Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.004595">
                <pb pagenum="457" xlink:href="016/01/106.jpg"/>
              frequens eſt, arbores vidi, ſeu potius arbu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg635"/>
                <lb/>
              ſta, ex eo rude quod è Germania aduehitur,
                <lb/>
              ibi inuenitur, & in Bohemia Abertami, &
                <lb/>
              in Miſena Annæbergi & Snebergi adeò de­
                <lb/>
              fæcatum, vt ad examen ſynceritatis dedu­
                <lb/>
              ctum, decima tantum ſui ponderis parte de­
                <lb/>
              creſcat. </s>
              <s id="s.004596">Georgius Agricola refert, in Bohe­
                <lb/>
              mia inuentum fruſtum argenti ponderis duo­
                <lb/>
              rum talentorum. </s>
              <s id="s.004597">Eſt autem hoc pondo cen­
                <lb/>
              tum & quadraginta. </s>
              <s id="s.004598">Quod purum eſt dum
                <lb/>
              eruitur refert varias figuras, ligonum, mal­
                <lb/>
              leorum, raſtrorum. </s>
              <s id="s.004599">Refert ille idem vidiſſe
                <lb/>
              ſe Snebergi quod ſpeciem ſtatuæ viri infan­
                <lb/>
              tem geſtantis referret. </s>
              <s id="s.004600">Fingitur arte argen­
                <lb/>
              tum, atque ex ære conficitur, adeò vt oculos
                <lb/>
              ac cotem Lydiam fallat multis modis: ſed in
                <lb/>
              re ſordida duos narraſſe ſufficiat. </s>
              <s id="s.004601">Auripig­
                <lb/>
              menti albi ſeu arſenici communis, halinitri
                <lb/>
              ponderibus æquis partes in vas coniice vi­
                <lb/>
              treum concluſum, & per horam ſuper car­
                <lb/>
              bones ardentes permitte vt totum commi­
                <lb/>
              nuatur, huius quoque pulueris vnciam ac­
                <lb/>
              cipe, argenti viui tantundem, fæcis vini ſic­
                <lb/>
              catæ, ac in puluerem ignis vi redactæ ſemun­
                <lb/>
              ciam. </s>
              <s id="s.004602">Inde ergo duos habes pulueres: pri­
                <lb/>
              mum, qui ex auri pigmento & ſale nitro
                <lb/>
              conſtat: alterum, qui ex eo & argento viuo
                <lb/>
              ac fæce vini eſt compoſitus. </s>
              <s id="s.004603">Igitur ære colli­
                <lb/>
              quato, in ſingulas libras adde primi pulue­
                <lb/>
              ris à ſemuncia ad vnciam vſque donec re­
                <lb/>
              purgetur miſcendo: inde poſt quàm purga­
                <lb/>
              tum fuerit, alterius pulueris quadrantem
                <lb/>
              immitte, miſceto, & in mel protinus effun­
                <lb/>
              dito. </s>
              <s id="s.004604">Eſt & modus compendioſior cum ar­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg636"/>
                <lb/>
              gento ſublimato albo. </s>
              <s id="s.004605">Sunt qui, vt Pom­
                <lb/>
              ponius Gauricus, in binas libras æris, hali­
                <lb/>
              nitri & arſenici vncias ſingulorum ternas
                <lb/>
              miſceant, ac percoquant. </s>
              <s id="s.004606">Res hæc aliis lu­
                <lb/>
              cro, aliis creſſit ſupplicio, cùm ſit ſedes adul­
                <lb/>
              terinæ monetæ.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg637"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004607">
                <margin.target id="marg634"/>
              Argenti or­
                <lb/>
              tus quadru­
                <lb/>
              plex.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004608">
                <margin.target id="marg635"/>
              Magnitudo
                <lb/>
              argenti ru­
                <lb/>
              dis mira.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004609">Figuræ ru­
                <lb/>
              dis argenti
                <lb/>
              mira.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004610">
                <margin.target id="marg636"/>
              Aeris in ar­
                <lb/>
              gentum mu­
                <lb/>
              tatio non
                <lb/>
              vera, quomo­
                <lb/>
              do.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004611">
                <margin.target id="marg637"/>
              In argentan­
                <lb/>
              di ratio.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004612">Verùm in argentandi ratio ars eſt, &
                <lb/>
              probata ab autoribus, conceſſaque ab omni­
                <lb/>
              bus probis. </s>
              <s id="s.004613">Ollam argenti ſpuma illine, inde
                <lb/>
              argenti bracteas tenues cum alumine, & ſa­
                <lb/>
              le & fæce vini arida in cote tere, & in vas
                <lb/>
              coniice. </s>
              <s id="s.004614">Ignibus autem omnia liquantur ſi­
                <lb/>
              mul, & in aquam effunduntur. </s>
              <s id="s.004615">Quod verò
                <lb/>
              inargentare cupis, aceto prius in quo ſal
                <lb/>
              Ammoniacum ſit excoctum laua ſedulò, at­
                <lb/>
              que argento viuo vel albo plumbo illito, &
                <lb/>
              ei addito quod iam in aquam effuderas, de­
                <lb/>
              mum ignibus facile vt exhalet argentum
                <lb/>
              viuum, vel album plumbum. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004616">Alij verò plumbo albo vaſa intus ærea
                <lb/>
              oblinunt, vt inargentata videantur, qui mos
                <lb/>
              apud nos frequens eſt: nam amarum ſapo­
                <lb/>
              rem non reddunt, nec ſunt adeò inſalubria,
                <lb/>
              iucundiora verò viſu. </s>
              <s id="s.004617">Vas ipſum pice ni­
                <lb/>
              gra oblinunt, inde candenti ferro tangunt
                <lb/>
              plumbum album, hæret aliquid ex eo quòd
                <lb/>
              pici ſtatim imponunt, ignis feruore pix
                <lb/>
              conſumitur, plumbum hæret.
