102xlviVon mancherley wunderbaren
trib gegen dẽ ſelbigẽ orth.
dañ alſo ſpringet es wider hinderſich wie ein ſtein/
doch nit ſo kräfftig/ o{der} wañ dz waſſer über dz port ghet/ dañ lauffet dz auß/
ſo fürghet. Das waſſer auch ſo durch dz kaat vñ wůſt fleüffet/ lauffet lãgſa
mer von wegen {der} vngeleiche/ vnd der vermiſchũg. alſo lauffet dz ſchneller
ſo durch das ſand kom̃et/ dann die ſtein. aber am aller ſchnelleſten/ ſo durch
das getäfflet vnnd beſetzet lauffet. deßhalben breittend ettliche diſes alſo/
welche des gemeinen gůts baß genieſſen wöllend. Es iſt auch gewüß dz ein
kurtze rören ſo nider ſich ghet/ am aller mehrſten waſſer an ſich zeücht. dann
wañ das waſſer außgelaſſen/ ob es wollangſam̃er lauffet/ iſt es deſſen ſo dz
feld beſitzet. dañ diſer faal iſt ſchnell/ vnnd nim̃et mehr waſſer an ſich ſo frey
dohar fared/ diſes verhinderet auch das nitt ſo harnoch kom̃et.
doch nit ſo kräfftig/ o{der} wañ dz waſſer über dz port ghet/ dañ lauffet dz auß/
ſo fürghet. Das waſſer auch ſo durch dz kaat vñ wůſt fleüffet/ lauffet lãgſa
mer von wegen {der} vngeleiche/ vnd der vermiſchũg. alſo lauffet dz ſchneller
ſo durch das ſand kom̃et/ dann die ſtein. aber am aller ſchnelleſten/ ſo durch
das getäfflet vnnd beſetzet lauffet. deßhalben breittend ettliche diſes alſo/
welche des gemeinen gůts baß genieſſen wöllend. Es iſt auch gewüß dz ein
kurtze rören ſo nider ſich ghet/ am aller mehrſten waſſer an ſich zeücht. dann
wañ das waſſer außgelaſſen/ ob es wollangſam̃er lauffet/ iſt es deſſen ſo dz
feld beſitzet. dañ diſer faal iſt ſchnell/ vnnd nim̃et mehr waſſer an ſich ſo frey
dohar fared/ diſes verhinderet auch das nitt ſo harnoch kom̃et.
Deßhalben ſeind allein noch zwey furnempſte ſtuck vorhanden/ nam̃lich
wie ein hoher fal/ den lauff des nachkommenden waſſers möchte fürderen.
dañ wo es diſes nitt fürderet/ nützet es auch nicht mehr waſſer zů ſchöpffen.
Vnnd das wir auch lernend/ ob das waſſer zů allen theilen in geleichem be-
wegt werde/ nam̃lich dz ſo zů obereſt vñ zů niderſt lauffet. (Dañ wie Fronti
nus ſagr/ achtich on zeyffel waar ſein/ daß dz waſſer/ ſo auß hohen vñ ſchnel
len waſſeren abgefüeret wirt/ lauffe mitt gröſſerer krafft.) Zů dem erſten ſe
tzend wir/ es habe das ſtill waſſer zů obereſt noch der höhe ein runde/ als es
ſich in dẽ eymerẽ erzeigt/ vñ nit in dem vmkreyß der erden/ weil man diſes
auch kümerlichen in gantzen landẽ ſpüret/ aber noch der höhe des geſchirs/
wañ aber das geſchirr nitt voll iſt/ ſo iſt es zů oberſt geleich. deßhalbẽ erhal-
11warum das
waſſer imm
geſchir rũd. tet dz zů auſſereſt/ diſes ſo in mitten iſt/ domitt es nitt über das port auß gã
tze. wölches ſo lang nitt überlauffet/ biß die höhe geſtellet/ vñ die maaß der
rotunde nitt übertriffet. Wañ aber diſes bewegt wirt/ behaltet es allein ſo
vyl runde/ ſo vyl es ſich an der breitte vñ lenge {der} gantzen erden vergleichen
mag. Wañ es aber ſtill lauffet/ haltet es ſich mittelmeſſig gegẽ dem das ſtill
iſt/ vñ ſchnell lauffet. doch will ich allwegen die wind vndandere hindernuſ-
ſen vorbehalten haben. Es iſt aber kein argument/ dieweil der ſtecken zů ni
derſt vermercket wirt/ ſchneller getriben vñ hingefüeret werdẽ als in dem
7[Figure 7]A B C C/ dañ im B/ dz darüm̃ ſolte ſchneller lauffen zů niderſt dañ
zů obereſt. dañ das C iſt etwas weitters von dẽ mittel vñ hy-
pomochlio/ deßhalbẽ acht ich es lauffe geleich. Das aber auch
der trib in einem freyen waſſer helffe das waſſer an ſich zůzie
hen das harnach kom̃et/ iſt diſes mein můtmaſſung. zů dem
erſten/ das die waſſer ſo durch den känel lauffen/ in einer mit
tel linien flieſſend zwiſchen der rechten vnnd haldechtigen li-
nien. Als das waſſer ſo durch dẽ känel A B geleittet wirt/ dz
das ſolt mitt gantzem gewalt für lauffen durch B C. vnnd
wo es gar kein trib hett/ durch B D. welches wir an dem waſſer ſehen/ ſo be
ſeytz auß dem känel fallet/ vnnd nitt zů fordereſt. Deßhalben wirt es noch
8[Figure 8]a b c e d f der mittleſten rechnung zů dem erſten durch B E lauf-
fen/ dẽnach ye mehr ſich wenden võ A/ C wie auch A B/
vnnd alſo zů dem F. vnder dem F aber geſtrackt durch
die linien/ ſo geleichweytt ſthet B D.
