1carbones, qui in ſummis montium cacumi
nibus fiunt, ſub terrra in radice reperiuntur,
ſic & aurum. Solet & hac cauſa inueniri in
alueis fluminum inter ſaxa. Quamobrem
cùm viliſſima metalla in imo recondita ſint
terræ, atque plerunque impura, natura auri
liberalis, ac veluti prodiga, purum illud ac
calore nitens proprio, nullíſque ignibus
aut arte indigens, in ipſa ſuperficie colloca
uit. Gignitur in ſummis montium verticibus
plerunque modico æri miſtum: nam & hoc
fatentur, qui illius hiſtoriam, quod in India
ſolet reperiri, ſcripſerunt. Immaturum verò
perſæpè aquarum incrementis ad plana de
ducitur: & vt ſolidæ ac validæ ſubſtantiæ
eſt concoquitur, maturatur ac perficitur. Si
mul verò attritu arenæ, & lapidum, aut ter
ræ, æs ipſum, ac quicquid inutile eſt, abſu
mitur. Denuò verò influxu aquarum elui
tur: atque eo modo inter arenas ſplendet,
ac ea ratione colligi ſolet. Nec patitur eius
paucitas, vt montes effodiantur, incerto lo
co, & nimis interrupto, interuallis, vt to
tum montem effodi neceſſe eſſet ob auri li
bras paucas, quas etiam ignis abſumeret,
dum eruere illud è lapidibus niterentur.
Exoritur Abdua ex Lario lacu, vt Ticinus
ex Verbano, ambo fluuij arenas excipiunt
ex montibus, qui ſuos ambiunt lacus, ac cum
his lapides atque aurum: quod in imo la
cuum excoquitur, perficitur, & repurgatur.
Sic in montium editis locis vi Solis aurum
generatur purum. Generatur & aliis miſtum
metallis, præſertim inter argenti ( vt dixi)
fruſta. Nam metalla ſimul miſta ſunt, in ar
gento aurum, in auro æs, argentum cum
plumbo plerunque eſt. Sed quod cum aliis
effoditur aurum metallis, ignibus, & arte
non parua indiget vt purum fiat. Inuenitur
& aurum, aut potiùs eruitur ex his, quibus
arte hæſit: vt è vaſis auratis, tum etiam ve
ſtibus, vt ſuprà docuimus: ſic & ſepultum
effoditur, & emerſum aquis expiſcatur. Ita
vt tribus modis aurum colligere liceat: vel
quod iam fuit in lucem, & maſſam redigen
do, vel à metallis, inter quæ latet ſeparan
do, vel purum colligendo. Italia purum au
rum hac ætate non colligit, niſi modicum
illud, quod dixi, nuper inter arenas Ticini
atque Abduæ reperiri. Quandoque & in Ita
lia effoditur aurum purum, multa ( vt dixi)
vice: nam quæ in imo ſunt, ad ſuperfi
ciem perueniunt. Vnde in Germania argen
tum fodiunt aliquibus in locis, puteis quin
gentis orgiis ſeu paſſibus fermè profundis.
Magnitudo auri puri in noſtris regionibus,
ac in Germania ab auellanæ nucis magnitu
dinem accedit, vt Aldeburgi, Carpatis
agris, & Slota oppido quandoque inuentum
eſt. Sed ſi fides Gonſaluo habenda eſt, in In
diæ parte, quam nuper diximus, auri fru
ſtum Obrizi effoſſum eſt, quod pondo qua
draginta duo cum dotrante æquabat. Fre
quens eſt, quod quatuor pondo eſt, & quan
doque etiam ſeptem accedit: tanta eſt natu
ræ in regionibus illis liberalitas, locique ro
bur ac benignitas. Sed vt auro abundant (vt
dixi) ſic aliis metallis præſertim ferro ca
rent. Nitet inter omnia metalla aurum ma
ximè, in de argentum, pòſt æs, inde album
plumbum, electrum vt auro minus, ita ar
gento magis: parum admodum æs cyprium,
ac ferrum, tum nigrum plumbum, reliqua
que huius generis. Nam nitor fit ex humido
puro, leui ac ſolido, in quo lux colligitur, vt
in ſpeculis. Nullum metallum tranſlucet
præter rude argentum tubri coloris, nec ta
men ſemper: hoc enim quandoque carbun
culo calore ac ſplendore haud eſt abſimile:
efficiuntque ex eo aliquid minio ſimile.
