Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.004559">
                <pb pagenum="456" xlink:href="016/01/105.jpg"/>
              tur: argentum viuum ex craſiſſima, & pa­
                <lb/>
              rum elaborata: metalla ex miſta, & à calo­
                <lb/>
              re temperatiore. </s>
              <s id="s.004560">Quòd ſi vir atque mulier
                <lb/>
              & mola ex eodem fiant ſanguine, & eodem
                <lb/>
              in loco, attamen non neceſſe eſt, imò ne­
                <lb/>
              que poſſibile, ex altero alterum generari.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004561">Non enim quæ ex eiſdem generantur poſt­
                <lb/>
              quam genita fuerint, neceſſe eſt poſſe inui­
                <lb/>
              cem commutari: quare & ſi metalla omnia
                <lb/>
              ex eiſdem generentur ſubſtantiis, & argen­
                <lb/>
              tum viuum ac ſulphur, non tamen neceſſe
                <lb/>
              eſt, aut poſſibile ex altero fieri alterum: niſi
                <lb/>
              fortè cùm ambo ſpecie
                <expan abbr="">non</expan>
              differunt, ſed ſolis
                <lb/>
              accidentibus, vt de ære & ferro dictum eſt.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg624"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004562">
                <margin.target id="marg624"/>
              Chymiſtæ
                <lb/>
              quid poſſint.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004563">Ergo chymiſtæ poſſunt mutare colorem
                <lb/>
              ac pondus, ſubtilitatem autem & firmita­
                <lb/>
              tem mutare nequeunt. </s>
              <s id="s.004564">Cùm igitur ſubtili­
                <lb/>
              tatis experimentum operoſum ſit atque am­
                <lb/>
              biguum, maluerunt aurum igne experiri,
                <lb/>
              eſtque hoc certum huius rei argumentum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004565">Id verò apertum eſt, quòd ſi argentum in
                <lb/>
              aurum conuerti debeat, ab aqua efficaci in
                <lb/>
              lutum prius conuerti oportere, inde lutum
                <lb/>
              in aurum tranſire poteſt.
                <arrow.to.target n="marg625"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004566">
                <margin.target id="marg625"/>
              Argentum
                <lb/>
              viuum auro
                <lb/>
              proximius
                <lb/>
              quàm ar­
                <lb/>
              gento.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004567">Sed argentum viuum auro proximius eſſe
                <lb/>
              videtur quàm argento: nam auro ſimile eſt
                <lb/>
              pondere & tenuitate, argento autem colore
                <lb/>
              ſolo ab vtriſque differt, quòd fluit, & igni­
                <lb/>
              bus euaneſcit: ob id vt argentum euadat,
                <lb/>
              quatuor neceſſaria erunt, vt firmetur, vt
                <lb/>
              leuius euadat, & craſſioris ſubſtantiæ. </s>
              <s id="s.004568">Vt ve­
                <lb/>
              rò argentum viuum in aurum tranſmutetur,
                <lb/>
              neceſſarium eſt, vt firmetur, ignibuſque re­
                <lb/>
              ſiſtat, & tingatur. </s>
              <s id="s.004569">Hæc autem longè cùm
                <lb/>
              ſint faciliora his quæ ad tranſmutationem
                <lb/>
              in argentum neceſſaria erant, fit vt multi
                <lb/>
              magis ſperauerint permutationem argenti
                <arrow.to.target n="marg626"/>
                <lb/>
              viui, hydrargyrion Græci vocant, in aurum,
                <lb/>
              quàm argentum. </s>
              <s id="s.004570">Quod videtur aſſecutus
                <lb/>
              pharmacopolla ille Taruiſinus, qui coram
                <lb/>
              Principe, & ſapientibus reipublicæ Venetæ,
                <lb/>
              argentum viuum in aurum commutauit, cu­
                <lb/>
              ius miraculi quædam adhuc extant veſtigia.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004571">Sed quomodocunque id contigerit, certum
                <lb/>
              eſt argentum viuum non poſſe in aurum,
                <lb/>
              multóque minus in argentum commutari.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg627"/>
                <lb/>
              Argentum verò tametſi æs colore, plumbum
                <lb/>
              pondere, auro proximiora ſint, attamen
