Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.004469">
                <pb pagenum="454" xlink:href="016/01/103.jpg"/>
              aquæ rubrum euadet, ac perſpicuum, tum
                <lb/>
              ſplendens ob argenti nitorem: vocamuſque
                <lb/>
              hoc miſtum carbunculum à ſimilitudine: vt­
                <lb/>
              que amurcam plurimam, quæ aquæ miſcea­
                <lb/>
              tur, non oportet rubram fieri, ſed opaca, vt
                <lb/>
              nigra aqua efficeretur, ita argenti pars mi­
                <lb/>
              nor eſt, aquei humoris plurima, ſi perſpi­
                <lb/>
              cuum hoc genus rudis argenti magna ex
                <lb/>
              parte eſſe debeat. </s>
              <s id="s.004470">Sed ſi vel ſubnigrum fue­
                <lb/>
              rit, vel copioſius, quàm pro aquea parte, vel
                <lb/>
              impurum, non erit perſpicuum. </s>
              <s id="s.004471">Cur igitur
                <lb/>
              rubrum eſſe neceſſe ſit, quod perſpicuum eſt,
                <lb/>
              & ex quibus conſtet, abundè dictum eſt. </s>
              <s id="s.004472">Nec
                <lb/>
              prohibet, quin etiam alia metallica à plum­
                <lb/>
              bo, vel ære perſpicua ſint: ſed contingit ra­
                <lb/>
              riùs, ob impuritatem illorum: nam argen­
                <lb/>
              tum ære & plumbo purius eſt. </s>
              <s id="s.004473">Ergo & hac
                <lb/>
              ratione gemmas fingere adulterinas licet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004474">Sed quod ab initio propoſueramus, proſe­
                <lb/>
              quamur. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004475">Tranſlucent igitur è lapidibus magneſia,
                <lb/>
              armatura, ſpecularis lapis, gypſi flos, quem
                <lb/>
              alium eſſe à ſpeculari lapide putat Agrico­
                <lb/>
              la. </s>
              <s id="s.004476">E marmorum generibus aliquid in vno­
                <lb/>
              quoque, ſolus tamen phengites generaliter,
                <lb/>
              ac totus luci peruius eſt. </s>
              <s id="s.004477">Gemmæ etiam plu­
                <lb/>
              res, adeóque magna ex parte gemmarum ge­
                <lb/>
              nus, vt multi credant eas, quæ non tranſlu­
                <lb/>
              cent, haud gemmas dici debere. </s>
              <s id="s.004478">Vitrea etiam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg609"/>
                <lb/>
              omnia. </s>
              <s id="s.004479">Ex ſuccis quatuor, ſal, alumen, ni­
                <lb/>
              trum, & ſutorium atramentum. </s>
              <s id="s.004480">Terrarum
                <lb/>
              genus nullum eſt perſpicuum: nam ſi aquæ
                <lb/>
              multæ miſceretur, terra eſſe deſineret: con­
                <lb/>
              creta etiam humido in lapidem verteretur,
                <lb/>
              nec terra amplius eſſet. </s>
              <s id="s.004481">Terra etiam ob te­
                <lb/>
              nuitatem tranſlucere nequit: nam & nitrum
                <lb/>
              & gemmæ quantumuis perſpicuæ, in pulue­
                <lb/>
              rem redactæ, perſpicuæ eſſe deſinunt. </s>
              <s id="s.004482">Cùm
                <lb/>
              igitur terra non cohæreat, ſed tenuiſſima ſit,
                <lb/>
              non poteſt eſſe perſpicua.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg610"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004483">
                <margin.target id="marg609"/>
              Terra nulla
                <lb/>
              cur perſpi­
                <lb/>
              cua.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004484">
                <margin.target id="marg610"/>
              Auri odor,
                <lb/>
              & metallo­
                <lb/>
              rum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004485">Sed ad auri hiſtoriam reuertor. </s>
              <s id="s.004486">Solum
                <lb/>
              ipſum inter metalla exiguum bonum ſpirat
                <lb/>
              odorem: cui ſuccedit argentum: æs peſſimum
                <lb/>
              cauſa eſt magnitudo caloris adurentis. </s>
              <s id="s.004487">In au­
                <lb/>
              ro, quòd ſuaui calore generetur eius ſubſtan­
                <lb/>
              tia, nullus odor malus relinquitur: ob id mul­
                <lb/>
              torum annorum ſpatio auri generatio indi­
