Ibn-al-Haitam, al-Hasan Ibn-al-Hasan; Witelo; Risner, Friedrich - Opticae thesavrvs Alhazeni Arabis libri septem, nunc primùm editi. Eivsdem liber De Crepvscvlis & Nubium ascensionibus. Item Vitellonis Thuvringopoloni Libri X. Omnes instaurati, figuris illustrati & aucti, adiectis etiam in Alhazenum commentarijs, a Federico Risnero

Scan	Original
91	85
92	86
93	87
94	88
95	89
96	90
97	91
98	92
99	93
100	94
101	95
102	96
103	97
104	98
105	99
106	100
107	101
108	102
109	103
110	104
111	105
112	106
113	107
114	108
115	109
116	110
117	111
118	112
119	113
120	114

9589OPTICAE LIBER III. nem proportionatum, quàm ad eius declinationem. Similiter erit maius ſecundum propinquita-
tem corporis ab axe, quàm elongationem. Eodem modo maior eſt temperamenti longitudinis la-
titudo in fortiluce, quàm in debili. Et maior, ſi corpus uiſum fuerit magnum, quàm ſi paruum.
Similiter corpus multùm ſolidum à maiore longitudine percipitur, quàm minus ſolidum. Vnde
ſoliditati corporis proportionatur longitudinis temperamentum. Ad qualitatem aeris propor-
tionatur temperamentum longitudinis: quoniam ſpiſsitu do aeris ab aliqua longitudine corpora
uiſui abſcondit, quæ ab eadem, uel à maiore longitudine, claritas exponit. Temporis quantita-
ti proportionatur temperamentum longitudinis. Quoniam in tempore aliquo motus corporis
percipitur ab aliqua longitudine, & à maiore percipietur in maiore tempore. Pari modo in aliquo
ſtatu ſanitatis uiſus, in maiore longitudine uidebitur corpus, quàm in minore. Similiter menſura-
tur temperamentum ſitus, ſecundum proportionem factam ad longitudinem, ad colorem, ad mi-
nutias corporis, ad lucem, & ad alia, quæ enumerauimus. Et tu conſidera, & ſingulis adapta, & ui-
dere poteris facile: & eodem modo proportionabis temperamentum cuiuslibet iſtorum ad omnia
alia, & uidebis, quod dictum eſt per ſingula. Quando ergo ſingula eorum, quæ enumerata ſunt,
fuerint in latitudine temperamenti ſui: apparebit ueritas formæ rei uiſæ, ſicut eſt in re: quando au-
tem non apparet forma, ſicut eſt in ueritate, egreſſum eſt uel aliquod prædictorum à temperamen-
to, aut plura eorum. Igitur cauſſa, quare erret uiſus in comprehenſione formarum, nõ eſt, niſi egreſ-
ſus alicuius prædictorum à temperamento, aut plurium. Et hæc dicenda in hac erant parte.

DE DISTINGVENDIS ERRORIBVS VI-
ſus. Cap. IIII.

19. In uiſione erratur aut ſolo uiſu: aut anticipata notione: aut ſyllogiſmo.

PLanum eſt ex libro ſecundo [10 n] quòd comprehenſio rerum fit per ſenſum, ſcientiam, ſyl-
logiſmum. Cum autem accidit error ιn his, quorum fit comprehenſio perſolum ſenſum: ſci-
mus quòd eſt error ſenſus tantùm. Cum uerò in ijs, quæ per ſcientiam comprehendit, quis
errauerit: in ſcientia tantùm erit error. Si uerò in his, quæ per ſyllogiſmum comprehenduntur, er
ret quis: erit error in ſyllogiſmo tantùm. Senſus acquirit lucem & colorem tantùm, ſicut dictum
eſt [17 n 2. ] Scientia uero prætendit ea, quæ prius ſunt uiſa & in uiſu habita, ut lux ſolis cogno-
ſcitur, quòd plurimùm uiſa ſit, & inter lucem ſolis & lunæ diſcernitur: & licet, fiat comprehenſio
lucis per ſenſum tantùm: tamen per ſcientiam accidit diſtinctio lucis. Similiter accidit per ſcien-
tiam notitia figurarum, ut trianguli, quadrati, circuli, & aliarum ſimilium. Similiter notitia aſperi-
tatis, læuitatis, umbræ, decoris, & ſimilium. Per ſyllogiſmum fit comprehenſio eorum, quæ ſu-
prà explanauimus, licet ea non plurimùm nouerit ſenſus. Omnis autem comprehenſio rerum con
tinetur ſub aliquo horum trium modorum: & cum error accidit in comprehenſione formarum,
non accidit, niſi in aliquo iſtorum. Accidit error ſenſui, ſi corpus, in quo ſit multa colorum parti-
cularium diuerſitas, occurrat uiſui ſub luce multùm debili, ut ueſtis aliqua diuerſis coloribus & mi
nutis picturata, apparebit unius coloris. Et erit error in ſenſu propter lucem à temperamento ſuo
egreſſam, cæteris a temperantia non egreſsis. In ſcientia error accidit, cum in magna longitudine
uidetur aliquando homo notus, æſtimatur eſſe alius, ſimiliter cognitus: unde ab aliqua longitu-
dine uidens fratrem, putat ſe uidere patrem, uel aliquem in hunc modum. Et eſt error in ſcientia,
propter egreſſum ſolius longitudinis à temperamento. In ſyllogiſmo accidit error, ut quando mo-
tis nubibus, æſtimatur eſſe lunæ motus. Et accidit error iſte ex intemperata longitudine. Quo-
niam quando uiſilongitudinis eſt temperantia, non euenit ita: ut baculum fundoaquæ infixum,
& aquam ſupereminentem, in motu etiam immotum uidemus, & motum tranſeuntis aquæ per-
cipimus. Accidit autem error prædictus in motu lunæ, cum nubes fuerint multæ & continuæ. Et
cauſſa eius eſt: quoniam ſicut patuit ſuperius, [49 n 2] non comprehenditur motus, niſi per ac-
ceſſum alicuius ad aliquid, uel receſſum conſideratum. Cum ergo paucitas fuerit nubium: poſſu-
mus diſcernere motus earum propter uniuſcuiuſq; ad ſtellam aliquam acceſſum apparentem, aut
receſſum: cum uerò cœlum nubibus fuerit coopertum, propter continuitatem earum non diſcer-
nimus motum, ueruntamen lunam modò in una parte uidemus, modò in alia: unde ipſam mo-
tu celerrimo moueri concludimus. Eodem modo erit error per ſitum à temperamento egreſſum,
& per unum quodque octo ſuprà dictorum in comprehenſione per ſenſum, per ſcientiam, & per
ſyllogiſmum.

DE QVALITATIBVS DECEPTIONVM VISVS, QVAE
fiunt ſolo ſenſu. Cap. v.

20. Erratur ſolo uiſu in luce & colore, propter ſingulorum uiſionem perficientium aſymme-
triam. 156 p 4.

EX prædictis palàm, quòd non fit comprehenſio per ſenſum, niſi lucis & coloris tantùm. Non
ergo error accidit ſenſui, niſi in luce & coloretãtùm. Nec accidit perlucem aut colorem, ni-
ſi propter intemperatam debilitatẽ eius aut fortitudinem: uel propter colorum minutorũ &

Page concordance

Text layer

Text normalization

Search

Scan	Original
91	85
92	86
93	87
94	88
95	89
96	90
97	91
98	92
99	93
100	94
101	95
102	96
103	97
104	98
105	99
106	100
107	101
108	102
109	103
110	104
111	105
112	106
113	107
114	108
115	109
116	110
117	111
118	112
119	113
120	114

Scan	Original
91	85
92	86
93	87
94	88
95	89
96	90
97	91
98	92
99	93
100	94
101	95
102	96
103	97
104	98
105	99
106	100
107	101
108	102
109	103
110	104
111	105
112	106
113	107
114	108
115	109
116	110
117	111
118	112
119	113
120	114

Scan	Original
91	85
92	86
93	87
94	88
95	89
96	90
97	91
98	92
99	93
100	94
101	95
102	96
103	97
104	98
105	99
106	100
107	101
108	102
109	103
110	104
111	105
112	106
113	107
114	108
115	109
116	110
117	111
118	112
119	113
120	114