Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.004519">
                <pb pagenum="455" xlink:href="016/01/104.jpg"/>
              ab aliquo continetur. </s>
              <s id="s.004520">Aquea autem ſubſtan­
                <lb/>
              tia omne metallum conſtare docuimus, qua­
                <lb/>
              re terreum habet admixtum adeò tenue &
                <lb/>
              purum, vt contineatur: tale autem ſi vſtum
                <lb/>
              eſſet, malè oleret, & facilè vreretur: itaque
                <lb/>
              cùm neque facilè vratur, nec malè oleat, pu­
                <lb/>
              rum eſt illud terreum, & aduſtionis expers.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004521">Sunt igitur auro propria, benè olere, non fœ­
                <lb/>
              dare ignibus non conſumi, tenuiſſimum eſſe,
                <lb/>
              ac grauiſſimum, tum verò maximè lentum.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg618"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004522">
                <margin.target id="marg616"/>
              Aurum igna
                <lb/>
              bus minimè
                <lb/>
              cedit, & ar­
                <lb/>
              gentum pa­
                <lb/>
              rum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004523">
                <margin.target id="marg617"/>
              Auri priui­
                <lb/>
              legia omnia.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004524">
                <margin.target id="marg618"/>
              Aurum au­
                <lb/>
              ro perfectius.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004525">Eſt etiam aurum auro perfectius: quod in
                <lb/>
              omni non ſolùm mortalium, ſed immorta­
                <lb/>
              lium genere contingit: nec dico purius, ſed
                <lb/>
              perfectius: nam puriſſimum, quod ex India
                <lb/>
              aduehitur, melius eſt puriſſimo, quod alibi
                <lb/>
              inuentum fuerit, atque ideò noſtro vulgato
                <lb/>
              auro: latet tamen diſcrimen ob cuiuſcunque
                <arrow.to.target n="marg619"/>
                <lb/>
              auri excellentiam. </s>
              <s id="s.004526">Separatur aurum ab ar­
                <lb/>
              gento aqua ſeparationis: nam illa reliqua
                <lb/>
              metalla colliquat, auri grana in imum vaſis
                <lb/>
              deſcendunt, inde collecta liquantur. </s>
              <s id="s.004527">Modus
                <lb/>
              alius: Liquatur maſſa ex auro, & argento,
                <lb/>
              & poſtquam liquata fuerit, additur ſtibium,
                <lb/>
              aut ſulphur, & æris pars vigeſimaquarta: in­
                <lb/>
              de abſumpto ſulphure concutitur vaſculum
                <lb/>
              ter aut quater, aurum deſcendit in imum
                <lb/>
              ob grauitatem, quod tamen nondum liqua­
                <lb/>
              tum eſt, inde eſtuſo argento aurum collides.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004528">Liquatur autem argentum facilius, quia mi­
                <lb/>
              nùs denſum: eſt enim auro longè leuius.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg620"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004529">
                <margin.target id="marg619"/>
              Ratio ſepa­
                <lb/>
              randi aurum
                <lb/>
              ab aliis me­
                <lb/>
              tallis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004530">
                <margin.target id="marg620"/>
              Auri pur­
                <lb/>
              gandi ratio.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004531">Purgatur etiam aurum à ſordibus hac ra­
                <lb/>
              tione: tuſum, & in lata ac tenuia folia reda­
                <lb/>
              ctum, mergitur in vrina vel aceto, in quo
                <lb/>
              ſal Ammoniacum diſſolutum fuerit: pòſt va­
                <lb/>
              ſi imponitur puluis è tribus laterculorum
                <lb/>
              partibus, atque vna ſalis tenuiſſimus, ſuper­
                <lb/>
              ponitur folium auri, auro rurſus puluis, at­
                <lb/>
              que alternatim eadem ratione, donec vas
                <lb/>
              impleatur, inde horis 24. igne ſuppoſito om­
                <lb/>
              nia abſumuntur, aurum liquatur, argentum
                <lb/>
              ſi adſit, ſeruatur inter cineres: cum ignem
