1tamen paruæ ſunt, toto genere marmora.
Si
autem ſquamis conſtent, ſilices: ſi granulis,
cotes: ſi nihil horum adſit, ſaxa vocentur.
autem ſquamis conſtent, ſilices: ſi granulis,
cotes: ſi nihil horum adſit, ſaxa vocentur.
Gemma quæ
vocetur, &
quæ verè ſit.
vocetur, &
quæ verè ſit.
Gemmarum
genera.
genera.
Gemmarum genera tria: perſpicuum vt
adamas, opacum vt onyx plerunque, mi
ſtum vt ſardonyx & iaſpis: quorum par
tes quædam perſpicuæ, quædam verò opa
cæ. Aliæ etiam reddunt imaginem vt Sap
phirus quem ego habeo, & ſmaragdus,
tum carbunculus illo in Orchomeno Arca
diæ inuentus. Cauſa cur reddant gemmæ
imaginem, eſt nitor primum, inde duri
ties, tertiò opacitas, quartò color dilutus:
vix enim cum calore perfecto poteſt imago
reddi. Inter ſaxa plerunque generantur
gemmæ, deſtillante è lapidibus ſucco in con
caua, velut infans materno ſanguine. Vi
dimus in lapidibus ferreis, quos ad confi
cienda metallica vaſa conterebant, ame
thyſtos & carbunculos eius generis, quos
vocant granatos, ſed minimè duros, quòd
è Germania deferrentur: vt appareret gem
mas è ſucco metallico inter lapides puriore
generari. Pretioſiores quidem ex auro &
argento, ignobiles ex ære & ferro, at
que plumbo. In noſtris igitur regionibus
gemmæ nobiles non fiunt, quia auro non
abundant: & ſi auro abundare poſſent, ob
ſtat cœli frigus. Pro natura igitur metal
lorum differentiæ fiunt lapidum atque gem
marum. Auri quidem adamas, carbuncu
lus, ſmaragdus, opalus, ſapphirus autem
argenti, ferri verò carbunculus, granatus
& amethyſtus: hos cùm duri non fuerint
inferius, ſuccos potius quàm gemmas ap
pellabimus. Chryſtallus cùm magnitudi
ne, & mollitie multum abſit à gemmarum
natura, illud quoque habet quòd abſque
metallica natura oriatur. Viſne exemplum
gemmarum ortus? Vt nodi in lignis, vt in
hominibus glandulæ: vt in herbis ſemina
quædam, imò verius vt fungi in arboribus,
& qui pertioſiores ſunt in roſarum truncis:
quod enim liquidum eſt, cogitur: quod te
nue & purum, ſplendet: quod impurum,
tantùm nitet: quod longo tempore inter
ſaxa duratur, in lapidis etiam duritiem tran
ſit. Tranſit & in gemmæ duritiem, quòd te
nue ſit admodum: nam id nitet, quia æqua
le eſt & ſolidum: parum enim abeſt, præcipuè
ſi poliatur, quod tenuiſſimum eſt. Gemmarum
igitur ortus talis eſt, atque pretioſiorum in ca
lidis regionibus quòd ſuccus ille ſit tenuiſſi
mus. Ob id igitur gemmæ omnes tantum ha
bent duritiei, quantum & nitoris. Aliæ verò
in animalibus generantur, vt ſuo loco ex
plicabitur.
adamas, opacum vt onyx plerunque, mi
ſtum vt ſardonyx & iaſpis: quorum par
tes quædam perſpicuæ, quædam verò opa
cæ. Aliæ etiam reddunt imaginem vt Sap
phirus quem ego habeo, & ſmaragdus,
tum carbunculus illo in Orchomeno Arca
diæ inuentus. Cauſa cur reddant gemmæ
imaginem, eſt nitor primum, inde duri
ties, tertiò opacitas, quartò color dilutus:
vix enim cum calore perfecto poteſt imago
reddi. Inter ſaxa plerunque generantur
gemmæ, deſtillante è lapidibus ſucco in con
caua, velut infans materno ſanguine. Vi
dimus in lapidibus ferreis, quos ad confi
cienda metallica vaſa conterebant, ame
thyſtos & carbunculos eius generis, quos
vocant granatos, ſed minimè duros, quòd
è Germania deferrentur: vt appareret gem
mas è ſucco metallico inter lapides puriore
generari. Pretioſiores quidem ex auro &
argento, ignobiles ex ære & ferro, at
que plumbo. In noſtris igitur regionibus
gemmæ nobiles non fiunt, quia auro non
abundant: & ſi auro abundare poſſent, ob
ſtat cœli frigus. Pro natura igitur metal
lorum differentiæ fiunt lapidum atque gem
marum. Auri quidem adamas, carbuncu
lus, ſmaragdus, opalus, ſapphirus autem
argenti, ferri verò carbunculus, granatus
& amethyſtus: hos cùm duri non fuerint
inferius, ſuccos potius quàm gemmas ap
pellabimus. Chryſtallus cùm magnitudi
ne, & mollitie multum abſit à gemmarum
natura, illud quoque habet quòd abſque
metallica natura oriatur. Viſne exemplum
gemmarum ortus? Vt nodi in lignis, vt in
hominibus glandulæ: vt in herbis ſemina
quædam, imò verius vt fungi in arboribus,
& qui pertioſiores ſunt in roſarum truncis:
quod enim liquidum eſt, cogitur: quod te
nue & purum, ſplendet: quod impurum,
tantùm nitet: quod longo tempore inter
ſaxa duratur, in lapidis etiam duritiem tran
ſit. Tranſit & in gemmæ duritiem, quòd te
nue ſit admodum: nam id nitet, quia æqua
le eſt & ſolidum: parum enim abeſt, præcipuè
ſi poliatur, quod tenuiſſimum eſt. Gemmarum
igitur ortus talis eſt, atque pretioſiorum in ca
lidis regionibus quòd ſuccus ille ſit tenuiſſi
mus. Ob id igitur gemmæ omnes tantum ha
bent duritiei, quantum & nitoris. Aliæ verò
in animalibus generantur, vt ſuo loco ex
plicabitur.
