Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.004653">
                <pb pagenum="458" xlink:href="016/01/107.jpg"/>
              aliqua ex parte lædi pateretur, arbitror po­
                <lb/>
              tius metallicam fuiſſe, velut ſtibij: nam lu­
                <lb/>
              crum abundabat, & in ſingulas vices de auro
                <lb/>
              non minus colligebat pecuniarum, vt ſi ex
                <lb/>
              tam vilibus herbis collecta fuiſſet, haud tam
                <lb/>
              parcè ea vti debuerit.
                <arrow.to.target n="marg646"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004654">
                <margin.target id="marg646"/>
              Æs.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004655">Poſt plumbum æs ſuccedit: cuius vſus
                <lb/>
              antiquo tempore non ſolùm ad arma, qui­
                <lb/>
              bus teguntur homines, & clypeos, ſed etiam
                <arrow.to.target n="marg647"/>
                <lb/>
              lanceas vtilis fuit. </s>
              <s id="s.004656">Itaque Homerus Mene­
                <lb/>
              laum perſequentem Paridem dixit,
                <foreign lang="grc">ἔγχει
                  <lb/>
                χαλκείῳ. </foreign>
              </s>
              <s id="s.004657">Æternam habet in conſtructioni­
                <lb/>
              bus perſeuerantiam, quòd non vt ferrum,
                <lb/>
              chalybſue tangatur rubigine. </s>
              <s id="s.004658">Cùm enim tria
                <lb/>
              ſint, elementa quæ humorem mittunt, ter­
                <lb/>
              ra, aqua, aër: corrumpuntur autem & fer­
                <lb/>
              ruginem ducunt metalla ab humore, quod
                <lb/>
              ab humoris iniuria tutum eſt, tutum eſt
                <lb/>
              etiam ſiue ſub dio ſit, ſeu in aquis merſum,
                <lb/>
              ſeu ſepultum in terra. </s>
              <s id="s.004659">Superius verò de­
                <lb/>
              monſtrauimus, omnem materiam quæ plus
                <lb/>
              iuſto exuſta ſit, ab humoris iniuria eſſe tu­
                <lb/>
              tam, velut eſt æs, quod vel ſolo odore pro­
                <lb/>
              dit vſtionem: neceſſe eſt igitur in conſtru­
                <lb/>
              ctionibus æs ipſum æternum eſſe: ob quam
                <lb/>
              cauſam in pretio antiquo tempore fuiſſe
                <lb/>
              magis exiſtimo ferro, quòd non atterere­
                <lb/>
              tur æuo, nec vſu. </s>
              <s id="s.004660">Nunc cùm auaritiæ con­
                <lb/>
              ſulatur, ferro minus vtiliter vtuntur.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg648"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004661">
                <margin.target id="marg647"/>
              Æs in con­
                <lb/>
              ſtructionibus
                <lb/>
              cur æter­
                <lb/>
              num.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004662">
                <margin.target id="marg648"/>
              Muſicorum
                <lb/>
              organorum
                <lb/>
              varia imi­
                <lb/>
              tatio.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004663">Ære etiam fiſtulæ fiunt organorum mu­
                <lb/>
              ſicorum: quædam plumbo candido, aliæ li­
                <lb/>
              gno: atque ita in eodem organo audies tu­
                <lb/>
              bas, cornua, fiſtulas, tibias, tympana, lyram,
                <arrow.to.target n="marg649"/>
                <lb/>
              teſtudinem, citharam, mira varietate, tum
                <lb/>
              etiam alias voces alternatis modis reſonan­
                <lb/>
              tes. </s>
              <s id="s.004664">Solum deerat humana, quæ eò diffici­
                <lb/>
              lius imitatur, quòd ſuauior eſt cæteris. </s>
              <s id="s.004665">Æs
                <lb/>
              propriè tubis conuenit, vt Doricam muſi­
                <lb/>
              cam alacri & maximo ſtrepitu excitet, at­
                <lb/>
              que ob id homines ad prælium accendat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004666">Ære noſtro durius Cyprium: duplex hoc,
                <lb/>
              naturàle, interlucentibus aureis maculis,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg650"/>
                <lb/>
              vt vidi. </s>
              <s id="s.004667">Inuentum referunt in Hiſpania
                <lb/>
              noui orbis inſula fruſtum ponderis librarum
                <lb/>
              200. alibi ferri vel æris legitur: adeò in
                <lb/>
              magnam molem excreſcit. </s>
              <s id="s.004668">Arte etiam con­
                <lb/>
              ſtat, vocatur cuprum, vocis ſimilitudine:
                <lb/>
              nobilius in ſingulas æris, libras quatuor ha­
