1oliua, eſt manifeſta, cum haud tum dubiè
oliua nutriatur, nec acceſſione creſcat. Er
go non fortuita eſt hæc exhalatio, ſed lapis,
velut & arbos, quod ſibi maximè conuenit,
id maximè ad ſe trahit. Pellucidæ erunt,
cum à terra fuerint repurgatæ aqueæ partes,
& quæ remanſerint tenues, ac aqueo hu
mori miſtæ perfectiſſimè. Ea ergo cauſa con
tingit, nullum lapidem ſplendidiſſimum eſſe
grauem, neque ex illis quemquam alicuius
egregiæ virtutis expertem eſſe. Itaque aliæ
gemmæ vitæ longitudini, aliæ incolumitati,
quædam diuitiis, aliæ amori, aliæ diuinatio
ni, aliæ robori, aliæ bonæ fortunæ fauent, aliæ
etiam ſunt infelices: quædam pigros, quæ
dam timidos, quædam lætos, quædam triſtes
faciunt.
oliua nutriatur, nec acceſſione creſcat. Er
go non fortuita eſt hæc exhalatio, ſed lapis,
velut & arbos, quod ſibi maximè conuenit,
id maximè ad ſe trahit. Pellucidæ erunt,
cum à terra fuerint repurgatæ aqueæ partes,
& quæ remanſerint tenues, ac aqueo hu
mori miſtæ perfectiſſimè. Ea ergo cauſa con
tingit, nullum lapidem ſplendidiſſimum eſſe
grauem, neque ex illis quemquam alicuius
egregiæ virtutis expertem eſſe. Itaque aliæ
gemmæ vitæ longitudini, aliæ incolumitati,
quædam diuitiis, aliæ amori, aliæ diuinatio
ni, aliæ robori, aliæ bonæ fortunæ fauent, aliæ
etiam ſunt infelices: quædam pigros, quæ
dam timidos, quædam lætos, quædam triſtes
faciunt.
At dices: ſi ſplendidi lapides è tenui con
ſtant humido, pauco etiam terreo, qui fit vt
tamen grauiores ſint vitro? hoc enim ſi
gnum inter ea, quibus falſæ à veris diſtin
guuntur, appoſitum eſt. Sed cauſa eſt, quòd
vitrum ſubſtantia grauius eſſet: nam & craſ
ſius adamante: verum adamantis ſubſtantia
cum maximè ſolida ſit, vitri autem rara ac
poris plena, eò fit vt adamas grauior ſit
vitro: nulla tamen gemma grauior nobi
lis eſſe poteſt, vt grauitas ſemper addat vti
litatem.
ſtant humido, pauco etiam terreo, qui fit vt
tamen grauiores ſint vitro? hoc enim ſi
gnum inter ea, quibus falſæ à veris diſtin
guuntur, appoſitum eſt. Sed cauſa eſt, quòd
vitrum ſubſtantia grauius eſſet: nam & craſ
ſius adamante: verum adamantis ſubſtantia
cum maximè ſolida ſit, vitri autem rara ac
poris plena, eò fit vt adamas grauior ſit
vitro: nulla tamen gemma grauior nobi
lis eſſe poteſt, vt grauitas ſemper addat vti
litatem.
Dubitabit forſan quiſpiam, cur diluti co
loris ac vitioſi, tum etiam maculoſæ gem
mæ prægrandes non paucæ inueniantur, ele
gantes ac ſine vitio paruæ quidem multæ,
magnæ admodum raræ? Cauſa eſſe poteſt,
quòd materiæ vilioris in vnoquoque gene
re ſemper maior fuit copia, quàm perfectæ.
Altera, quòd plures ſunt immaturæ gem
mæ, quàm quæ perfectam ſint aſſecutæ ma
turitatem. Tertia, quæ etiam plurimum ad
rem facit, quòd res parua à natura melius
elaborari poteſt, ac ad finem deduci: ob id
magnæ gemmæ vix vnquam ad exactam
maturitatem perduci poſſunt. Accidit quòd
reges ipſi, apud quos gemmæ ipſæ gignun
tur, quaſcunque magnitudine, & pulchri
tudine eminere cernunt, apud ſe retinent:
ſolùm paruas, aut diluti coloris, aut vitio
ſas ad nos deferri permittunt. Refert Ludo
uicus Vartomanus Romanus, regem Pege
( hæc eſt ciuitas in India ) Pyropos habere
tantæ magnitudinis & ſplendoris, vt ſi quis
regem ipſum in tenebris conſpicatus fuerit,
non aliter lumine claro eum ſplendere vi
deat, quàm ſi Solis radiis illuſtretur. Pyro
pum vocare conſueuerunt Carbunculi genus
nobilius: quippe tria ſunt illius genera: pri
mum, quòd in tenebris ſplendet, qualem
vidiſſe ſe Albertus teſtatur: hunc igitur Py
ropum vocant. Proximus illi, qui dum in
vaſe nigro ſplendido ponitur, ſuperfuſa
aqua in tenebris ſplendet. Tertius autem vi
lior, cuius ſolùm lux eſt conſpicua alie
no lumine, ſcilicet diei aut candelæ. Pro
prium eſt carbunculi, animum incitare, &
alacrem facere: colores enim ſpiritus iuuant.
Latet tamen illius vtilitas, cùm lapis fue
rit vitioſus, aut paruus, aut qui geſtauerit
inconſtans, vt puer, aut nimiis ac grauio
ribus curis obſtrictus, vt Principes ſunt ac
ſapientes.
loris ac vitioſi, tum etiam maculoſæ gem
mæ prægrandes non paucæ inueniantur, ele
gantes ac ſine vitio paruæ quidem multæ,
magnæ admodum raræ? Cauſa eſſe poteſt,
quòd materiæ vilioris in vnoquoque gene
re ſemper maior fuit copia, quàm perfectæ.