Cauſa cur
gemmæ red
dunt imagi
nem.
Gemmarum
ortus.
gemmæ red
dunt imagi
nem.
Gemmarum
ortus.
Gemmarum
matrices.
matrices.
Cæterùm quæ inter lapides generan
tur, non paſſim, ſed habet vnaquæque
gemma ſuam matricem. Smaragdus praſ
ſio innaſcitur, & iaſpidi quandoque, ſi
lici, iaſpis. Carbunculum ferunt balaſſio,
cryſtallus marmori, onychi ſarda, qua
lis apud me eſt, vbi in imo videas ony
chem expreſſam, Sardam in ſupremo.
Cognoſcuntur gemmæ, tactu, viſu, li
ma, ſubſtantia. Tactu, quia grauiores
vitro ſunt ac frigidiores. Vnde Indi gens
hoc in genere ſolertiſſima, linguæ conta
ctu eas probare ſolent. Sunt autem optimæ,
quæ frigidiſſimæ. Viſu, quòd ſplendor niti
dior ſit, conſtantior, ac magis oculos im
plens, nec lucernæ lumine adeò vt vitrum
hebetatur. Subſtantia verò viuacior ac ma
gis leuis. Lima, quia (vt dixi) non atte
runtur. Inde factum eſt vt gemmæ pleræque
interdiu locis in quibus naſci ſolent, ſolis
ſplendore detegantur: nocte Lunæ, vel ſy
derum: aliæ caſu, aliæ effoſſis locis certis ar
gumentis quæruntur, inueniuntúrque. Gem
marum vitia plurima: alia tamen coloris, vt
fumus, vmbra, nubecula: alia corporis, vt
ſcabrities, capillus, ſal, punctum, ſcobs,
plumbago, ferrugo, rubigo, vomica. Fu
mus obſcurior, nubecula candidior, vm
bra tenuior ac nigrior. Capillus in ſuper
ficie quaſi exeſus, vt lima tactus lapis vi
deatur. Sal obſcurum intus, glaciem vo
cant, Scabrities aſperitas quædam, quæ
tamen à profundo originem ducit. Pun
ctum eſt, vt bulla parua in corpore gem
mæ. Scobs velut fragmenta ſparſa. Plum
bagine obtuſus ſplendor redditur, ferru
gine etiam cum colore obſcuro. Vomica
puſtula videtur profunda, denſa. Nuper
vidi tuberculo ſimilem, cum exterior ſuper
ficies leuis eſſet, & tuber in ſolido. Id ve
rò admirabile quod intus prominere vide
retur. Vt quòd erat, eſſe vix poſſe cre
das, nec vlla arte poſſe imitari. Vitian
tur gemmæ non plus animalibus, plantiſ
ve, imò minus: ſed tamen rariores ſine
vitio videntur eſſe gemmæ animalibus &
plantis, quòd in gemmis ob ſplendorem,
& paruitatem vitia magis conſpicua ſint,
& animaduerſione digna. Ob id pleroſ
que eruditos magis vitiis grauioribus ob
noxios exiſtimamus, fallente ſenſu: nam
non ſic eſt, ſed ob ſplendorem nominis
& formæ humilitatem magis ſunt in illis
conſpicua, & magis animaduertuntur. At
plebeios homines obſcuritas tegit: non enim
tot hominum oculos habent in ſe conuer
ſos, vt ſapientes. Magnitudo autem in
Principibus facit, vt non animaduerta
tur vitium, velut nec in ampla veſte exi
gua macula: eò factum eſt, vt anſa præ
beretur populis maledicendi de ſapienti
bus: tum verò viciſſim illis irritatis, in
uidia non leuis patriæ conflata eſt, à qua
nonnunquam excidium & calamitates in
gentes prouenêre. Quantum obfuit etiam
citra diuinum iudicium Iudæis, quòd
Chriſtum & Iacobum occiderint? Athe
nienſibus, quòd Socratem? Romanis,
quòd Scipionem Africanum in exilium
ſpontaneum coëgerint? Sed omittamus
obſcuriora: ab euidentibus ſumamus
exemplum. Pericles vir maximi inge
nij, inſimulatus ab æmulis quòd pe
cuniam publicam apud ſe repoſitam con
ſumpſiſſet, ne apud iudices infenſos ca
lumniæ rationem reddere cogeretur, ſua
dendo & impellendo, populum Athenien
ſem bello Peloponenſi implicuit, in quo
pecuniæ omnes tam publicæ, quam pri
uatæ abſumptæ ſunt: iuuentus tota par
tim bello, partim cum toto populo pe
ſte ſublata eſt: agri vaſtati: vrbes Athe
narum imperio ſubiectæ, exciſæ euerſæ, ac in
tur, non paſſim, ſed habet vnaquæque
gemma ſuam matricem. Smaragdus praſ
ſio innaſcitur, & iaſpidi quandoque, ſi
lici, iaſpis. Carbunculum ferunt balaſſio,
cryſtallus marmori, onychi ſarda, qua
lis apud me eſt, vbi in imo videas ony
chem expreſſam, Sardam in ſupremo.