nibus fiunt, ſub terrra in radice reperiuntur,
ſic & aurum. Solet & hac cauſa inueniri in
alueis fluminum inter ſaxa. Quamobrem
cùm viliſſima metalla in imo recondita ſint
terræ, atque plerunque impura, natura auri
liberalis, ac veluti prodiga, purum illud ac
calore nitens proprio, nullíſque ignibus
aut arte indigens, in ipſa ſuperficie colloca
uit. Gignitur in ſummis montium verticibus
plerunque modico æri miſtum: nam & hoc
fatentur, qui illius hiſtoriam, quod in India
ſolet reperiri, ſcripſerunt. Immaturum verò
perſæpè aquarum incrementis ad plana de
ducitur: & vt ſolidæ ac validæ ſubſtantiæ
eſt concoquitur, maturatur ac perficitur. Si
mul verò attritu arenæ, & lapidum, aut ter
ræ, æs ipſum, ac quicquid inutile eſt, abſu
mitur. Denuò verò influxu aquarum elui
tur: atque eo modo inter arenas ſplendet,
ac ea ratione colligi ſolet. Nec patitur eius
paucitas, vt montes effodiantur, incerto lo
co, & nimis interrupto, interuallis, vt to
tum montem effodi neceſſe eſſet ob auri li
bras paucas, quas etiam ignis abſumeret,
dum eruere illud è lapidibus niterentur.
Exoritur Abdua ex Lario lacu, vt Ticinus
ex Verbano, ambo fluuij arenas excipiunt
ex montibus, qui ſuos ambiunt lacus, ac cum
his lapides atque aurum: quod in imo la
cuum excoquitur, perficitur, & repurgatur.
Sic in montium editis locis vi Solis aurum
generatur purum. Generatur & aliis miſtum
metallis, præſertim inter argenti ( vt dixi)
fruſta. Nam metalla ſimul miſta ſunt, in ar
gento aurum, in auro æs, argentum cum
plumbo plerunque eſt. Sed quod cum aliis
effoditur aurum metallis, ignibus, & arte
non parua indiget vt purum fiat. Inuenitur
& aurum, aut potiùs eruitur ex his, quibus
arte hæſit: vt è vaſis auratis, tum etiam ve
ſtibus, vt ſuprà docuimus: ſic & ſepultum
effoditur, & emerſum aquis expiſcatur. Ita
vt tribus modis aurum colligere liceat: vel
quod iam fuit in lucem, & maſſam redigen
do, vel à metallis, inter quæ latet ſeparan
do, vel purum colligendo. Italia purum au
rum hac ætate non colligit, niſi modicum
illud, quod dixi, nuper inter arenas Ticini
atque Abduæ reperiri. Quandoque & in Ita
lia effoditur aurum purum, multa ( vt dixi)
vice: nam quæ in imo ſunt, ad ſuperfi
ciem perueniunt. Vnde in Germania argen
tum fodiunt aliquibus in locis, puteis quin
gentis orgiis ſeu paſſibus fermè profundis.
Magnitudo auri puri in noſtris regionibus,
ac in Germania ab auellanæ nucis magnitu
dinem accedit, vt Aldeburgi, Carpatis
agris, & Slota oppido quandoque inuentum
eſt. Sed ſi fides Gonſaluo habenda eſt, in In
diæ parte, quam nuper diximus, auri fru
ſtum Obrizi effoſſum eſt, quod pondo qua
draginta duo cum dotrante æquabat. Fre
quens eſt, quod quatuor pondo eſt, & quan
doque etiam ſeptem accedit: tanta eſt natu
ræ in regionibus illis liberalitas, locique ro
bur ac benignitas. Sed vt auro abundant (vt
dixi) ſic aliis metallis præſertim ferro ca
rent. Nitet inter omnia metalla aurum ma
ximè, in de argentum, pòſt æs, inde album
plumbum, electrum vt auro minus, ita ar
gento magis: parum admodum æs cyprium,
ac ferrum, tum nigrum plumbum, reliqua
que huius generis. Nam nitor fit ex humido
puro, leui ac ſolido, in quo lux colligitur, vt
in ſpeculis. Nullum metallum tranſlucet
præter rude argentum tubri coloris, nec ta
men ſemper: hoc enim quandoque carbun
culo calore ac ſplendore haud eſt abſimile:
efficiuntque ex eo aliquid minio ſimile.