                <lb/>
              get, reliqua breuiore omnia conficiuntur. </s>
              <s id="s.004488">A
                <lb/>
              moderato autem calore paruam duritiem
                <lb/>
              fieri neceſſe eſt, atque ob id molle aurum, &
                <lb/>
              quæcunque benè olent, mollia erunt, vt am­
                <arrow.to.target n="marg611"/>
                <lb/>
              bra. </s>
              <s id="s.004489">Quòd ſi Geodes Miſenus ( quem falsò
                <lb/>
              Ætitem dicunt, quòd in eo alius reſonet la­
                <lb/>
              pis) violam redoleat, & Aldenbergij lapidis
                <lb/>
              fragmenta, & Berningerij lapis videantur
                <lb/>
              benè olere à muſco, qui eis circundatur, hoc
                <lb/>
              eis aduenit: nam illorum ſubſtantiam, aut
                <lb/>
              aliorum duorum benè olere vix poſſibile eſt,
                <lb/>
              quemadmodum etiam ſuprà docuimus.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg612"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004490">
                <margin.target id="marg611"/>
              Geodes Mi­
                <lb/>
              ſenus benè
                <lb/>
              olet.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004491">
                <margin.target id="marg612"/>
              Auri & ar­
                <lb/>
              genti mira
                <lb/>
              tenuitas in
                <lb/>
              filo.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004492">Tenuiſſimum igitur aurum ſubſequitur
                <lb/>
              argentum, quod etiam experimento depre­
                <lb/>
              henditur. </s>
              <s id="s.004493">Denarius ſeu ſcrupulus, grana 24.
                <lb/>
              argenti in filum 134. pedum producitur: ſunt
                <lb/>
              hi è noſtris brachia 100. fermè. </s>
              <s id="s.004494">Hoc totum
                <lb/>
              vndequaque (dictu incredibile, ſed omnibus
                <lb/>
              eius rei artificibus notum) circumambit auri
                <lb/>
              pars tertia grani vnius: nam auri vnciæ duæ
                <lb/>
              in pondo 12. ac ſemis argenti diſtribuuntur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004495">Argenti vncia in pedes 3200. ſeu brachia
                <lb/>
              noſtrà 2400. quæ à granis ſex auri circum­
                <lb/>
              ueſtiuntur vndequaque. </s>
              <s id="s.004496">Atque hæc de du­
                <lb/>
              ctili: quæ verò tenuitas auro concedatur,
                <lb/>
                <expan abbr="">dum</expan>
              malleo ſuper argenti bracteas extenditur,
                <lb/>
              haud minore digna eſt admiratione: nam au­
                <lb/>
              ri vncia, octo argenti pondo tegit. </s>
              <s id="s.004497">Cùm ve­
                <arrow.to.target n="marg613"/>
                <lb/>
              rò in folia tranſierint, nequeas quid ſit te­
                <lb/>
              nuius cognoſcere, aurumne, an argentum:
                <lb/>
              itaque incomprehenſibili argenti tenuitate
                <lb/>
              aurum centuplo tenuius eſſe neceſſe eſt, ita
                <lb/>
              fit vt auri vncia plus, quam decem terræ iu­
                <lb/>
              gera tegere poſſit. </s>
              <s id="s.004498">Contingit hoc ob ſub­
                <lb/>
              ſtantiæ puritatem, longámque coctionem: ob
                <lb/>
              id auro cælaturas ferri, ac chalybis parua
                <lb/>
              impenſa ornant, cuius pars maior eſt opere,
                <lb/>
              quàm auri. </s>
              <s id="s.004499">Multiplex hæc ratio, tres tamen
                <lb/>
              modos faciliores explicabo. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004500">
                <margin.target id="marg613"/>
              Auri tenui­
                <lb/>
              tas in foliis</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004501">Aurum in bracteas redactum argento vi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg614"/>
                <lb/>
              uo miſcetur, inde cùm igne excalefactum
                <lb/>
              fuerit, in aquam effunditur, pòſt argento vi­
                <lb/>
              no, ſi vas argenteum ſit, illinitur argentum
                <lb/>
              viuum: pòſt incaleſcit vas, & pectitur, donec
                <lb/>
              vbique hæreat, inde igne abſumpto argento