                <lb/>
              bet, candidi plumbi, quod ſtannum voca­
                <lb/>
              mus libram: & vſque ad octauam partem
                <lb/>
              æris immiſtum plumbum candidum, nobi­
                <lb/>
              le reddit cuprum. </s>
              <s id="s.004669">Quòd ſi aurichalcum albi
                <lb/>
              plumbi loco ſubiiciatur, vilius erit. </s>
              <s id="s.004670">Si ni­
                <lb/>
              grum impenſæ vitandæ ( vt ſolet) cauſa,
                <lb/>
              plumbum loco candidi æri miſceatur, vi­
                <lb/>
              liſſimum fit. </s>
              <s id="s.004671">Cupri vſus ad machinas ma­
                <lb/>
              gnas igneas, ad ollas, & ad lebetes. </s>
              <s id="s.004672">Præſtat
                <lb/>
              in hoc æri multum, quòd etiam abſque
                <lb/>
              ſtanno non inficiat edulia ſapore vllo, vel
                <lb/>
              odore.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg651"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004673">
                <margin.target id="marg649"/>
              Æs cyprium
                <lb/>
              naturale.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004674">
                <margin.target id="marg650"/>
              Aes cyprium
                <lb/>
              quomodo
                <lb/>
              fiat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004675">
                <margin.target id="marg651"/>
              Aurichal­
                <lb/>
              cum, & eius
                <lb/>
              compoſitio.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004676">Aurichalcum & ipſum arte conſtat, &
                <lb/>
              antiquum eſt. </s>
              <s id="s.004677">Apollonius in Argonau­
                <lb/>
              tica:
                <lb/>
                <emph type="quote"/>
                <foreign lang="grc">Λαμπετίη δ´ ἐπὶ βουσὶν ὀρειχάλκειο φαεινοῦ,
                  <lb/>
                Πάλλεν ὀπιδέουτα ἠναλαύρόπα</foreign>
              .
                <emph.end type="quote"/>
                <arrow.to.target n="marg652"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004678">
                <margin.target id="marg652"/>
              Ariſtotelis
                <lb/>
              liber de Ar­
                <lb/>
              canis.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004679">Refert ad tempora Argonautarum, vo­
                <lb/>
              catque Orichalcum, Plautus aurichalcum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004680">Cælius recitat Ariſtotelem dixiſſe in arca­
                <lb/>
              nis, aurichalcum ſeu orichalcum nuſquam
                <lb/>
              effodi. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004681">Ferrum verò effoditur contraria ratione,
                <lb/>
              nec eſt factitium viliſſimum, nobiliſſimum,
                <lb/>
              bonis ac malis vſibus æquè inſeruiens.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004682">Molleſcit ſucco corticum fabæ aut maluæ, ſi
                <arrow.to.target n="marg653"/>
                <lb/>
              in his, non aqua, extinguatur. </s>
              <s id="s.004683">Vt verò cùm
                <lb/>
              foditur, ductile fiat, torretur gleba, ac ſub
                <lb/>
              dio exponitur: imbribus molleſcit quod
                <lb/>
              terreum eſt, ſole colliquatur quod eſt hu­
                <lb/>
              midum, ignibus acrior pars, & quæ quaſi
                <lb/>
              illi venenum eſt, abſumitur. </s>
              <s id="s.004684">Ita dum ſæ­
                <lb/>
              piùs torretur, dio exponitur, molle fit ac
                <lb/>
              quantumvis tractabile. </s>
              <s id="s.004685">Fila etiam ferrea ſi
                <lb/>
              ignita per ſe refrigerati permittantur, adeò
                <lb/>
              ductilia euadunt, vt vice lini ad vincien­
                <lb/>
              dum vti poſſis. </s>
              <s id="s.004686">Præſtat tamen filum per ſe
                <lb/>
              molle ac tenax primò elegiſſe, quale refe­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg654"/>
                <lb/>
              runt apud Suedones Germaniæ populos
                <lb/>
              eſſe, quod Oſemutum vocant. </s>
              <s id="s.004687">Molle itaque
                <lb/>
              ferrum hoc modo cælatur: pingitur quod
                <lb/>
              fingere cupis in ferro, ex aduerſo pila plum­
                <lb/>
              bea ſubiicitur, inde malleolo tunditur pars
                <lb/>
              quam compreſſam cupis: quæ prominere
                <lb/>
              debet, plumbo excepta non ſubſidet: ita
                <lb/>
              animalium & plantarum ſubtiliter imagi­
                <lb/>
              nes referunt, vt cera expreſſas & elaboratas
                <lb/>