Aurum quo
modo gene
retur.
modo gene
retur.
Metalla ple
rumque miſta.
rumque miſta.
Aurum tri
bus modis
habetur.
bus modis
habetur.
Profundit as
mira fodina
rum.
mira fodina
rum.
Auri obrizi
incredibilis
magnitudo.
incredibilis
magnitudo.
Metallorum
ſplendor, &
cauſa.
ſplendor, &
cauſa.
Metallica
quæ perſpi
cua, & cur.
quæ perſpi
cua, & cur.
Quomodo verò hoc ſolùm inter metalla
perſpicuum ſit, curque pura metalla perſpi
cua eſſe non poſſint, nunc eſt demonſtrandum.
Perſpicuum fit, cùm lux, & lumen peruia
ſunt: quæ peruia luci ſunt ac lumini, aër ſunt,
& aqua. Terram non eſſe perſpicuam, cla
rum eſt: eadem vbi miſcetur, perſpicuitatem
impedit: cumque humidum exuritur: quia
terreum euadit, amittit etiam perſpicuita
tem: igitur oleum cum perſpicuum ſit, in
lampade poſitum, opacum redditur ob fuli
ginem, quæ illi propter ignem miſcetur.
Metallica omnia perfecta aqueæ ſunt, ac te
nuis ſubſtantiæ: nam concreſcunt frigore, vt
dictum eſt, vbi de glacie egimus, & igne li
quida euadunt. Liquidum autem eſſe, ſolius
aquæ inter elementa proprium eſt. Tenuita
tis metallicæ ſubſtantiæ argumentum præ
ter cætera hoc ſit, quòd ignibus conſumitur
euaneſcítque cum aqueo pars illa terrea:
tum quòd ex vna parte glebæ miſtæ ſupra
totam argumentum facimus. Nam ſi in li
bris centum plumbi argenti vncia ſit, liceát
que ex ſcrupulo argumentum ſumere ſupra
maſſam, vt faciunt artifices, neceſſe eſt ar
genti vnciam centum libris plumbi immiſ
ceri vndequaque: ergo milleſima ducenteſi
ma pars ſcrupuli argenti etiam æqualiter
miſta erit. Hæc autem grani vnius pars
quinquageſima eſt, igitur fieri non poteſt,
quin metallum tenuiſſimæ ſit ſubſtantiæ.
Nec tamen huic experientiæ fidere ex toto
ſecurum eſt, cùm magna fuerit moles: ſed ſi
mediocris error, nulli damno eſſe poteſt.
Neque tutum eſt experiri in precioſis, niſi
in maiore pondere.
perſpicuum ſit, curque pura metalla perſpi
cua eſſe non poſſint, nunc eſt demonſtrandum.
Perſpicuum fit, cùm lux, & lumen peruia
ſunt: quæ peruia luci ſunt ac lumini, aër ſunt,
& aqua. Terram non eſſe perſpicuam, cla
rum eſt: eadem vbi miſcetur, perſpicuitatem
impedit: cumque humidum exuritur: quia
terreum euadit, amittit etiam perſpicuita
tem: igitur oleum cum perſpicuum ſit, in
lampade poſitum, opacum redditur ob fuli
ginem, quæ illi propter ignem miſcetur.
