Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.004800">
                <pb pagenum="461" xlink:href="016/01/110.jpg"/>
              hoſtium colonias tranſlatæ: amiſſum etiam
                <lb/>
              imperium primò, inde libertas: demum
                <lb/>
              muris euerſis, quod deterrimum fuit, vrbs
                <lb/>
              ipſa in triginta tyrannorum poteſtatem re­
                <lb/>
              dacta eſt. </s>
              <s id="s.004801">Neſcio quàm ſanctè rempubli­
                <lb/>
              cam ſuam tractarit: quàm callidè vltus ſit
                <lb/>
              inimicos, omnibus conſpicuum eſt, vt nun­
                <lb/>
              quam poſthac Athenienſium ciuitas im­
                <lb/>
              perium recuperare potuerit, autor eſt
                <lb/>
              Diodorus Siculus in duodecimo Biblio­
                <lb/>
              thecæ ſuæ. </s>
              <s id="s.004802">Itaque vt ad rem redeam,
                <lb/>
              ſplendor in gemmis & perſpicuitatis cau­
                <lb/>
              ſa ſunt, vitia fiant manifeſtiora. </s>
              <s id="s.004803">Perſpi­
                <lb/>
              cuitatis cauſa in gemmis ( nam ſuperius
                <lb/>
              de metallis egimus ) eſt, vt colore ca­
                <lb/>
              reant, & aqueam habeant ſubſtantiam.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg675"/>
                <lb/>
              Oſtendit hoc experimentum Chalcedonij,
                <lb/>
              qui onychis ſpecies eſt: nam in aquam in­
                <lb/>
              iectus, eſt perſpicuus, & coloris aquei:
                <lb/>
              ſiccatus candidus & minimè perſpicuus,
                <lb/>
              raræ enim ſubſtantiæ eſt, atque ideo aquam
                <lb/>
              combibit. </s>
              <s id="s.004804">Eius permiſtione opacitas tolli­
                <lb/>
              tur, color enim candidus nunquam po­
                <lb/>
              teſt eſſe perfectè perſpicuus, quoniam ra­
                <lb/>
              dios diſſipat, & permutat à propria na­
                <lb/>
              tura, vt vel non poſſint penetrare: vel ſi
                <lb/>
              penetrent, rei imaginem colore vitiàto
                <lb/>
              oſtendere nequeant. </s>
              <s id="s.004805">His igitur de cauſis
                <lb/>
              aqueus color, vt qui aquæ, vitri, cryſtal­
                <lb/>
              li, adamantis perſpicuitati ſuper omnes alios
                <lb/>
              colores conuenit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004806">
                <margin.target id="marg670"/>
              Gemmarum
                <lb/>
              propria ſi­
                <lb/>
              gna.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004807">
                <margin.target id="marg671"/>
              Gemmarum
                <lb/>
              inuentio
                <lb/>
              quomodo.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004808">
                <margin.target id="marg672"/>
              Gemmarum
                <lb/>
              vitia.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004809">
                <margin.target id="marg673"/>
              Sapientes
                <lb/>
              cur magis
                <lb/>
              vitiis dediti
                <lb/>
              videantur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004810">
                <margin.target id="marg674"/>
              Sapientes cur
                <lb/>
                <expan abbr="plerunq;">plerunque</expan>
              ſuæ
                <lb/>
              patriæ perni­
                <lb/>
              ciem attule­
                <lb/>
              runt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004811">
                <margin.target id="marg675"/>
              Perſpicuita­
                <lb/>
              tis in gem­
                <lb/>
              mis cauſa.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004812">Præcipuæ inter gemmas, Smaragdus vi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg676"/>
                <lb/>
              ridis, carbunculus rubens, adamas can­
                <lb/>
              didus, margarita lactea, ſapphirus cæru­
                <lb/>
              leus, chryſolithus aureus, opalus varius.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004813">Pretia eo ordine nunc apud nos ſe ha­
                <lb/>
              bent, niſi quòd opalus ſmaragdum ſequi­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.004814">His hyacinthus addatur, & Pran­
                <lb/>
              nium, altera purpurei, reliqua nigri colo­
                <lb/>
              ris, quanquam pretij non parua ſit diſſimi­