                <arrow.to.target n="marg638"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004618">
                <margin.target id="marg638"/>
              De electro.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004619">Media inter aurum & argentum natura
                <lb/>
              electri eſt. </s>
              <s id="s.004620">Sunt & qui electrum appellent:
                <lb/>
              ſed nobis de metallo ſermo eſt. </s>
              <s id="s.004621">Aliud eſt
                <lb/>
              quod fit, aliud quod naſcitur: ſed natiuo
                <lb/>
              gratia & vires conſtat ex auro, & argenti
                <lb/>
              parte quinta. </s>
              <s id="s.004622">Si plures habeat argenti, incu­
                <lb/>
              dibus non reſiſtit. </s>
              <s id="s.004623">Formatur in vaſe pul­
                <lb/>
              chritudinis cauſa & vtilitatis: nam quod
                <lb/>
              ſponte oritur, venena prodit duplici via:
                <lb/>
              ſtridet enim, & arcus emittit. </s>
              <s id="s.004624">Quid mirum?
                <arrow.to.target n="marg639"/>
                <lb/>
              cum ſtannum & album plumbum, & his
                <lb/>
              magis omnibus aurichalcum, ſolo veneno­
                <lb/>
              rum contactu alienum contrahant colorem,
                <lb/>
              & ſplendorem repentè amittant. </s>
              <s id="s.004625">Humidum
                <lb/>
              igitur tenue electri dum abſumitur, ſtrido­
                <lb/>
              rem facit, & mutato colore, ob inſignem ni­
                <lb/>
              torem, macula arcum videtur imitari. </s>
              <s id="s.004626">Ergo
                <lb/>
              vt diuitiæ electrum, ita paupertas ſuum ha­
                <lb/>
              bet aduerſus venena aurichalcum, quod illo­
                <lb/>
              rum prodat inſidias. </s>
              <s id="s.004627">Sed diuitiæ electrum,
                <lb/>
              foſſile amiſerunt: quod quanquam inue­
                <lb/>
              niantur, & nunc, ſtudio tamen auaritiæ &
                <lb/>
              ignorantia virium, dum aurum ab argento
                <lb/>
              ſeparant, electrum eſſe deſinit. </s>
              <s id="s.004628">Nec magna
                <lb/>
              res eſt adeò à venenis electrum mutari, cùm
                <lb/>
              etiam argentum vitietur: nec duram ſub­
                <lb/>
              ſtantiam pati ab externo veneno, cùm (vt di­
                <lb/>
              xi) ab argento viuo ſolo contactu aurum
                <lb/>
              adeò fragile euadat.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg640"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004629">
                <margin.target id="marg639"/>
              Electrum ve­
                <lb/>
              nena perdit.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004630">
                <margin.target id="marg640"/>
              Plumbi qua­
                <lb/>
              tuor ſpecies.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004631">Argento ſimile ( vt dixi) plumbum eſt:
                <lb/>
              illius autem quatuor ſpecies, nigrum, vul­
                <lb/>
              gare, ac precij vilioris, album, quod ple­
                <lb/>
              rumque vulgus vocat ſtannum: biſemu­
                <lb/>
              tum hucuſque incognitum, quaſi medium
                <lb/>
              inter nigrum & album. </s>
              <s id="s.004632">Nec tamen illud
                <lb/>
              etiam noſtra ætate vulgatum, cùm tantùm
                <lb/>
              in Sudnis Bohemiæ montibus inueniatur.
