Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000218">
                <pb pagenum="362" xlink:href="016/01/011.jpg"/>
              enim ſpatium ſupra F, inane eſt, nec in eo
                <lb/>
              aliquid continetur præter embolum & vir­
                <lb/>
              gulas. </s>
              <s id="s.000219">In imo harum virgularum circulus F,
                <lb/>
              câpitibus earum annexus conſtituatur, nec
                <lb/>
              totus inanis, ſed in medio tantùm, & vbi
                <lb/>
              foramen relinquitur, corio ſupernè, ac ſu­
                <lb/>
              per corium plumbi lamina tenui, vt in M,
                <lb/>
              dictum eſt, integatur, ſic vt cùm integitur,
                <lb/>
              ne aër poſſit tranſire, & corium tamen cum
                <lb/>
              plumbo eleuari poſſit verſus N, & foramen
                <lb/>
              ipſum detegere. </s>
              <s id="s.000220">Hoc itaque fiet, ſi corium
                <lb/>
              media quaſi parte annexum fuerit circulo,
                <lb/>
              capita virgarum continente: reliqua parte
                <lb/>
              diſiunctum, ac ſolùm ad amuſſim foramen
                <lb/>
              illud, cùm hæret, occludens. </s>
              <s id="s.000221">Ex ipſis rurſus
                <lb/>
              virgarum capitibus tres aliæ virgæ rectà
                <lb/>
              prodeant, lateribus introrſum tubæ hæren­
                <lb/>
              tes. </s>
              <s id="s.000222">Has corium circumambit vndequaque
                <lb/>
              ab F, ſuprema parte vſque in G, hærens ad
                <lb/>
              amuſſim lateribus tubæ introrſum, ne vel aër
                <lb/>
              ex K, in N, poſſit permeare. </s>
              <s id="s.000223">Ita fiet in H, mo­
                <lb/>
              diolum, ſed inuerſum, videatur: eſt enim fun­
                <lb/>
              dus F, & corio circumueſtitus vndequaque
                <lb/>
              tereti forma, & in G, apertus ac patens. </s>
              <s id="s.000224">Quo
                <lb/>
              peracto ita aptetur A, embolus, vt citrò, vl­
                <lb/>
              tróque commeare modò deſcendendo vſque
                <lb/>
              ad M, parte G, ima modioli inuerſi, modò
                <lb/>
              ſursùm vbi nunc pingitur, retrahi poſſit. </s>
              <s id="s.000225">His
                <lb/>
              itaque ſic diſpoſitis, iaceat G, ſuper M Q, &
                <lb/>
              incipiat eleuari, tunc aër contentus in ſpatio
                <lb/>
              H, rarior factus demùm trahit Q, & eleuat:
                <lb/>
              cuius ſucceſſu aſcendit aër ex L, in K, ſpa­
                <lb/>
              tium, huius ſucceſſu aqua aſcendit ex B, in
                <lb/>
              L. </s>
              <s id="s.000226">Cùm autem embolus deſcendit aëris im­
                <lb/>
              pulſu, & plumbi grauitate, illicò Q, deſcen­
                <lb/>
              dit: quare aqua, quæ eſt in L, neceſſariò ma­
                <lb/>
              net: nam recluſo operculo MQ, ſi aqua deſ­
                <lb/>
              cenderet, conuelleretur modicus ille aër, qui
                <lb/>
              eſſet in ſuprema parte L, ſupra aquam, cùm
                <lb/>
              non poſſit alium haurire aërem ex K, pro­
                <lb/>
              pter periculum MQ: aër verò qui in K, con­
                <lb/>
              tinebatur, dum deſcendit per G, eleuans
                <lb/>
              operculum F, effugit ſpatium O, & per P,
                <lb/>
