Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

List of thumbnails

< >
101
101
102
102
103
103
104
104
105
105
106
106
107
107
108
108
109
109
110
110
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.004419">
                <pb pagenum="453" xlink:href="016/01/102.jpg"/>
              carbones, qui in ſummis montium cacumi­
                <lb/>
              nibus fiunt, ſub terrra in radice reperiuntur,
                <lb/>
              ſic & aurum. </s>
              <s id="s.004420">Solet & hac cauſa inueniri in
                <lb/>
              alueis fluminum inter ſaxa. </s>
              <s id="s.004421">Quamobrem
                <lb/>
              cùm viliſſima metalla in imo recondita ſint
                <lb/>
              terræ, atque plerunque impura, natura auri
                <lb/>
              liberalis, ac veluti prodiga, purum illud ac
                <lb/>
              calore nitens proprio, nullíſque ignibus
                <lb/>
              aut arte indigens, in ipſa ſuperficie colloca­
                <arrow.to.target n="marg599"/>
                <lb/>
              uit. </s>
              <s id="s.004422">Gignitur in ſummis montium verticibus
                <lb/>
              plerunque modico æri miſtum: nam & hoc
                <lb/>
              fatentur, qui illius hiſtoriam, quod in India
                <lb/>
              ſolet reperiri, ſcripſerunt. </s>
              <s id="s.004423">Immaturum verò
                <lb/>
              perſæpè aquarum incrementis ad plana de­
                <lb/>
              ducitur: & vt ſolidæ ac validæ ſubſtantiæ
                <lb/>
              eſt concoquitur, maturatur ac perficitur. </s>
              <s id="s.004424">Si­
                <lb/>
              mul verò attritu arenæ, & lapidum, aut ter­
                <lb/>
              ræ, æs ipſum, ac quicquid inutile eſt, abſu­
                <lb/>
              mitur. </s>
              <s id="s.004425">Denuò verò influxu aquarum elui­
                <lb/>
              tur: atque eo modo inter arenas ſplendet,
                <lb/>
              ac ea ratione colligi ſolet. </s>
              <s id="s.004426">Nec patitur eius
                <lb/>
              paucitas, vt montes effodiantur, incerto lo­
                <lb/>
              co, & nimis interrupto, interuallis, vt to­
                <lb/>
              tum montem effodi neceſſe eſſet ob auri li­
                <lb/>
              bras paucas, quas etiam ignis abſumeret,
                <lb/>
              dum eruere illud è lapidibus niterentur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004427">Exoritur Abdua ex Lario lacu, vt Ticinus
                <lb/>
              ex Verbano, ambo fluuij arenas excipiunt
                <lb/>
              ex montibus, qui ſuos ambiunt lacus, ac cum
                <lb/>
              his lapides atque aurum: quod in imo la­
                <lb/>
              cuum excoquitur, perficitur, & repurgatur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004428">Sic in montium editis locis vi Solis aurum
                <lb/>
              generatur purum. </s>
              <s id="s.004429">Generatur & aliis miſtum
                <lb/>
              metallis, præſertim inter argenti
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi)
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg600"/>
                <lb/>
              fruſta. </s>
              <s id="s.004430">Nam metalla ſimul miſta ſunt, in ar­
                <lb/>
              gento aurum, in auro æs, argentum cum
                <lb/>
              plumbo plerunque eſt. </s>
              <s id="s.004431">Sed quod cum aliis
                <lb/>
              effoditur aurum metallis, ignibus, & arte
                <lb/>
              non parua indiget vt purum fiat. </s>
              <s id="s.004432">Inuenitur
                <lb/>
              & aurum, aut potiùs eruitur ex his, quibus
                <lb/>
              arte hæſit: vt è vaſis auratis, tum etiam ve­
                <lb/>
              ſtibus, vt ſuprà docuimus: ſic & ſepultum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg601"/>
                <lb/>
              effoditur, & emerſum aquis expiſcatur. </s>
              <s id="s.004433">Ita
                <lb/>
              vt tribus modis aurum colligere liceat: vel
                <lb/>
              quod iam fuit in lucem, & maſſam redigen­
                <lb/>
              do, vel à metallis, inter quæ latet ſeparan­
                <lb/>
              do, vel purum colligendo. </s>
              <s id="s.004434">Italia purum au­
                <lb/>
              rum hac ætate non colligit, niſi modicum
                <lb/>
              illud, quod dixi, nuper inter arenas Ticini
                <lb/>
              atque Abduæ reperiri. </s>
              <s id="s.004435">Quandoque & in Ita­
                <lb/>
              lia effoditur aurum purum, multa
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt dixi)
                <lb/>
              vice: nam quæ in imo ſunt, ad ſuperfi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg602"/>
                <lb/>