wie ein hoher fal/ den lauff des nachkommenden waſſers möchte fürderen.
dañ wo es diſes nitt fürderet/ nützet es auch nicht mehr waſſer zů ſchöpffen.
Vnnd das wir auch lernend/ ob das waſſer zů allen theilen in geleichem be-
wegt werde/ nam̃lich dz ſo zů obereſt vñ zů niderſt lauffet. (Dañ wie Fronti
nus ſagr/ achtich on zeyffel waar ſein/ daß dz waſſer/ ſo auß hohen vñ ſchnel
len waſſeren abgefüeret wirt/ lauffe mitt gröſſerer krafft.) Zů dem erſten ſe
tzend wir/ es habe das ſtill waſſer zů obereſt noch der höhe ein runde/ als es
ſich in dẽ eymerẽ erzeigt/ vñ nit in dem vmkreyß der erden/ weil man diſes
auch kümerlichen in gantzen landẽ ſpüret/ aber noch der höhe des geſchirs/
wañ aber das geſchirr nitt voll iſt/ ſo iſt es zů oberſt geleich. deßhalbẽ erhal-
11warum das
waſſer imm
geſchir rũd. tet dz zů auſſereſt/ diſes ſo in mitten iſt/ domitt es nitt über das port auß gã
tze. wölches ſo lang nitt überlauffet/ biß die höhe geſtellet/ vñ die maaß der
rotunde nitt übertriffet. Wañ aber diſes bewegt wirt/ behaltet es allein ſo
vyl runde/ ſo vyl es ſich an der breitte vñ lenge {der} gantzen erden vergleichen
mag. Wañ es aber ſtill lauffet/ haltet es ſich mittelmeſſig gegẽ dem das ſtill
iſt/ vñ ſchnell lauffet. doch will ich allwegen die wind vndandere hindernuſ-
ſen vorbehalten haben. Es iſt aber kein argument/ dieweil der ſtecken zů ni
derſt vermercket wirt/ ſchneller getriben vñ hingefüeret werdẽ als in dem
7[Figure 7]A B C C/ dañ im B/ dz darüm̃ ſolte ſchneller lauffen zů niderſt dañ
zů obereſt. dañ das C iſt etwas weitters von dẽ mittel vñ hy-
pomochlio/ deßhalbẽ acht ich es lauffe geleich. Das aber auch
der trib in einem freyen waſſer helffe das waſſer an ſich zůzie
hen das harnach kom̃et/ iſt diſes mein můtmaſſung. zů dem
erſten/ das die waſſer ſo durch den känel lauffen/ in einer mit
tel linien flieſſend zwiſchen der rechten vnnd haldechtigen li-
nien. Als das waſſer ſo durch dẽ känel A B geleittet wirt/ dz
das ſolt mitt gantzem gewalt für lauffen durch B C. vnnd
wo es gar kein trib hett/ durch B D. welches wir an dem waſſer ſehen/ ſo be
ſeytz auß dem känel fallet/ vnnd nitt zů fordereſt. Deßhalben wirt es noch
8[Figure 8]a b c e d f der mittleſten rechnung zů dem erſten durch B E lauf-
fen/ dẽnach ye mehr ſich wenden võ A/ C wie auch A B/
vnnd alſo zů dem F. vnder dem F aber geſtrackt durch
die linien/ ſo geleichweytt ſthet B D.
Ein anders.
dz waſſer ſo ſanfft dohar faret/ das iſt ge
leich/ ob es wol durch die ſtein lauffet. welches aber mit
üngeſtüm̃e faret/ dz ſpringt vñ lauffet vngeleich. wie auch Vergilius ſagt/
leich/ ob es wol durch die ſtein lauffet. welches aber mit
üngeſtüm̃e faret/ dz ſpringt vñ lauffet vngeleich. wie auch Vergilius ſagt/