              foramen exit foràs: ita ſæpiùs repetito aſcen­
                <lb/>
              ſu, deſcenſúque G, & emboli, impletur lo­
                <lb/>
              cus L, aqua, pòſt rurſus eleuato G, & ob
                <lb/>
              motus primi rationem, ne aër in K, nimis
                <lb/>
              conuellatur, eleuato Q M, operculo aqua
                <lb/>
              ingreditur, ſpatium K, donec impleatur, &
                <lb/>
              ſimul cum eo ſpatium H, quod (vt dixi) com­
                <lb/>
              mune eſt cum K, quia G, eſt medioli os pa­
                <lb/>
              tens, & nulla ex parte concluſum. </s>
              <s id="s.000227">Sic igitur
                <lb/>
              iam plenum, & rurſus embolus deſcendat:
                <lb/>
              aqua igitur quæ in H, eſt, eleuabit opercu­
                <lb/>
              lum F, & implebit ſpatia N, & O. </s>
              <s id="s.000228">Cùm au­
                <lb/>
              tem ſursùm trahitur embolus, ne aqua, quæ
                <lb/>
              in O. aſcenderat, rursùm deſcendat, prohibet
                <lb/>
              operculum in F, quod grauitate tum propria,
                <lb/>
              tum aquæ ſuperincumbentis, cadens obturat
                <lb/>
              foramen. </s>
              <s id="s.000229">Itaque conſtat hac machina aquam
                <lb/>
              ſemper aſcendere, & nunquam poſſe deſ­
                <lb/>
              cendere: vnde cùm peruenerit ad P, effun­
                <lb/>
              ditur per P, os tubæ in locum, quem volue­
                <lb/>
              ris, tuncque minimo labore quantum voles
                <lb/>
              aquæ ex B, exhauries: nam plena iam tuba
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg20"/>
                <lb/>
              facilior fit motus emboli A. </s>
              <s id="s.000230">Tubæ verò qui­
                <lb/>
              bus ſiccantur naues, tum fontes & ſcaturigi­
                <lb/>
              nes aquarum, ſimpliciore conſtructione con­
                <lb/>
              ſtant. </s>
              <s id="s.000231">Manente ratione B, & C, ne lapides
                <lb/>
              machinam impediant, embolus quatuor
                <lb/>
              habet corij fruſta in imo, & totidem iuxtà,
                <lb/>
              duorum tamen cubitorum, aut paulò plus
                <lb/>
              ſpatio diſtincta, quæ ſupernè alligantur. </s>
              <s id="s.000232">Pal­
                <lb/>
              mi longitudo eſt eorum: & vt trahuntur,
                <lb/>
              aqua ingreditur vacui ratione: cùm deſcen­
                <lb/>
              dunt, dilatantur propter aëris impulſum, ſed
                <lb/>
              & ob celeritatem aliquid rurſus permeat
                <lb/>
              aquæ ſuperiùs. </s>
              <s id="s.000233">Itaque non ſolùm trahen­
                <lb/>
              do, ſed & premendo aqua aſcendit. </s>
              <s id="s.000234">Iam igi­
                <lb/>
              tur declarauimus exemplum quietis, quæ
                <lb/>
              fit per vacui fugam, hanc tamen docui­
                <lb/>
              mus potiùs debere dici raritatis violentiam: </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000235">
                <margin.target id="marg20"/>
              Tubæ
                <expan abbr="hauriẽ-tes">haurien­
                  <lb/>
                tes</expan>
              aquas.</s>
            </p>
            <figure id="id.016.01.011.1.jpg" xlink:href="016/01/011/1.jpg" number="5"/>
            <p type="caption">
              <s id="s.000236">Horologij
                <lb/>
              mola.