                <lb/>
              tenuitate ſubſtantiæ & puritate, & firmitate
                <lb/>
              auro ſimile adeò eſt, vt optimum argentum
                <lb/>
              ſit aurum ſubſtantia imperfectum, & colore
                <lb/>
              deficiens: ob idque longis temporum pe­
                <lb/>
              riodis, ſi purum ſit argentum, aliqua ex par­
                <lb/>
              te commutatur in aurum, vt etiam vetuſta­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg628"/>
                <lb/>
              te plumbum nigrum in argentum. </s>
              <s id="s.004572">Si tamen
                <lb/>
              exquiſitiſſimè ab ære ac plumbo argenti ſe­
                <lb/>
              mina tollantur, argentum non generabitur
                <lb/>
              vllis ſeculis, neque ex argento aurum.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg629"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004573">
                <margin.target id="marg626"/>
              Experimen­
                <lb/>
              tum mirum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004574">
                <margin.target id="marg627"/>
              Argenti na­
                <lb/>
              tura.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004575">
                <margin.target id="marg628"/>
              Metallorum
                <lb/>
              commutatio.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004576">
                <margin.target id="marg629"/>
              Metallorum
                <lb/>
              amicitia.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004577">Inde etiam metallorum amicitia: nam au­
                <lb/>
              rum & argentum plumbum nigrum dili­
                <lb/>
              gunt, & cùm liquantur immiſcentur plum­
                <lb/>
              bo: æs autem refugit plumbum, & tam
                <expan abbr="aurũ">aurum</expan>
                <lb/>
              quàm argentum edit plumbum album, ſeu
                <lb/>
              illud mauis ſtannum appellare: modò enim
                <lb/>
              certa res oculis ſubiiciatur, nominibus pro
                <lb/>
              arbitrio vti liceat. </s>
              <s id="s.004578">Itaque cùm plumbum al­
                <lb/>
              bum liquatur, nigro & argento ſupernatat,
                <lb/>
              criſpante vnda in fornacibus, atque ſic bacu­
                <lb/>
              lis ferreis ſolet extrahi. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004579">Illud magis mirum, quòd plumbum ni­
                <arrow.to.target n="marg630"/>
                <lb/>
              grum argento, dum fuſum eſt, ſupernatet,
                <lb/>
              quamuis grauius: atque ea ratione plumbum
                <lb/>
              effundunt ſupernatans, & argentum ſubſi­
                <lb/>
              ſtens in imo colligunt vaſis. </s>
              <s id="s.004580">Cauſa huius eſt,
                <lb/>
              quòd plumbum licet dum concretum eſt
                <lb/>
              grauius fit argento, dum tamen liquatur, te­
                <lb/>
              nuius redditur, cùm in fumum tranſire pa­
                <lb/>
              ratum ſit, atque perpetuò euaneſcat: argen­
                <lb/>
              tum verò cùm igne non abſumatur, neque
                <lb/>
              etiam attenuatur: ſi enim attenuaretur, &
                <lb/>
              vt abſumeretur prorſus neceſſe foret. </s>
              <s id="s.004581">Igitur
                <lb/>
              cùm plumbi ſubſtantia media ſit inter pro­
                <lb/>
              priam ac fumi, argenti autem eadem quæ
                <lb/>
              ante colliquationem, nihil mirum eſt plum­
                <lb/>
              bum liquatum argento liquato ſupernatare.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004582">Plumbum verò album duplici ratione etiam
                <lb/>
              ſupernatabit: nam & ipſum abſumitur igne,
                <lb/>
              & leuius eſt nigro, quare non ſolùm argen­
                <lb/>
              to, ſed & plumbo nigro album ſuperſtat. </s>
              <s id="s.004583">In­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg631"/>
                <lb/>
              de ſeparatio metallorum inuenta effunditur
                <lb/>
              plumblum nigrum prius albo detracto, ni­
                <lb/>
              grum autem æs ac ferrum ſecum trahit, nec
                <lb/>
              exquiſitè effunditur, ne argentum ſecum ela­
                <lb/>
              batur: quicquid autem reliquum eſt plum­
                <lb/>
              bi, pòſtquàm maxima pars effuſa fuerit, igni­