                <lb/>
              viuo, aurum manet argento adhærens. </s>
              <s id="s.004502">Quòd
                <lb/>
              ſi æri, vel ferro iungi aurum debet, hoc mo­
                <lb/>
              do facies. </s>
              <s id="s.004503">Lauabis vas priùs vino, in quo
                <lb/>
              ſal ammoniacum, & ærugo æquis partibus
                <lb/>
              cum duplo fæcis vini ſint diſſoluta: inde ar­
                <lb/>
              gento viuo, poſtquam ſiccata fuerint, vt
                <lb/>
              priùs illines. </s>
              <s id="s.004504">Modus alius aqua ſeparationis,
                <lb/>
              cuius hiſtoriam ſcripſiſſe me memini ſupe­
                <lb/>
              riùs, conſtat. </s>
              <s id="s.004505">Tertius eſt, vt candenti ferro
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg615"/>
                <lb/>
              auri folia ſuperponantur, inde hæmatite Hiſ­
                <lb/>
              pano, cuius color exterius ſanguineus eſt, vn­
                <lb/>
              de nomen traxit, interiùs ferreus, cum duri­
                <lb/>
              tie tanta, vt vix limam ſentiat, confricetur,
                <lb/>
              non hic eſt Germanus ille mollis. </s>
              <s id="s.004506">Vnde li­
                <lb/>
              quet Hiſpanum eſſe, qui ſanguinem ſiſtat:
                <lb/>
              nam duritie in tenuiſſimum puluerem redigi
                <lb/>
              poteſt, & vim habet ſiccantem ac aſtringen­
                <lb/>
              tem eximiam. </s>
              <s id="s.004507">Medici autem fruſtrato opere
                <lb/>
              vtuntur Germanico, cuius nulla penitùs vti­
                <lb/>
              litas eſt. </s>
              <s id="s.004508">Itaque in pollinem redigere opor­
                <lb/>
              tet lapidem illum, ſi hæmoptoicos ſanare op­
                <lb/>
              timo auxilio propoſitum eſt. </s>
              <s id="s.004509">Ita me in ma­
                <lb/>
              nifeſtis adeò etiam cæcutiunt medici noſtræ
                <lb/>
              ætatis, vt nunquam vel vnum, qui verè vſus
                <lb/>
              ſit, animaduerterem, cùm coloris & ſub­
                <lb/>
              ſtantiæ ſimilitudine decipiantur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004510">
                <margin.target id="marg614"/>
              Inaurandi
                <lb/>
              modi.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004511">
                <margin.target id="marg615"/>
              Hæmatites
                <lb/>
              Hiſpanus, &
                <lb/>
              eius vſus.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004512">His igitur relictis, quæ ſunt extra propo­
                <lb/>
              ſitum, ad rem ipſam reuertamur. </s>
              <s id="s.004513">Quod Hæ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg616"/>
                <lb/>
              matitæ faciunt, licet Ophyte etiam leuiſſi­
                <lb/>
              mo perficere. </s>
              <s id="s.004514">Itaque omnium horum cauſa
                <lb/>
              eſt auri tenuitas maxima, quæ illi eſt pro
                <lb/>
              priuilegio. </s>
              <s id="s.004515">Alterum, quod ignibus minimè
                <lb/>
              cedat, niſi venenis iungatur: per ſe enim ſi
                <lb/>
              maneat, vel cum plumbo etiam diebus vi­
                <lb/>
              ginti in igne liquatum, non minuitur tanta
                <lb/>
              parte, vt ſenſui ſit manifeſta, quippe nihil
                <lb/>
              minui ipſum dicere non auſim. </s>
              <s id="s.004516">Cauſam igi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg617"/>
                <lb/>
              tur horum ante omnia perdiſcere oportet: ſi­
                <lb/>
              mul & cur aurum non tingit. </s>
              <s id="s.004517">Hæc enim tria
                <lb/>
              ſunt auro peculiaria, non conſumi igne, non
                <lb/>
              tingere, & eſſe tenuiſſimum. </s>
              <s id="s.004518">Verùm pingue­
                <lb/>
              do fœdat & vritur, & vri cogit ea, quibus
                <lb/>
              miſcetur, ſolum igitur aurum pinguedine ca­
                <lb/>
              ret. </s>
              <s id="s.004519">Quæ etiam aquea ſunt, euaneſcunt igni­
                <lb/>
              bus expoſita, aurum nullis euaneſcit ignibus
                <lb/>
              aut igitur non aquea ſubſtantia conſtat, aut </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>