                <arrow.to.target n="marg641"/>
                <lb/>
              Quartum genus è ſtibio fit. </s>
              <s id="s.004633">Creſcere omne
                <lb/>
              plumbum exiſtimatur ſpontè, atque ideo te­
                <lb/>
              cta labefactare grauitate ſua. </s>
              <s id="s.004634">Galenus reci­
                <lb/>
              tat, ſepultum humidis locis ſub terra augeri
                <lb/>
              magnitudine, & pondere. </s>
              <s id="s.004635">Differt album
                <lb/>
              plumbum à ſtanno, quòd album plumbum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg642"/>
                <lb/>
              per ſe oritur, ſtannum cum argento ſemper:
                <lb/>
              eſtque ſtannum quaſi plumbum argento de­
                <lb/>
              albatum. </s>
              <s id="s.004636">Odit metalla omnia plumbum al­
                <lb/>
              bum: auroque, & argento vel ex centeſimà
                <lb/>
              additum, fragilia reddit ea. </s>
              <s id="s.004637">Fit & ſtannum
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg643"/>
                <lb/>
              arte, & quod nobilius eſt, recipit in pondo
                <lb/>
              viginti & quinque ſtanni naturalis, aut can­
                <lb/>
              didi plumbi, pondo vnum plumbi nigri. </s>
              <s id="s.004638">Si
                <lb/>
              verò in pondo nouem plumbi alibi, pondo
                <lb/>
              vnum nigri miſceatur, durum euadit, & ad
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg644"/>
                <lb/>
              vaſa conficienda, optimum. </s>
              <s id="s.004639">Laudatur etiam
                <lb/>
              vſque ad octauam partem plumbo addito
                <lb/>
              nigro: plus verò ſi addatur, vile fit: hoc pel­
                <lb/>
              trum Mediolanenſes vocant. </s>
              <s id="s.004640">Fiebat & ſtan­
                <lb/>
              num olim ære & plumbo miſtis. </s>
              <s id="s.004641">Stridet
                <lb/>
              ſtannum quod ab argento defluit: ſtridet &
                <lb/>
              album plumbum, & ſtannum etiam artificio
                <lb/>
              factum. </s>
              <s id="s.004642">Creſcit durities in ſtanno, quia
                <lb/>
              plumbum nigrum durius euadit ob album:
                <lb/>
              album minus obnoxium rimis & fracturæ ob
                <lb/>
              nigri mollitiem ac ſubſtantiam à qua re­
                <lb/>
              pletur.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg645"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004643">
                <margin.target id="marg641"/>
              Libro 9. de
                <lb/>
              Simplic.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004644">medic.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004645">
                <margin.target id="marg642"/>
                <expan abbr="Plumbũ">Plumbum</expan>
              al­
                <lb/>
              bum odit
                <lb/>
              alia metalla.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004646">
                <margin.target id="marg643"/>
              Stannum ar­
                <lb/>
              tificioſum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004647">
                <margin.target id="marg644"/>
              Stannum na­
                <lb/>
              tiuum.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004648">
                <margin.target id="marg645"/>
              Mirum
                <lb/>
              plumbi li­
                <lb/>
              quefacti ex­
                <lb/>
              perimentum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004649">Dum hæc ſcriberemus, vir quidam publicè
                <lb/>
              Mediolani liquefacto
                <expan abbr="plũbolauabat">plumbo lauabat</expan>
              manus ac
                <lb/>
                <expan abbr="vultũ">vultum</expan>
              , ſed prius aqua
                <expan abbr="quadã">quadam</expan>
              partes eas ablue­
                <lb/>
              bat. </s>
              <s id="s.004650">Conſiderandum eſt autem in hoc, nam
                <lb/>
              duobus vtebatur præſidiis tractationis, ce­
                <lb/>
              leritate & aqua. </s>
              <s id="s.004651">In aqua oportuit eſſe exi­
                <lb/>
              miam quandam frigiditatem, & vim non
                <lb/>
              obſcuram, craſſam, qua plumbi calorem ar­
                <lb/>
              ceret, & prohiberet, ne corpori hære­
                <lb/>
              ret. </s>
              <s id="s.004652">Dicunt quidam fieri hoc ſucco por­
                <lb/>
              tulacæ, tum mercurialis, ob lentorem.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004653">Ego quandoquidem
                <expan abbr="illũ">illum</expan>
              adeò parcè vti aqua
                <lb/>
              conſpicerem, vt nonnunquam vultum </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>