Metallica omnia perfecta aqueæ ſunt, ac te
nuis ſubſtantiæ: nam concreſcunt frigore, vt
dictum eſt, vbi de glacie egimus, & igne li
quida euadunt. Liquidum autem eſſe, ſolius
aquæ inter elementa proprium eſt. Tenuita
tis metallicæ ſubſtantiæ argumentum præ
ter cætera hoc ſit, quòd ignibus conſumitur
euaneſcítque cum aqueo pars illa terrea:
tum quòd ex vna parte glebæ miſtæ ſupra
totam argumentum facimus. Nam ſi in li
bris centum plumbi argenti vncia ſit, liceát
que ex ſcrupulo argumentum ſumere ſupra
maſſam, vt faciunt artifices, neceſſe eſt ar
genti vnciam centum libris plumbi immiſ
ceri vndequaque: ergo milleſima ducenteſi
ma pars ſcrupuli argenti etiam æqualiter
miſta erit. Hæc autem grani vnius pars
quinquageſima eſt, igitur fieri non poteſt,
quin metallum tenuiſſimæ ſit ſubſtantiæ.
Nec tamen huic experientiæ fidere ex toto
ſecurum eſt, cùm magna fuerit moles: ſed ſi
mediocris error, nulli damno eſſe poteſt.
Neque tutum eſt experiri in precioſis, niſi
in maiore pondere.
Nullum ve
hementer co
loratum per
ſpicuum.
hementer co
loratum per
ſpicuum.
Metalla om
nia aqueæ
ſubſtantiæ,
ac tenuis.
nia aqueæ
ſubſtantiæ,
ac tenuis.
Experimen
tum metal
lorum in mi
nima parte
vt ſolet fieri
fallax eſt.
tum metal
lorum in mi
nima parte
vt ſolet fieri
fallax eſt.
Eſt & tertium argumentum tenuitatis
metallorum, quòd auro grana duo ferri, aut
æris miſta, vt paulò plus quadrageſima par
te ſint, adeò colorem, & duritiem mutant
illius, vt aliud propè eſſe dixeris. Nam pu
rum aurum ſplendet non parùm, & fului co
loris eſt, molle ac maximè tractabile: at mi
ſta ferri parte vix quadrageſima, contumax
ſubnigrum, & ſplendore obteſo redditur.
Itaque ſi aquea ſunt omnia metalla, tenuia,
vel exuſta eſſe oportet, vel terræ mixta,
cùm non tranſluceant. Denſitas obſtare ne
quit, cùm adamas, & cryſtallus denſa ſint,
& perſpicua. Si igitur nigræ amurcæ, opa
cæque penitùs pauculam partem multæ
aquæ miſcueris, rubra aqua euadet, mane
bitque perſpicua, non tamen adeò, vt antè
erat. Igitur cùm argentum nigrum per ſe ſit
(quod tractantibus ex macula apparet, nam
candidum videtur ob ſoliditatem, vt etiam
ſpecula, quorum materia nigra eſt) ſi aqueo
humori miſceatur, non ſecùs ac olei amurca
metallorum, quòd auro grana duo ferri, aut
æris miſta, vt paulò plus quadrageſima par
te ſint, adeò colorem, & duritiem mutant
illius, vt aliud propè eſſe dixeris. Nam pu
rum aurum ſplendet non parùm, & fului co
loris eſt, molle ac maximè tractabile: at mi
ſta ferri parte vix quadrageſima, contumax
ſubnigrum, & ſplendore obteſo redditur.
Itaque ſi aquea ſunt omnia metalla, tenuia,
vel exuſta eſſe oportet, vel terræ mixta,
cùm non tranſluceant. Denſitas obſtare ne
quit, cùm adamas, & cryſtallus denſa ſint,
& perſpicua. Si igitur nigræ amurcæ, opa
cæque penitùs pauculam partem multæ
aquæ miſcueris, rubra aqua euadet, mane
bitque perſpicua, non tamen adeò, vt antè
erat. Igitur cùm argentum nigrum per ſe ſit
(quod tractantibus ex macula apparet, nam
candidum videtur ob ſoliditatem, vt etiam
ſpecula, quorum materia nigra eſt) ſi aqueo
humori miſceatur, non ſecùs ac olei amurca
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib