Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="463" xlink:href="016/01/112.jpg"/>
            <p type="margin">
              <s id="s.004893">
                <margin.target id="marg687"/>
              Gemmarum
                <lb/>
              nobilium
                <lb/>
              propriæ lau­
                <lb/>
              des.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004894">Probatur maximè, qui maximè ſplendet,
                <lb/>
              ac quaſi vt Sol quidam, qui neque lucos,
                <lb/>
              & virentia prata imitando oculos alacrita­
                <lb/>
              tate implet: neque vlla eſt alacrior gemma.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004895">Optimos etiam referunt coti Lydiæ affrica­
                <lb/>
              tos, æream maculam relinquere. </s>
              <s id="s.004896">Somnia
                <lb/>
              verò & imagines mouere longè minus mi­
                <lb/>
              rum eſſe conſtat, quàm præbere diuinatio­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg688"/>
                <lb/>
              nem. </s>
              <s id="s.004897">Sic lapis ille qui apud me eſt, imagi­
                <lb/>
              nes mouet in ſomnis aſſiduas, & minuit
                <lb/>
              ſomnium, ac memoriam auget. </s>
              <s id="s.004898">Palàm eſt
                <lb/>
              hoc facere ſiccitate maxima, quam habet:
                <lb/>
              magnitudo vt piſi non mediocris aut parui,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg689"/>
                <lb/>
              ſed magni: color ferrugineus in ſupremo
                <lb/>
              cum maculis ſanguineis cum nitore, duri­
                <lb/>
              tie maiore quàm achatis, in imo vt turbidi,
                <lb/>
              candidi oui: maculæ illæ ſanguineæ limacis
                <lb/>
              corticem repræſentant: vbi lapis eſt candi­
                <lb/>
              dior, pars quaſi tunicæ interioris oua intus
                <lb/>
              ſpectatur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004899">
                <margin.target id="marg688"/>
              Gemmæ quo­
                <lb/>
              modo imagi­
                <lb/>
              nes in ſomnis
                <lb/>
              oſtendant.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004900">
                <margin.target id="marg689"/>
              Gemma in­
                <lb/>
              certi generis
                <lb/>
              mirabilis.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004901">Simili cauſa amethyſtum referunt ſom­
                <lb/>
              nia mouere, vnde Chalam dicitur Hebraï­
                <lb/>
              cè, quod eſt ſomniare, teſte Rabbi Aben
                <lb/>
              Ezra. </s>
              <s id="s.004902">Quædam verò alia permutatione ſom­
                <lb/>
              nia mouent, vt onyx, cuius nomen vulgò
                <lb/>
              Nicolus, nam ſpiritum mutat & agitat: vel
                <lb/>
              pulchritudine alia id agunt, vt carbunculi,
                <lb/>
              opali, achates: quædam rurſus proprietate.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004903">Manifeſtum eſt igitur quatuor modis exci­
                <lb/>
              tari ſomnia à lapidibus: nam & ab aliis cau­
                <lb/>
              ſis ſi excitentur quam à lapidibus, in hæc
                <lb/>
              quatuor genera facilè rediguntur. </s>
              <s id="s.004904">Sic enim
                <lb/>
              vigiliæ, cùm ſomnus ſuccedit leuis, ob ſic­
                <lb/>
              citatem mouent imagines, & cepæ, caules,
                <lb/>
              ac ſinapis, ob vapores: & timor, gaudium,
                <lb/>
              viridiaria, amor, quia animum mouent:
                <lb/>
              & quæ ſpontè mouent, de quibus in primo
                <lb/>
              libro de Inſomniis diximus. </s>
              <s id="s.004905">Audaciam ve­
                <lb/>
              rò aut promptitudinem præſtare, vel igna­
                <lb/>
              uiam etiam, longè facilius quàm ſomnia
                <lb/>
              mouere. </s>
              <s id="s.004906">Et rurſus ſanguinem ſiſtere, aut
                <lb/>
              confirmare ventriculum, quemadmodum
                <lb/>
              Iaſpidem facere videmus, admiratione fer­
                <lb/>
              mè omni carere debet: quandoquidem ad
                <lb/>
              primas, aut ſecundas ſaltem qualitates hæc
                <lb/>
              referri poſſunt. </s>
              <s id="s.004907">Atque hæ in nobis vires.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg690"/>
                <lb/>
              Porrò lapidum ſubſtantia dura, vtque durior
                <lb/>
              eò pretioſior, velut metallorum quò fuerit
                <lb/>
              magis ductilis, vnde inter metalla auro pre­
                <lb/>
              tium ſummum, & adamanti ſubſtantiæ ra­
                <lb/>
              tione: nam colore cedit carbunculo, opalo,