              ciem perueniunt. </s>
              <s id="s.004436">Vnde in Germania argen­
                <lb/>
              tum fodiunt aliquibus in locis, puteis quin­
                <lb/>
              gentis orgiis ſeu paſſibus fermè profundis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004437">Magnitudo auri puri in noſtris regionibus,
                <lb/>
              ac in Germania ab auellanæ nucis magnitu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg603"/>
                <lb/>
              dinem accedit, vt Aldeburgi, Carpatis
                <lb/>
              agris, & Slota oppido quandoque inuentum
                <lb/>
              eſt. </s>
              <s id="s.004438">Sed ſi fides Gonſaluo habenda eſt, in In­
                <lb/>
              diæ parte, quam nuper diximus, auri fru­
                <lb/>
              ſtum Obrizi effoſſum eſt, quod pondo qua­
                <lb/>
              draginta duo cum dotrante æquabat. </s>
              <s id="s.004439">Fre­
                <lb/>
              quens eſt, quod quatuor pondo eſt, & quan­
                <lb/>
              doque etiam ſeptem accedit: tanta eſt natu­
                <lb/>
              ræ in regionibus illis liberalitas, locique ro­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg604"/>
                <lb/>
              bur ac benignitas. </s>
              <s id="s.004440">Sed vt auro abundant (vt
                <lb/>
              dixi
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              ſic aliis metallis præſertim ferro ca­
                <lb/>
              rent. </s>
              <s id="s.004441">Nitet inter omnia metalla aurum ma­
                <lb/>
              ximè, in de argentum, pòſt æs, inde album
                <lb/>
              plumbum, electrum vt auro minus, ita ar­
                <lb/>
              gento magis: parum admodum æs cyprium,
                <lb/>
              ac ferrum, tum nigrum plumbum, reliqua­
                <lb/>
              que huius generis. </s>
              <s id="s.004442">Nam nitor fit ex humido
                <lb/>
              puro, leui ac ſolido, in quo lux colligitur, vt
                <lb/>
              in ſpeculis. </s>
              <s id="s.004443">Nullum metallum tranſlucet
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg605"/>
                <lb/>
              præter rude argentum tubri coloris, nec ta­
                <lb/>
              men ſemper: hoc enim quandoque carbun­
                <lb/>
              culo calore ac ſplendore haud eſt abſimile:
                <lb/>
              efficiuntque ex eo aliquid minio ſimile. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004444">
                <margin.target id="marg599"/>
              Aurum quo­
                <lb/>
              modo gene­
                <lb/>
              retur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004445">
                <margin.target id="marg600"/>
              Metalla ple­
                <lb/>
              rumque miſta.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004446">
                <margin.target id="marg601"/>
              Aurum tri­
                <lb/>
              bus modis
                <lb/>
              habetur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004447">
                <margin.target id="marg602"/>
              Profundit as
                <lb/>
              mira fodina­
                <lb/>
              rum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004448">
                <margin.target id="marg603"/>
              Auri obrizi
                <lb/>
              incredibilis
                <lb/>
              magnitudo.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004449">
                <margin.target id="marg604"/>
              Metallorum
                <lb/>
              ſplendor, &
                <lb/>
              cauſa.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004450">
                <margin.target id="marg605"/>
              Metallica
                <lb/>
              quæ perſpi­
                <lb/>
              cua, & cur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004451">Quomodo verò hoc ſolùm inter metalla
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg606"/>
                <lb/>
              perſpicuum ſit, curque pura metalla perſpi­
                <lb/>
              cua eſſe non poſſint, nunc eſt
                <expan abbr="demonſtrandũ">demonſtrandum</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004452">Perſpicuum fit, cùm lux, & lumen peruia
                <lb/>
              ſunt: quæ peruia luci ſunt ac lumini, aër ſunt,
                <lb/>
              & aqua. </s>
              <s id="s.004453">Terram non eſſe perſpicuam, cla­
                <lb/>
              rum eſt: eadem vbi miſcetur, perſpicuitatem
                <lb/>
              impedit: cumque humidum exuritur: quia
                <lb/>
              terreum euadit, amittit etiam perſpicuita­
                <lb/>
              tem: igitur oleum cum perſpicuum ſit, in
                <lb/>
