pla-
num eſt habere latitudinem: fortitu do enim lucis cum magna fuerit, obfuſcat apparentiam corpo-
ris: & ſimiliter etiam eiuſdem debilitas: ſed erit corporum apparentia in lucibus intermedijs. Præ-
terea in luce aliqua quædã partes corporis cõprehenduntur, & in eadẽluce aliæ minutiſsimæ ab-
ſconduntur, quæ in luce maiore uiderẽtur. Eſt ergo latitudo lucis proportionata ad magnitudinẽ
corporis. Magnitudo corporis habet latitudinẽ: Si enim partes rei uiſæ nõ fuerint proportionales
totali: occultabũtur uiſui: ſi uerò fuerint ꝓportionales, & corpus totale fuerit modicũ, adhuc ab-
ſcondentur. Vnde in auibus & animalibus minutis particulas aliquas nõ percipimus, licet ſint pro-
portionales eis: Si aũt magnũ fuerit corpus uiſum, & partes eius ꝓportionales: nõ latebũtuſque-
adeò. Eſt igitur latitudo magnitudinis rei uiſæ proportionata ad totale corpus, cuius pars fuerit.
Soliditas aũt habet latitudinẽ ꝓportionatã ad rem uiſam. Si enim in corpore aliquo coloracutus
fuerit: licet paucæ ſoliditatis: uideri poterit, quòd eadẽ ſoliditate manẽte nõ accideret, ſi color eſſet
obtuſus. Raritas aeris habet latitudinẽ. Si enim uiſui & ſcripturæ interponatur aer parũ ſolidus, ut
flãma uel fumus, ſcriptura nõ diſcernetur, pergamenũ tamẽ uidebitur: & ſic in huiuſmodi alijs. Eſt
ergo proportionata hæc latitudo ſecũdũ uiſa. Tempus habet latitudinẽ. Si quis enim per foramen
inſpiciat corpus, quod ſtatim tranſeat, non percipietur. Similiter motus trochi (quia uelociſsi-
mus) in tempore multùm paruo non attenditur. Similiter accidit in motu multùm paruo. Sani-
tas habet latitudinem. In quadam enim infirmitate minutiæ corporis uiſi ab ſconduntur, in mino-
re percipiuntur. Et generaliter quilibet ſitus, in quo non uerificatur forma rei uiſæ, ſicut eſt in ueri-
tate, eſt ſitus egreſſus à remperantia ad rem uiſam illam proportionata. Egreditur autem ſitus rei
uiſæ à temperamento in longitudine: uel propter maximum longitudinis excrementum: uel maxi
mam eius diminutionem. In ſitu ſit egreſsio à temperantia per maximam ab axe elongationem:
per ſitus corporis reſpectu duorum uiſuum diuerſitatem: per maximam eius decliñationem. In lu-
ce egreſſum à temperantia efficit fortitudo maxima eius, uel debilitas nimia. In magnitudine di-
minutio quantitatis rei uiſæ. In ſoliditate raritatis intenſio. In aere nimia eius ſpiſsitudo. In tèmpo-
re minima eius duratio. In ſanitate debilitas uiſus maxima, uel eius immutatio ſecundum ægritu-
dinem. Habet autem temperamentum latitudinem, quæ ſic patebit. Viſo aliquo corpore, & pau-
lulum à uiſu elongato uel adducto: dum uidetur diſtans à ueritate inſenſibili proportione, adhuc
eſt de temperamento: & ita donec proportionalis ſit, & ſenſibilis apparentiæ mutatio. Menſura-
tur etiam temperamenti latitudo in quolibet iſtorum ſecundum proportionem eius ad alia ſeptẽ:
& ſecundum colorem & partium corporis paruitatem. Igitur latitudo temperamenti longitudinis
attenditur, & ſecundum colorem & ſecundum minutias, quæ in corpore fuerint, & ſecundum lu-
cem, & ſexalia, quæ dicta ſunt. Secundum coloris uarietatem: quoniam corpus fortis & acuti co-
loris, à maiore longitudine percipitur, quàm obſcuri & debilis. Vnde latitudo temperamenti
longitudinis maior, eſt proportionata magis ad colorem fortem, quàm ad debilem. Similiter ſi
fuerint in corpore uiſo notæ notabiles, à maiore longitudine comprehendentur, quàm ſi multùm
paruæ. Vnde maior longitudinis temperantia, reſpectu partium corporis notabilium, quàm reſpe
ctu minutarum. Pari modo maius eſt temperamẽtum longitudinis ad rectam corporis oppoſitio-
prehendat, neceſſaria eſt quorundam aggregatio, quæ ſunt Longitudo: Oppoſitio: Lux non
multùm debilis: Soliditas corporis: Magnitudo eiuſdem: Raritas intermedij aeris: ſi enim
adfuerit alicuius horum defectus, non erit uiſus. Planum eſt etiam exlibro ſecundo [12. 13. 20 n]
quòd nihil poteſt uiſus comprehendere ex corporibus, niſi in tempore. Tẽpus igitur eſt unum eo-
rum, quæ neceſſaria ſunt ad hoc, ut fiat uiſus. Similiter infirmitas oculi impedit uiſum: quare ſani-
tas erit unum neceſſariorum. Amplius iam explanatum eſt in parte præcedente [15. 17n] quòd
corpus multùm elongatum ab axe, occultatur uiſui: & ſi multùm tunc fuerit declinatum, non ple-
nè comprehendetur. Neceſſarius ergo eſt ſitus ad complementum uiſus, cum non plena fiat com-
prehenſio, niſi in ſitu determinato. Sunt ergo octo neceſſaria ad operationem uiſus, Longitudo:
Situs: Lux: Magnitudo corporis: Soliditas: Raritas aeris: Tẽpus: Sanitas uiſus. Et quodlibet iſto-