Cognoſcuntur gemmæ, tactu, viſu, li
ma, ſubſtantia. Tactu, quia grauiores
vitro ſunt ac frigidiores. Vnde Indi gens
hoc in genere ſolertiſſima, linguæ conta
ctu eas probare ſolent. Sunt autem optimæ,
quæ frigidiſſimæ. Viſu, quòd ſplendor niti
dior ſit, conſtantior, ac magis oculos im
plens, nec lucernæ lumine adeò vt vitrum
hebetatur. Subſtantia verò viuacior ac ma
gis leuis. Lima, quia (vt dixi) non atte
runtur. Inde factum eſt vt gemmæ pleræque
interdiu locis in quibus naſci ſolent, ſolis
ſplendore detegantur: nocte Lunæ, vel ſy
derum: aliæ caſu, aliæ effoſſis locis certis ar
gumentis quæruntur, inueniuntúrque. Gem
marum vitia plurima: alia tamen coloris, vt
fumus, vmbra, nubecula: alia corporis, vt
ſcabrities, capillus, ſal, punctum, ſcobs,
plumbago, ferrugo, rubigo, vomica. Fu
mus obſcurior, nubecula candidior, vm
bra tenuior ac nigrior. Capillus in ſuper
ficie quaſi exeſus, vt lima tactus lapis vi
deatur. Sal obſcurum intus, glaciem vo
cant, Scabrities aſperitas quædam, quæ
tamen à profundo originem ducit. Pun
ctum eſt, vt bulla parua in corpore gem
mæ. Scobs velut fragmenta ſparſa. Plum
bagine obtuſus ſplendor redditur, ferru
gine etiam cum colore obſcuro. Vomica
puſtula videtur profunda, denſa. Nuper
vidi tuberculo ſimilem, cum exterior ſuper
ficies leuis eſſet, & tuber in ſolido. Id ve
rò admirabile quod intus prominere vide
retur. Vt quòd erat, eſſe vix poſſe cre
das, nec vlla arte poſſe imitari. Vitian
tur gemmæ non plus animalibus, plantiſ
ve, imò minus: ſed tamen rariores ſine
vitio videntur eſſe gemmæ animalibus &
plantis, quòd in gemmis ob ſplendorem,
& paruitatem vitia magis conſpicua ſint,
& animaduerſione digna. Ob id pleroſ
que eruditos magis vitiis grauioribus ob
noxios exiſtimamus, fallente ſenſu: nam
non ſic eſt, ſed ob ſplendorem nominis
& formæ humilitatem magis ſunt in illis
conſpicua, & magis animaduertuntur. At
plebeios homines obſcuritas tegit: non enim
tot hominum oculos habent in ſe conuer
ſos, vt ſapientes. Magnitudo autem in
Principibus facit, vt non animaduerta
tur vitium, velut nec in ampla veſte exi
gua macula: eò factum eſt, vt anſa præ
beretur populis maledicendi de ſapienti
bus: tum verò viciſſim illis irritatis, in
uidia non leuis patriæ conflata eſt, à qua
nonnunquam excidium & calamitates in
gentes prouenêre. Quantum obfuit etiam
citra diuinum iudicium Iudæis, quòd
Chriſtum & Iacobum occiderint? Athe
nienſibus, quòd Socratem? Romanis,
quòd Scipionem Africanum in exilium
ſpontaneum coëgerint? Sed omittamus
obſcuriora: ab euidentibus ſumamus
exemplum. Pericles vir maximi inge
nij, inſimulatus ab æmulis quòd pe
cuniam publicam apud ſe repoſitam con
ſumpſiſſet, ne apud iudices infenſos ca
lumniæ rationem reddere cogeretur, ſua
dendo & impellendo, populum Athenien
ſem bello Peloponenſi implicuit, in quo
pecuniæ omnes tam publicæ, quam pri
uatæ abſumptæ ſunt: iuuentus tota par
tim bello, partim cum toto populo pe
ſte ſublata eſt: agri vaſtati: vrbes Athe
narum imperio ſubiectæ, exciſæ euerſæ, ac in