              acutis ſcapellis diceres. </s>
              <s id="s.004688">Si verò aqua frigida
                <lb/>
              ferrum dum candet, extinguatur, & durum,
                <lb/>
              & minimè ductile, & fragile euadere neceſſe
                <lb/>
              eſt: nam aquæ frigore cogitur ignis qui in­
                <lb/>
              tus eſt, humidumque innatum ferri celeri­
                <lb/>
              ter abſumit: quo cùm ductile eſſet, ac ob
                <lb/>
              id molle, ſublato, fragile & durum euade­
                <lb/>
              re neceſſe eſt: vnde patet, nihil quod tenax
                <lb/>
              ſit, durum valde eſſe poſſe. </s>
              <s id="s.004689">Refert Gonzalus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg655"/>
                <lb/>
              Fernandus Ouiedus in ſeptimo Indicarum
                <lb/>
              rerum noui orbis orbis ( autor inſignis, ac
                <lb/>
              meo iudicio verax atque eruditus, adeò vt
                <lb/>
              hunc ſolùm antiquis inter hiſtoricos noſtræ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg656"/>
                <lb/>
              ætatis adnumerari dignum cenſeam, cuius
                <lb/>
              librum dedit mihi vir illuſtris Franciſcus
                <lb/>
              Duardus Hiſpanus, Cæſaris in Italia quæ­
                <lb/>
              ſtor, patritius, humanitatis, iuſtitiæ, pruden­
                <lb/>
              tiaque ſingularis, & erga eruditos mirum in
                <lb/>
              modum animo propenſus ) Indos captiuos
                <lb/>
              Cabuiæ herbæ filo & arena compedes ſeca­
                <lb/>
              re, atque ita fugæ conſulere: eſſeque hoc
                <lb/>
              frequens in ea inſula Hiſpaniola. </s>
              <s id="s.004690">Quòd ſi
                <lb/>
              ita eſt, contumax oportet eſſe filum illud
                <lb/>
              Cabuiæ, vt trahi poſſit multum, & celeriter
                <lb/>
              duci, tum latum & planum, ne arena ſubſi­
                <lb/>
              liat: arenam verò tenuem, & aſperam, ac
                <lb/>
              duram, qualis vt dicemus Smirij lapidis: nam
                <lb/>
              non aliter ferrum ſcindi poterit. </s>
              <s id="s.004691">Sic etiam
                <lb/>
              anchoras diuiſas refert: nam diuturno, aſſi­
                <lb/>
              duo, celerique tractu, ſi duriores lapides di­
                <lb/>
              uiduntur, quid mirum de ferro? </s>
              <s id="s.004692">Præſtat limæ
                <lb/>
              modus hic, quòd non exaudiatur: vnde limæ
                <lb/>
              ſurdæ, quæ tenues,
                <expan abbr="lẽtè">lentè</expan>
              , ſed
                <expan abbr="abſq;">abſque</expan>
              ſono
                <expan abbr="ſecãt">ſecant</expan>
              . </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004693">
                <margin.target id="marg653"/>
              Ferrum quo­
                <lb/>
              modo mol­
                <lb/>
              leſcat.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004694">
                <margin.target id="marg654"/>
              Ferrum quo­
                <lb/>
              modo cæle­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004695">
                <margin.target id="marg655"/>
              Ferrum quo­
                <lb/>
              modo filo di­
                <lb/>
              uidetur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004696">
                <margin.target id="marg656"/>
              Franciſcus
                <lb/>
              Duardus
                <lb/>
              Cæſareus
                <lb/>
              Quæſtor.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004697">Sed ferro nobilior chalybs, duplex, natiuus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg657"/>
                <lb/>
              atque factitius, vrerque duriſſimus, atque ea
                <lb/>
              (vt dixi) cauſa, eo ferro fragilior. </s>
              <s id="s.004698">Factitius ex
                <lb/>
              duriſſimo ferro repurgato, & marmore con­
                <lb/>
              ſtat. </s>
              <s id="s.004699">Optimus, qui minutiſſimis granis ac ni­
                <lb/>
              tentibus lucet, ferrugine nulla, nullis rimis
                <lb/>
              ferroque leuior. </s>
              <s id="s.004700">Repurgatus optimè, inde
                <lb/>
              candens, extinctus ſucco raphani & aqua
                <lb/>
              terreſtrium vermium pari menſura terue
                <lb/>
              quaterve, ferrum vt plumbum ſcindit.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004701">Nam expertum hoc Albertus ſe, refert.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004702">Contingit hoc, cuius experimentum adhuc </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>