rum latitudinem habet proportionatam ad rem uiſam. Verbi gratia, corpus aliquod ab aliqua di-
ſtantia plenè comprehenditur, ab alia non plenè: & inter illas diſtantias eſt latitudo magna, in qua
fit plena comprehenſio illius corporis, quæ eſt latitudo longitudinis, reſpectu tanti corporis, & ſe-
cundum quod maius fuerit corpus, maior erit latitudo diſtantiæ eius. Pari modo cum magna fue-
rit corporis alicuius declinatio: non comprehendentur notæ, uel particulæ, quæ ſunt in eo: ſi autẽ
in eadem declinatione uideatur corpus, in quo maioris quantitatis notæ, uel partes minus minutę
fuerint: comprehendentur: in minore autem declinatione corporis primi, uidebuntur eius minu-
tiæ: & eſt inter has declinationes latitudo. Similiter corpus paruum circa axem ſitum uidetur: mul
tùm elongatum, occultatur: & in eadem elongatione corpus maius uidebitur. Palàm ergo, quòd
ſitus habet latitudinem proportionatam ad corporis magnitudinem & minutias eius. Lucem pla-
num eſt habere latitudinem: fortitu do enim lucis cum magna fuerit, obfuſcat apparentiam corpo-
ris: & ſimiliter etiam eiuſdem debilitas: ſed erit corporum apparentia in lucibus intermedijs. Præ-
terea in luce aliqua quædã partes corporis cõprehenduntur, & in eadẽluce aliæ minutiſsimæ ab-
ſconduntur, quæ in luce maiore uiderẽtur. Eſt ergo latitudo lucis proportionata ad magnitudinẽ
corporis. Magnitudo corporis habet latitudinẽ: Si enim partes rei uiſæ nõ fuerint proportionales
totali: occultabũtur uiſui: ſi uerò fuerint ꝓportionales, & corpus totale fuerit modicũ, adhuc ab-
ſcondentur. Vnde in auibus & animalibus minutis particulas aliquas nõ percipimus, licet ſint pro-
portionales eis: Si aũt magnũ fuerit corpus uiſum, & partes eius ꝓportionales: nõ latebũtuſque-
adeò. Eſt igitur latitudo magnitudinis rei uiſæ proportionata ad totale corpus, cuius pars fuerit.
Soliditas aũt habet latitudinẽ ꝓportionatã ad rem uiſam. Si enim in corpore aliquo coloracutus
fuerit: licet paucæ ſoliditatis: uideri poterit, quòd eadẽ ſoliditate manẽte nõ accideret, ſi color eſſet
obtuſus. Raritas aeris habet latitudinẽ. Si enim uiſui & ſcripturæ interponatur aer parũ ſolidus, ut
flãma uel fumus, ſcriptura nõ diſcernetur, pergamenũ tamẽ uidebitur: & ſic in huiuſmodi alijs. Eſt
ergo proportionata hæc latitudo ſecũdũ uiſa. Tempus habet latitudinẽ. Si quis enim per foramen
inſpiciat corpus, quod ſtatim tranſeat, non percipietur. Similiter motus trochi (quia uelociſsi-
mus) in tempore multùm paruo non attenditur. Similiter accidit in motu multùm paruo. Sani-
tas habet latitudinem. In quadam enim infirmitate minutiæ corporis uiſi ab ſconduntur, in mino-
re percipiuntur. Et generaliter quilibet ſitus, in quo non uerificatur forma rei uiſæ, ſicut eſt in ueri-
tate, eſt ſitus egreſſus à remperantia ad rem uiſam illam proportionata. Egreditur autem ſitus rei
uiſæ à temperamento in longitudine: uel propter maximum longitudinis excrementum: uel maxi
mam eius diminutionem. In ſitu ſit egreſsio à temperantia per maximam ab axe elongationem:
per ſitus corporis reſpectu duorum uiſuum diuerſitatem: per maximam eius decliñationem. In lu-
ce egreſſum à temperantia efficit fortitudo maxima eius, uel debilitas nimia. In magnitudine di-
minutio quantitatis rei uiſæ. In ſoliditate raritatis intenſio. In aere nimia eius ſpiſsitudo. In tèmpo-
re minima eius duratio. In ſanitate debilitas uiſus maxima, uel eius immutatio ſecundum ægritu-
dinem. Habet autem temperamentum latitudinem, quæ ſic patebit. Viſo aliquo corpore, & pau-
lulum à uiſu elongato uel adducto: dum uidetur diſtans à ueritate inſenſibili proportione, adhuc
eſt de temperamento: & ita donec proportionalis ſit, & ſenſibilis apparentiæ mutatio. Menſura-
tur etiam temperamenti latitudo in quolibet iſtorum ſecundum proportionem eius ad alia ſeptẽ:
& ſecundum colorem & partium corporis paruitatem. Igitur latitudo temperamenti longitudinis
attenditur, & ſecundum colorem & ſecundum minutias, quæ in corpore fuerint, & ſecundum lu-
cem, & ſexalia, quæ dicta ſunt. Secundum coloris uarietatem: quoniam corpus fortis & acuti co-
loris, à maiore longitudine percipitur, quàm obſcuri & debilis. Vnde latitudo temperamenti
longitudinis maior, eſt proportionata magis ad colorem fortem, quàm ad debilem. Similiter ſi
fuerint in corpore uiſo notæ notabiles, à maiore longitudine comprehendentur, quàm ſi multùm
paruæ. Vnde maior longitudinis temperantia, reſpectu partium corporis notabilium, quàm reſpe
ctu minutarum. Pari modo maius eſt temperamẽtum longitudinis ad rectam corporis oppoſitio-