                <lb/>
              litudo.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg677"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004815">
                <margin.target id="marg676"/>
              Gemmæ præ­
                <lb/>
              cipuæ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004816">
                <margin.target id="marg677"/>
              Lapidibus
                <lb/>
              morbos, ſe­
                <lb/>
              nium ac
                <lb/>
              mortem ad­
                <lb/>
              uenire.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004817">Viuere ſuperius omnia quæ miſcentur
                <lb/>
              demonſtrauimus, hoc autem maximè lapi­
                <lb/>
              dibus conuenit. </s>
              <s id="s.004818">Neque ſolùm viuunt, ſed
                <lb/>
              morbos, & ſenectutem, & pòſt etiam
                <lb/>
              mortem patiuntur. </s>
              <s id="s.004819">Nam ſenio confectus
                <lb/>
              Herculeus lapis, ferrum non trahit: pe­
                <lb/>
              ctore etiam ac ſqualore debilitatur, vt etiam
                <lb/>
              animal. Neque enim qualitate id agunt,
                <lb/>
              ſed vita: nam piper prius piper eſſe de­
                <lb/>
              ſinit, quàm quòd ſumptum ab homine
                <lb/>
              non excalefaciat, etſi ſit vetuſtiſſimum: at
                <lb/>
              lapides nulla ex parte carioſi propriis viri­
                <lb/>
              bus deſtituuntur. </s>
              <s id="s.004820">Obſcuriora hæc ſunt om­
                <lb/>
              nia in lapidibus quàm in plantis, quantò
                <lb/>
              etiam vita in his minus, & vitæ opera
                <lb/>
              ſunt manifeſta. </s>
              <s id="s.004821">Sed ſi tamen animaduer­
                <lb/>
              tas, & pallere, & obfuſcari, & propriis
                <lb/>
              viribus deſtitui, cariemque pati videbis
                <lb/>
              Creſcunt & hac de cauſa lapides exciſi,
                <arrow.to.target n="marg678"/>
                <lb/>
              quoniam viuunt. </s>
              <s id="s.004822">Nam & plantarum par­
                <lb/>
              tes, & chelæ cancrorum, & lacertarum cau­
                <lb/>
              dæ auulſæ reparantur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004823">
                <margin.target id="marg678"/>
              Lapides cur
                <lb/>
              exciſi denuò
                <lb/>
              creſcant.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004824">Lapidibus
                <lb/>
              cur vires
                <lb/>
              maiores
                <lb/>
              quàm ani­
                <lb/>
              malibus &
                <lb/>
              plantis.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004825">Dubitabit autem meritò aliquis, cur
                <lb/>
              lapidibus ipſis maiores vires eſſe videantur,
                <lb/>
              quàm animalibus, aut plantis, cùm anima­
                <lb/>
              lia & plantæ clariore viuant vita? </s>
              <s id="s.004826">Ergo
                <lb/>
              plures huius rei cauſæ ſunt. </s>
              <s id="s.004827">Prima, quòd
                <lb/>
              dum animal & plantam multis functioni­
                <lb/>
              bus aptam parare neceſſe fuerit, non licuit
                <lb/>
              miſtionem adeò temperare, vt vires illas
                <lb/>
              admirabiles aſſequeretur. </s>
              <s id="s.004828">Indicio eſt, quòd
                <lb/>
              inter animalia viliſſima quæque clarioribus
                <lb/>
              virtutibus prædita ſunt, vt ſalamandra,
                <lb/>
              bombyx, cicendula, chamæleon. </s>
              <s id="s.004829">Et inter
                <lb/>
              lapides non gemmæ trahunt ferrum, aut
                <lb/>
              illud ad polos dirigunt, ſed obſcurus ac
                <lb/>
              omni carens pulchritudine Herculeus lapis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004830">Altera eſt, quòd mollis materia tantam
                <lb/>
              vim ſuſpicere non poterat, vt nec dura fa­
                <lb/>
              cilè varietatem figurarum: ob hoc nec la­
                <lb/>
              pidibus folia, flores, aut fructus adſunt vel
                <lb/>
              crura, aut oculi, nec animalibus, aut plan­
                <lb/>
              tis tam validæ, aut admirabiles vires. </s>
              <s id="s.004831">Ac­
                <lb/>
              cedit quòd generatio lapidum in longo tem­