              lampade poſitum, opacum redditur ob fuli­
                <lb/>
              ginem, quæ illi propter ignem miſcetur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004454">Metallica omnia perfecta aqueæ ſunt, ac te­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg607"/>
                <lb/>
              nuis ſubſtantiæ: nam concreſcunt frigore, vt
                <lb/>
              dictum eſt, vbi de glacie egimus, & igne li­
                <lb/>
              quida euadunt. </s>
              <s id="s.004455">Liquidum autem eſſe, ſolius
                <lb/>
              aquæ inter elementa proprium eſt. </s>
              <s id="s.004456">Tenuita­
                <lb/>
              tis metallicæ ſubſtantiæ argumentum præ­
                <lb/>
              ter cætera hoc ſit, quòd ignibus conſumitur
                <lb/>
              euaneſcítque cum aqueo pars illa terrea:
                <lb/>
              tum quòd ex vna parte glebæ miſtæ ſupra
                <lb/>
              totam argumentum facimus. </s>
              <s id="s.004457">Nam ſi in li­
                <lb/>
              bris centum plumbi argenti vncia ſit, liceát­
                <lb/>
              que ex ſcrupulo argumentum ſumere ſupra
                <lb/>
              maſſam, vt faciunt artifices, neceſſe eſt ar­
                <lb/>
              genti vnciam centum libris plumbi immiſ­
                <lb/>
              ceri vndequaque: ergo milleſima ducenteſi­
                <lb/>
              ma pars ſcrupuli argenti etiam æqualiter
                <lb/>
              miſta erit. </s>
              <s id="s.004458">Hæc autem grani vnius pars
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg608"/>
                <lb/>
              quinquageſima eſt, igitur fieri non poteſt,
                <lb/>
              quin metallum tenuiſſimæ ſit ſubſtantiæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004459">Nec tamen huic experientiæ fidere ex toto
                <lb/>
              ſecurum eſt, cùm magna fuerit moles: ſed ſi
                <lb/>
              mediocris error, nulli damno eſſe poteſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004460">Neque tutum eſt experiri in precioſis, niſi
                <lb/>
              in maiore pondere. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004461">
                <margin.target id="marg606"/>
              Nullum ve­
                <lb/>
              hementer co­
                <lb/>
              loratum per­
                <lb/>
              ſpicuum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004462">
                <margin.target id="marg607"/>
              Metalla om­
                <lb/>
              nia aqueæ
                <lb/>
              ſubſtantiæ,
                <lb/>
              ac tenuis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004463">
                <margin.target id="marg608"/>
              Experimen­
                <lb/>
              tum metal­
                <lb/>
              lorum in mi­
                <lb/>
              nima parte
                <lb/>
              vt ſolet fieri
                <lb/>
              fallax eſt.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004464">Eſt & tertium argumentum tenuitatis
                <lb/>
              metallorum, quòd auro grana duo ferri, aut
                <lb/>
              æris miſta, vt paulò plus quadrageſima par­
                <lb/>
              te ſint, adeò colorem, & duritiem mutant
                <lb/>
              illius, vt aliud propè eſſe dixeris. </s>
              <s id="s.004465">Nam pu­
                <lb/>
              rum aurum ſplendet non parùm, & fului co­
                <lb/>
              loris eſt, molle ac maximè tractabile: at mi­
                <lb/>
              ſta ferri parte vix quadrageſima, contumax
                <lb/>
              ſubnigrum, & ſplendore obteſo redditur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004466">Itaque ſi aquea ſunt omnia metalla, tenuia,
                <lb/>
              vel exuſta eſſe oportet, vel terræ mixta,
                <lb/>
              cùm non tranſluceant. </s>
              <s id="s.004467">Denſitas obſtare ne­
                <lb/>
              quit, cùm adamas, & cryſtallus denſa ſint,
                <lb/>
              & perſpicua. </s>
              <s id="s.004468">Si igitur nigræ amurcæ, opa­
                <lb/>
              cæque penitùs pauculam partem multæ
                <lb/>
              aquæ miſcueris, rubra aqua euadet, mane­
                <lb/>
              bitque perſpicua, non tamen adeò, vt antè
                <lb/>
              erat. </s>
              <s id="s.004469">Igitur cùm argentum nigrum per ſe ſit
                <lb/>
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              quod tractantibus ex macula apparet, nam
                <lb/>
              candidum videtur ob ſoliditatem, vt etiam
                <lb/>
              ſpecula, quorum materia nigra eſt) ſi aqueo
                <lb/>
              humori miſceatur, non ſecùs ac olei amurca </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>