                <lb/>
              ſupponi dixi, vt etiam circumponatur intel­
                <lb/>
              ligo, nam ſi ſolùm ſupponatur vaſi, ægrè diſ­
                <arrow.to.target n="marg621"/>
                <lb/>
              ſoluetur, aut vix. </s>
              <s id="s.004532">Eſt aurum perfectio metal­
                <lb/>
              lorum, atque conatus, argentum autem illi
                <lb/>
              proximum: vtrumque igitur in metallo om­
                <lb/>
              ni ſolet latêre: dico in plumbo argentum, in
                <lb/>
              ære aurum, ſed in argento aurum: nam ar­
                <lb/>
              genti optima pars eſt aurum ipſum. </s>
              <s id="s.004533">Itaque
                <lb/>
              repurgatum aurum eſt res puriſſima, aquea
                <lb/>
              ſubſtantia tenui atque denſata, terreæ parti
                <lb/>
              ſynceriſſimæ admiſta, frigore coacta abſ­
                <lb/>
              que pinguedine, vnde liqueſcit, nec exuritur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004534">
                <margin.target id="marg621"/>
              Aurum &
                <lb/>
              argentum
                <lb/>
              omnibus me­
                <lb/>
              tallicis con­
                <lb/>
              tinetur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004535">An igitur ex argento viuo, vel alio me­
                <lb/>
              tallo, quod à principio dubitatum eſt, aurum
                <lb/>
              conficere liceat, nunc demonſtrare tentan­
                <lb/>
              dum eſt. </s>
              <s id="s.004536">Sed prius illud videndum, ex qui­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg622"/>
                <lb/>
              buſnam metalla componantur. </s>
              <s id="s.004537">Exiſtimarunt
                <lb/>
              multi, ob odorem ac ſubſtantiam ex ſulphu­
                <lb/>
              re, & argento viuo ea conſtare: cùm enim
                <lb/>
              vruntur, ſulphur olent, præcipuè æs: & ma­
                <lb/>
              teria eorum perſimilis eſt argento viuo, nam
                <lb/>
              colore plumbum, & argentum æmulatur,
                <lb/>
              pondere plumbum nigrum, & aurum. </s>
              <s id="s.004538">Sed
                <lb/>
              ex duobus, quæ iam exiſtunt, tertium fieri
                <lb/>
              non poteſt, non igitur ex ſulphure, & ar­
                <lb/>
              gento viuo metalla conſtant. </s>
              <s id="s.004539">In locis etiam
                <lb/>
              in quibus metalla inueniuntur, neque argen­
                <lb/>
              tum viuum eſt, neque ſulphur: & vbi ſul­
                <lb/>
              phur, ſqualentes montes: vbi argentum,
                <lb/>
              virides ac læti, vt non eodem in loco ambo
                <lb/>
              oriantur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004540">
                <margin.target id="marg622"/>
              Metalla ex
                <lb/>
              quibus con­
                <lb/>
              ſtent.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004541">Quòd tamen permutari metalla poſſint,
                <lb/>
              multis viſum eſt ob experimentum æris iam
                <lb/>
              ſuperiùs adductum. </s>
              <s id="s.004542">Videntur etiam permu­
                <lb/>
              tare colorem, & pondus ob ignem, quare &
                <lb/>
              ſubſtantiam veriſimile eſt poſſe permutare.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004543">Cumque herbarum ſpecies quædam inui­
                <lb/>
              cem viciſſim permutentur, haud mirum vi­
                <lb/>
              deri debet metalla permutari poſſe. </s>
              <s id="s.004544">Verùm
                <lb/>
              non ita res ſe habet: nam aut nulla, aut non
                <lb/>
              omnia poſſunt inuicem permutari. </s>
              <s id="s.004545">Ferrum
                <lb/>
              enim, & æs cùm ambo pondere, & tenuitate
                <lb/>
              ſimilia exiſtant, nullúmque eorum ignibus
                <lb/>
              reſiſtat, ſi colorem mutent, & puritiem, ex
                <lb/>
              altero in alterum poſſunt traduci, aut verè,
                <lb/>
              aut ſaltem abſque manifeſto diſcrimine. </s>
              <s id="s.004546">Re­
                <lb/>
              liquorum metallorum nullum in aurum, aut
                <lb/>
              argentum mutari poteſt: ſolum illud dubium
                <lb/>
              eſt, an argentum in aurum poſſit mutari:
                <lb/>
              quod fieri poſſe exiſtimo: nam argento, vt
                <lb/>
              aurum fiat, deſunt denſitas, ob quam pon­
                <lb/>
              deroſius fieri oportet, & color: at hæc me­
                <lb/>
              tallo addi poſſunt. </s>
              <s id="s.004547">Si denſius reddatur ar­
                <lb/>
              gentum, pinguedo abolebitur, & ignibus
                <lb/>
              melius reſiſtet, atque
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt duxi) pondus acqui­
                <lb/>
              ret. </s>
              <s id="s.004548">Itaque cùm ex amicis noſtris quidam
                <lb/>
              hoc feciſſe nuper glorientur, duorum alte­
                <lb/>
              rum eſt neceſſarium, vel vt in argento actu
                <lb/>
              aurum contineatur, aut poteſtate. </s>
              <s id="s.004549">Quòd ſi
                <lb/>
              poteſtate, ab ignibus generatio fiet: oſten­
                <lb/>
              ſum eſt autem ignem nihil generare. </s>
              <s id="s.004550">Si ve­
                <lb/>
              rò actu, cur aqua ſeparationis vniuerſum
                <lb/>
              colliquatur, cùm conſtent in ea aurum non
                <lb/>
              diſſolui? </s>
              <s id="s.004551">Neutro igitur modo ineſſe poteſt,
                <lb/>
              ſed exigua pars actu, quæ dum ſeparari ne­
                <lb/>
              quit, ab aqua ſuperatur, & colliquatur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004552">Hoc igitur ab ignibus euicto argento ſepa­
                <lb/>
              ratur, quoniam ad perfectionem prius ali­
                <lb/>
              quid deerat. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004553">
                <expan abbr="Cæterũ">Cæterum</expan>
              quod ad alia attinet metalla, tranſ­
                <lb/>
              mutari nequeunt in aurum, neque argentum
                <lb/>
                <expan abbr="">nam</expan>
              metalla illa iam exuſta
                <expan abbr="sũt">sunt</expan>
              : & quod
                <expan abbr="exuſtũ">exuſtum</expan>
                <lb/>
              eſt, non poteſt amplius redire ad
                <expan abbr="priſtinã">priſtinam</expan>
              pu­
                <lb/>
              ritatem. </s>
              <s id="s.004554">Perfectorum etiam in ſpecie ac na­
                <lb/>
              tura differentium nulla eſt commutatio: at
                <lb/>
              aurum perfectum eſt, & ſpecie differt ab
                <lb/>
              aliis metallis, cùm ignibus ex toto reſiſtat,
                <lb/>
              cùm nullum aliud (vt dixi) metallum ab igne
                <lb/>
              non corrumpatur, argento excepto. </s>
              <s id="s.004555">Rurſus
                <lb/>
              aurum tenuiſſimum eſt, ac longè tenuius
                <lb/>
              omnibus aliis metallis: argentum nunc
                <lb/>
              prætermitto: ignis verò vel non ſeparando
                <lb/>
              condenſat, aut ſeparando attenuat: quorum
                <lb/>
              neutrum ad auri generationem conducit. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004556">Eſt etiam ignibus ( vt dixi) aurum non
                <lb/>
              obnoxium, quòd pinguedine careat: at ſe­
                <lb/>
              parare pinguedinem cùm in qualibet parte
                <lb/>
              metalli ſit, non opus eſt ignis: nam ab igne
                <lb/>
              vritur, & cum ea ſubſtantia tota metalli.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004557">Metallum enim omne pingue eſt, ſolo auro
                <lb/>
              excepto: hoc enim ſuperius iam diximus ſub
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg623"/>
                <lb/>
              aliis verbis & obſcurius: nam omne etiam
                <lb/>
              metallum præter aurum fœdat tractantes, &
                <lb/>
              ignibus abſumitur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004558">
                <margin.target id="marg623"/>
              Metalla
                <lb/>
              omnia pin­
                <lb/>
              guia eſſe,
                <lb/>
              præter au­
                <lb/>
              rum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004559">Fiunt autem metalla ex eadem materia,
                <lb/>
              ex qua ſulphur & argentum viuum: ſed
                <lb/>
              ſulphur ex tenuiore parte fit, atque aduri-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>