                <lb/>
              & ſmaragdo. </s>
              <s id="s.004908">Illud præcipuum adamanti,
                <lb/>
              quòd eius ramenta etiam ſunt pretioſa: nam
                <lb/>
              ſcrupulus ſex aureis coronatis venditur: du­
                <lb/>
              ritie enim omnes gemmas diuidit, cælaturæ
                <lb/>
              non tantùm commodus, ſed & neceſſarius.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004909">Non ab alio fermè quàm à ſuo ſcobe atte­
                <lb/>
              ritur & expolitur Adamas, ob duritiem. </s>
              <s id="s.004910">Ma­
                <lb/>
              gnitudo eius vncia rariſſimè excedit. </s>
              <s id="s.004911">Indicio
                <lb/>
              eſt quidem, qui nunc Antuerpiæ habetur
                <lb/>
              ſexagies ſeſtertio, id eſt, aureis coronatis cen­
                <lb/>
              tum quinquaginta millibus æſtimatur: cùm
                <lb/>
              tamen ſctupulo ab vnciæ pondere deficiat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004912">Formatus & expolitus non minùs quàm qua­
                <lb/>
              tuor aureis talentis ex more, quamvis opera
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg691"/>
                <lb/>
              vix dimidij. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004913">
                <margin.target id="marg690"/>
              Lapides vt
                <lb/>
              duriores, me­
                <lb/>
              talla vt ma­
                <lb/>
              gis ductilia
                <lb/>
              pretioſiora.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004914">Adamas.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004915">
                <margin.target id="marg691"/>
              Cuſpis teli
                <lb/>
              puluere illi­
                <lb/>
              ta
                <expan abbr="adamãtis">adamantis</expan>
              ,
                <lb/>
              arma omnia
                <lb/>
              facilè perfo­
                <lb/>
              rat.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004916">Eadem etiam cauſa referunt, quòd non
                <lb/>
              obſcuram habet rationem, cuſpidem illitam
                <lb/>
              puluere adamantis, ſeu teli ſit, ſeu ſariſſæ, aut
                <lb/>
              gladij, vel ſagittæ, facilè omnia arma, vt
                <lb/>
              loricam, galeámque poſſe traiicere: incaleſ­
                <lb/>
              cit enim ictuferrum ſeu chalybs, & obuium
                <lb/>
              ferrum penetrat. </s>
              <s id="s.004917">Hoc igitur & tenuitatis
                <lb/>
              ſummæ, & duritiei in adamante argumen­
                <lb/>
              tum ſit. </s>
              <s id="s.004918">Aliud, quòd maximè inter gemmas
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg692"/>
                <lb/>
              nitet expolitum. </s>
              <s id="s.004919">Tertium, quòd ignibus re­
                <lb/>
              ſiſtit vſque ad nonum diem omninò nihil
                <lb/>
              patiens: pòſt etiam ad multos dies illæſus
                <lb/>
              manet. </s>
              <s id="s.004920">Poſt illum carbunculus atque gra­
                <lb/>
              natus, ad quintum vſque diem perſeuerant
                <lb/>
              abſque moleſtia: nec tamen omnes, nec
                <lb/>
              ſemper: igitur hi poſt adamantem ignibus
                <lb/>
              minimè obnoxij, & ſubtilium maximè par­
                <lb/>
              tium: nam niſi tenuiſſimarum eſſent par­
                <lb/>
              tium, admitterent poros, per quos ingre­
                <lb/>
              diens ignis, vt demonſtratum eſt, facilè eos
                <lb/>
              diſſiparet. </s>
              <s id="s.004921">Adiuuat ad tenuitatem, & ſolidi­
                <lb/>
              tatem etiam ipſa frigiditas, vt hi lapides ig­
                <lb/>
              nibus maximè reſiſtant, quò ſit vt ſapphi­
                <lb/>
              rus, & ipſe non facilè ignibus cedat, & du­
                <lb/>
              rior ſit carbunculo, attamen tertius in ordine
                <lb/>
              eorum lapidum, qui iniuriæ ignis minimè
                <lb/>
              ob noxij ſint, collocetur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004922">
                <margin.target id="marg692"/>
              Gemmæ quæ
                <lb/>
              ignibus reſi­
                <lb/>
              ſtunt.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004923">Ergo ſi quis interrogat: In quibus ada­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg693"/>
                <lb/>
              mas a cryſtallo differt, cùm vterque niteat,
                <lb/>
              & coloris ſit candidi, vel potius aquei? </s>
              <s id="s.004924">di­
                <lb/>
              cemus nitorem adamantis eſſe viuacem &
                <lb/>
              robuſtum, vt non ſolùm niteat ac ſplendeat,
                <lb/>
              ſed rutilet ac micet: præterea ferro, vdo,
                <lb/>
              igne, vetuſtate, vſu impermutabilem eſſe,
                <lb/>
              quorum
                <expan abbr="nullũ">nullum</expan>
              cryſtallo conuenit celerrimè
                <lb/>
              ſeneſcenti. </s>
              <s id="s.004925">
                <expan abbr="Idẽ">Idem</expan>
              brachio ſiniſtro vt carnes
                <expan abbr="tã-">tan­
                  <lb/>
                </expan>
                <arrow.to.target n="marg694"/>
                <lb/>
              gat alligatus, nocturnos cohibet timores, vt
                <lb/>
              ſæpe ſum expertus. </s>
              <s id="s.004926">Fruſtra creditum eſt non
                <lb/>
              frangi ictu, cum malleolo in ſcobem redi­
                <lb/>
              gatur: paulò enim quod ad ictus attinet du­
                <lb/>
              rior eſt cryſtallo. </s>
              <s id="s.004927">Sed nec magnetem impe­
                <lb/>
              dit, quin ferrum trahat, quæ duo falſo illi
                <lb/>
              attributa ac toties refricata etiam à nouis
                <lb/>
              ſcriptoribus, vulgatáque paſſim quid aliud
                <lb/>
              quàm ingentem ſocordiam ſcriptorum ac te­
                <lb/>
              meritatem oſtendunt: nam temeritatis eſt
                <lb/>
              maximæ, ſcribere abſona, quæ non probaue­
                <lb/>
              ris: maioris vecordiæ, non experiri, quæ tam
                <lb/>
              facilè poſſit. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004928">
                <margin.target id="marg693"/>
              Adamantis
                <lb/>
              & cryſtalli
                <lb/>
              differentia.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004929">
                <margin.target id="marg694"/>
              Adamantis
                <lb/>
              vires.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004930">Virides verò gemmæ non ſolùm ſmarag­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg695"/>
                <lb/>
              dus, ſed & omnes aliæ, vt praſſius, & to­
                <lb/>
              pazius, ignibus obnoxiæ ac ſupra alias om­
                <lb/>
              nes ſunt. </s>
              <s id="s.004931">Cauſa eſt humoris ſemicocti abun­
                <lb/>
              dantia. </s>
              <s id="s.004932">Nam vt Philoſophus inquit, metal­
                <lb/>
              la ex humida exhalatione, lapides è ſicca
                <lb/>
              generantur: nutriuntur autem
                <emph type="italics"/>
              (
                <emph.end type="italics"/>
              vtdiximus)
                <lb/>
              & clara ratione, cùm augeantur: quod enim
                <lb/>
              augetur non vt tophus, nutrire neceſſe eſt,
                <lb/>
              vt Galenus inquit. </s>
              <s id="s.004933">Vt verò generantur à
                <lb/>
              diuerſa exhalatione, ita colorem ac ſubſtan­
                <lb/>
              tiam ſuſcipiunt. </s>
              <s id="s.004934">Fuſci igitur è terreo exuſto,
                <lb/>
              candidi è puro aëreo, aqueóve, virides è
                <lb/>
              copioſo humore, rubei à calore vehementi,
                <lb/>
              materia tamen minimè humida, cærulæi è
                <lb/>
              rubra ſubſtantia cùm alterius quàm par eſt
                <lb/>
              excoquitur, varij ex variis. </s>
              <s id="s.004935">Indicio eſt nu­
                <lb/>
              triri etiam, quòd naturam primam coloris
                <lb/>
              vndequaque ſeruent, velut & plantæ: quòd
                <lb/>
              ſi continua fieret acceſſio, varia ſubſtan­
                <lb/>
              tia illorum ſemper eſſet, cùm tamen va­
                <lb/>
              ria non ſit, niſi vel ob venas, vt etiam
                <lb/>
              in arboribus: vel ob naturam lapidis, vt in
                <lb/>
              achate. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.004936">
                <margin.target id="marg695"/>
              Virides gem­
                <lb/>
              mæ omnes ob­
                <lb/>
              noxiæ igni­
                <lb/>
              bus & cur­
                <lb/>
              3. Meteorum
                <lb/>
              in fine.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.004937">De lapidum
                <lb/>
              generatione,
                <lb/>
              & cauſa co­
                <lb/>
              lorum eo­
                <lb/>
              rum. </s>
              <s id="s.004938">Libro
                <lb/>
              de medico­
                <lb/>
              rum nomi­
                <lb/>
              num expoſi­
                <lb/>
              tione vlti­
                <lb/>
              mo.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.004939">Sed hæc varietas etiam in plantis, vt in </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>