                <lb/>
              pore ſit, in breui plantarum & animalium:
                <lb/>
              itaque maius aliquid temporis longitudine
                <lb/>
              adiuta molliri natura poteſt. </s>
              <s id="s.004832">Plures etiam
                <lb/>
              vires animalibus ſunt, quæ vel à voluntatis
                <lb/>
              arbitrio procedere putantes non miramur:
                <lb/>
              aut ob illorum captinitatem nos latent. </s>
              <s id="s.004833">Qua­
                <lb/>
              mobrem apertè de lapidum viribus iudicare
                <lb/>
              licet illas nec agnoſcere. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004834">Hyacintho tribuunt non paucas laudes
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg679"/>
                <lb/>
              viri autoritate digni, inter quos Serapio,
                <lb/>
              quem Ioannem Damaſcenum in commento
                <lb/>
              ſuper Artem medicam eſſe docuimus: quòd
                <lb/>
              à fulgure tutos reddat geſtantes, atque adeò
                <lb/>
              tutos, vt vel cera quæ illius cœlaturæ ſubie­
                <lb/>
              cta fuerit, etiam illud geſtata arceat. </s>
              <s id="s.004835">Exper­
                <lb/>
              tumque eſſe in regionibus illis, in quibus
                <lb/>
              plures fulmine pereunt, cùm nemo quia hya­
                <lb/>
              cinthum ferat, tangatur ab eo. </s>
              <s id="s.004836">Simili mira­
                <lb/>
              culo geſtantes, à peſtis periculo liberat,
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
                <lb/>
              in aëre peſtilenti habitantes. </s>
              <s id="s.004837">Tertium eſt,
                <lb/>
              quòd ſomnum conciliat, hocque ſe exper­
                <lb/>
              tum fatetur Albertus Magnus. </s>
              <s id="s.004838">Ego præ­
                <lb/>
              grandem ſoleo geſtare, videturque aliquid,
                <lb/>
              non tamen multum conferre ad ſomnum:
                <lb/>
              verùm non puniceus hic meus eſt, atque ex
                <lb/>
              illo optimo genere, ſed aureus, multum­
                <lb/>
              que ab optimo dehiſcens. </s>
              <s id="s.004839">Optimus enim
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg680"/>
                <lb/>
              puniceus eſt, qui rarò lentis ſuperat magni­
                <lb/>
              tudinem. </s>
              <s id="s.004840">Hic dum iuxta ignem eſt, id eſt,
                <lb/>
              ſuper prunas poſitus, obſcurior fit ac rubi­
                <lb/>
              cundior, ab igne remotus ſplendeſcit. </s>
              <s id="s.004841">Verùm
                <lb/>
              parum hoc genus à carbunculo nobilitate
                <lb/>
              differt, rariſſima ( vt dixi ) mediocri magni­
                <lb/>
              tudine. </s>
              <s id="s.004842">Referunt ad hoc genus vires omnes
                <lb/>
              manifeſtè, obſcurè verò ad aureum, nullo
                <lb/>
              modo ad aqueum, hic enim vili, eſt, & effœ­
                <lb/>
              tarum virium: augere præterea diuitias ac
                <lb/>
              autoritatem exiſtimant, cor verò confir­
                <lb/>
              mare admodum, lætitiamque non obſcu­
                <lb/>
              ram gignere. </s>
              <s id="s.004843">Horum igitur cauſam non
                <lb/>
              tanquam verorum, ſed vt poſſibilium af­
                <lb/>
              feramus. </s>
              <s id="s.004844">Frigidi temperamenti eſt: atque
                <lb/>
              hoc fermè omnibus commune gemmis, &
                <lb/>
              ſpiritui humano commodus, ſeu ſubſtan­
                <lb/>
              tiæ ſimilitudine, ſeu claritate, ſeu colo­
                <lb/>
              re qui ſimillimus eſt, ſeu alia cauſa, vn­
                <lb/>
              de illum reparans & confirmans hilarem
                <lb/>
              reddit: nihil enim aliud eſt triſtitia, quàm
                <lb/>
              vel contractio ſpiritus, vel paucitas, vel
                <lb/>
              obſcuritas. </s>
              <s id="s.004845">Eadem igitur ratione, vt qui­
                <lb/>
              dam ſe expertos retulerunt, ſi quid aliud
                <lb/>
              cor confirmat: peſtem quoque arcet,
                <lb/>
              quæ maximè contingit ob metum &
                <lb/>
              cordis imbecillitatem, quæ duo hyacin­
                <lb/>
              thus abolet: ob hoc pueri, & mulieres, & </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>