                <lb/>
              fit enim à forma elementi fu­
                <lb/>
              gientis maiorem, quam ei con­
                <lb/>
              uenire poſſit, raritatem. </s>
              <s id="s.000237">Sic ea­
                <lb/>
              dem ratione appellabimus im­
                <lb/>
              pulſum, ſeu ſit motus, ſeu quies,
                <lb/>
              à denſitate, ſicut tertium ele­
                <lb/>
              menti motum, ſeu grauis ſit, ſeu
                <lb/>
              leuis. </s>
              <s id="s.000238">Exemplo igitur lucernæ
                <lb/>
              quies olei in ſuprema parte
                <lb/>
              oſtenſa eſt. </s>
              <s id="s.000239">Secundo autem
                <lb/>
              exemplo motus attractionis ob
                <lb/>
              raritatem, & impulſus ob den­
                <lb/>
              ſitatem, in machina Cteſibica
                <lb/>
              demonſtratur. </s>
              <s id="s.000240">Hoc tertio ſimi­
                <lb/>
              liter
                <expan abbr="vtriuſq;">vtriuſque</expan>
              motus exemplar,
                <lb/>
              ac quietis etiam grauis præter
                <lb/>
              naturam. </s>
              <s id="s.000241">Supereſt modò, vt
                <lb/>
              motum à ſola raritate, ſeu à va­
                <lb/>
              cuo quarto exemplo doceamus:
                <lb/>
              verùm id inferiùs exponere
                <lb/>
              oportet, ratione quadam ſin­
                <lb/>
              gulari, cùm motus elemento­
                <lb/>
              rum docebimus. </s>
              <s id="s.000242">Nunc verò
                <lb/>
              motum qui ob ſolam fit denſi­
                <lb/>
              tatem aggrediemur, cuius
                <lb/>
              exemplum in tormentis bellicis
                <lb/>
              patuit, in quibus impulſus mo­
                <lb/>
              tus ſolum apparet. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000243">Eiuſdem planè generis eſt
                <lb/>
              motus, qui fit in molis horologiorum, ſi­
                <lb/>
              cut baliſtarum ex raritate, tum ſcorpio­
                <lb/>
              num, ac eiuſcemodi generis tormentorum:
                <lb/>
              nam cùm nimium tenditur neruus, vt ſe
                <lb/>
              contrahat, impulſu mouetur acriore, ac
                <lb/>
              impoſitum lapidem, aut ſagittam impel­
                <lb/>
              lit. </s>
              <s id="s.000244">Itaque ad motum raritatis hæc ratio re­
                <lb/>
              ducitur. </s>
              <s id="s.000245">Contraria igitur ( vr dixi ) ratio­
                <lb/>
              ne, mola torquetur in horologio: nam
                <lb/>
              chalybs mollis redditus, in tenuem bra­
                <lb/>
              cteam prolongam & ſtrictam, vt in figu­
                <lb/>
              ra vides, redigitur; inde per vim in or­
                <lb/>
              bem arctiſſime colligitur, capſulæque in­
                <lb/>
              cluditur. </s>
              <s id="s.000246">Funis autem tenuis, ſed validior,
                <lb/>
              circumuoluitur capſulæ, cuius extremum
                <lb/>
              axi rotæ latiori nectitur. </s>
              <s id="s.000247">Ita fit, vt dum
                <lb/>
              chalybs denſitate nimia preſſus tenditur,
                <lb/>
              capſulam circumuoluat, quæ trahit funem:
                <lb/>
              inde axis ſenſim circumuolutus, rota à qua
                <lb/>
              denticulis implicatis aliæ circumaguntur,
                <lb/>
              ſecum agit. </s>
              <s id="s.000248">Sextum exemplum eſt, quónam
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg21"/>
                <lb/>
              pacto quies ex impulſu poſſit contingere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000249">Huius generis eſt vrceus aqua plenus fiſtu­
                <lb/>
              lam inanem habens: cùm enim fiſtula ver­
                <lb/>
              titur inferiùs, aqua ipſa pendere vide­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.000250">Simili ratione lapides ſuper aquam
                <lb/>
              iacti reſiliunt: & ſitula aqua plena cir­
                <lb/>
              cumuelociter acta, non effundit aquam:
                <lb/>
              quia cùm tempus deſit aëris diuiſioni, ne </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>