                <lb/>
              bus abſumitur. </s>
              <s id="s.004584">Inde argentum manet, & ſi
                <lb/>
              quid auri ineſt argento immiſtum, quod
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vt
                <lb/>
              dixi
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              aqua ſeparationis, vel alia propoſita ſu­
                <lb/>
              perius ratione ab argento ſeparatur. </s>
              <s id="s.004585">Plum­
                <lb/>
              bum verò quod effuſum eſt denuò excutitur
                <lb/>
              vt quid argenti contineat, pereatque tantum
                <lb/>
              lucrum artifici. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004586">
                <margin.target id="marg630"/>
              Plumbum
                <lb/>
              ſupernai at
                <lb/>
              argento, cam
                <lb/>
              ſit grauius
                <lb/>
              tamen.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004587">
                <margin.target id="marg631"/>
              Separatio
                <lb/>
              metallorum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004588">Æs autem à plumbo ſeparatur, vt rectè
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg632"/>
                <lb/>
              doceat Vannocius Biringutius Senenſis in
                <lb/>
              ſua pyrotechna, impoſita maſſa ſuper crati­
                <lb/>
              culam ferream atque igne circundata: nam
                <lb/>
              facilè plumbum liqueſcit, ſecumque ducit
                <lb/>
              aurum & argentum, ſi quid eorum plumbo
                <lb/>
              in hæreat, atque æs quaſi aduſtum inter cine­
                <lb/>
              res relinquitur. </s>
              <s id="s.004589">Hoc igitur ignibus admo­
                <lb/>
              tum validioribus repurgato metallo à ſordi­
                <lb/>
              bus, dum fuerit colliquatum, in maſſam co­
                <lb/>
              ge, æſque puriſſimum habebis. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004590">
                <margin.target id="marg632"/>
              Lib.3.c.5.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004591">Cæterùm pleraque metalla arte aliqua
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg633"/>
                <lb/>
              vertuntur in aquam: nam vrere oportet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004592">Vruntur celerius & commodius
                <expan abbr="auripigmẽ-to">auripigmen­
                  <lb/>
                to</expan>
              addito, vſta & in calcis ſpeciem redacta,
                <lb/>
              ſiccantur diligenter, inde vaſe vitreo clauſa
                <lb/>
              optimè, aut in terra ad tres paſſus humida
                <lb/>
              defodiuntur per menſem, aut ſuſpenduntur
                <lb/>
              ſuper vas aqua plenum feruente per horas
                <lb/>
              24. ita vt perpetuò ebulliat: abſit ab aqua
                <lb/>
              duorum tantùm, aut trium digitorum ſpatio:
                <lb/>
              par eſt autem quod ex aqua genitum fuit in
                <lb/>
              aquam reuerti, ſed aurum & argentum vix
                <lb/>
              in aquam tranſeunt, ob ſubſtantiæ, velut di­
                <lb/>
              ctum eſt ſoliditatem. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004593">
                <margin.target id="marg633"/>
              Metallica
                <lb/>
              quomodo in
                <lb/>
              aquam ver­
                <lb/>
              tantur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004594">Argentum verò quatuor modis oritur aut
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg634"/>
                <lb/>
              in terra, quæ iguibus coacta illud reddit,
                <lb/>
              vel plumbo, atque æri immiſtum, vel in
                <lb/>
              lapidibus, quæ ſimiliter igne vexata illud
                <lb/>
              emittunt: plerunque etiam cupro permi­
                <lb/>
              ſtum, vt in Alſatia iuxta Rhenum, in mon­
                <lb/>
              tibus ſanctæ Annæ, ac Miſnenſibus, ibi enim
                <lb/>
              lapides cupro prægnantes, & in cupro ar­
                <lb/>
              genti mira copia: vel in lapidibus purum, ac
                <lb/>
              quaſi herba quædam virgulis è lapide or­
                <lb/>
              tum habentibus quale apud me eſt. </s>
              <s id="s.004595">Ego, quod </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>