Altera, quòd plures ſunt immaturæ gem
mæ, quàm quæ perfectam ſint aſſecutæ ma
turitatem. Tertia, quæ etiam plurimum ad
rem facit, quòd res parua à natura melius
elaborari poteſt, ac ad finem deduci: ob id
magnæ gemmæ vix vnquam ad exactam
maturitatem perduci poſſunt. Accidit quòd
reges ipſi, apud quos gemmæ ipſæ gignun
tur, quaſcunque magnitudine, & pulchri
tudine eminere cernunt, apud ſe retinent:
ſolùm paruas, aut diluti coloris, aut vitio
ſas ad nos deferri permittunt. Refert Ludo
uicus Vartomanus Romanus, regem Pege
( hæc eſt ciuitas in India ) Pyropos habere
tantæ magnitudinis & ſplendoris, vt ſi quis
regem ipſum in tenebris conſpicatus fuerit,
non aliter lumine claro eum ſplendere vi
deat, quàm ſi Solis radiis illuſtretur. Pyro
pum vocare conſueuerunt Carbunculi genus
nobilius: quippe tria ſunt illius genera: pri
mum, quòd in tenebris ſplendet, qualem
vidiſſe ſe Albertus teſtatur: hunc igitur Py
ropum vocant. Proximus illi, qui dum in
vaſe nigro ſplendido ponitur, ſuperfuſa
aqua in tenebris ſplendet. Tertius autem vi
lior, cuius ſolùm lux eſt conſpicua alie
no lumine, ſcilicet diei aut candelæ. Pro
prium eſt carbunculi, animum incitare, &
alacrem facere: colores enim ſpiritus iuuant.
Latet tamen illius vtilitas, cùm lapis fue
rit vitioſus, aut paruus, aut qui geſtauerit
inconſtans, vt puer, aut nimiis ac grauio
ribus curis obſtrictus, vt Principes ſunt ac
ſapientes.
Sunt & carchedonij carbunculi, quales
Germania mittit, pulchri, ſed molles, &
ob id nullius penè vſus. Sub fluorum ge
nere ob teneritudinem continentur. Theo
phraſtus ἐκ συῤῥόης, id eſt, confluxu illos fie
ri exiſtimat, colore quidam aqueo, quidam
amethyſtino, alij hyacintho, alij rubeo
ſunt, quos carbunculos vocant. Omnibus
ineſt carbunculis, vt cælati rapiant ce
ram ſecum, ob hoc ſcalpere illos nefas eſt,
tum maximè quòd alacri illo nitore deſti
tuuntur.
Germania mittit, pulchri, ſed molles, &
ob id nullius penè vſus. Sub fluorum ge
nere ob teneritudinem continentur. Theo
phraſtus ἐκ συῤῥόης, id eſt, confluxu illos fie
ri exiſtimat, colore quidam aqueo, quidam
amethyſtino, alij hyacintho, alij rubeo
ſunt, quos carbunculos vocant. Omnibus
ineſt carbunculis, vt cælati rapiant ce
ram ſecum, ob hoc ſcalpere illos nefas eſt,
tum maximè quòd alacri illo nitore deſti
tuuntur.
Pulchrior carbunculo eſt opalus: adii
ciam in re tam præclara, vt ſi contingat in
uenire, non neſcius ſis quanti debeat exi
ſtimari, Plinij verba: is inquit, Eſt opalo
carbunculi tenuior ignis, eſt amethyſti ful
gens purpura, eſt ſmaragdi virens mare, &
cuncta pariter incredibili miſtura lucentia.
Alij ſummo fulgoris argumento colores pi
gmentorum æquauêre, aliis ſulphuris ar
dentem flammam, aut etiam ignis oleo ac
cenſi. Magnitudo eius vt auellanæ: propter
hunc lapidem Nonium Senatorem ab An
tonio propſcriptum recitat. Nihil igitur in
ter gemmas pulchrius eſſe poteſt. Inuenitur
in inſula Zeilam orientalis Indiæ, arte po
tius naturam adiuuante, quàm quod talis
ſpontè naſcatur. Ignibus enim tam multi
plex color paratur, vt referunt. Sed videtur
mihi certum genus lapidis eſſe, ſi is eſt,
quem nunc habeo. Septem enim conditio
nibus dignoſcitur: primum quod (vt dixi)
diuerſis coloribus intermiſtis niteat, velut
viridi aureo, rubróque præcipuè, quod nul
li alij conuenit gemmæ. Sed & nitet pluri
mum ac fulget: in medio autem conuexita
tis linea niue candidior nobis refertur, quæ
mutato paululum aſpectu, vt multa alia de
liteſcit, nec vllibi conſpicitur. Eſt quoque
ponderoſiſſima gemma: vt cum noſtra bre
uior ſit faba, alioqui non maior, tamen de
narios duos, id eſt, frumenti pene quinqua
ginta grana pendeat: quo fit, vt ſui gene
ris omninò ſit: non notarum aliqua igne
elaborata, mirúmque ſit adeò eſſe perſpi
cuam, tum ob id, tum ob colorum varieta
tem. Solent enim gemmæ bene coloratæ
non admodum eſſe perſpicuæ, vt ſmaragdus
hyacinthus, carbunculus, ſapphirus: ſed
& duritie eximia huic ſimilis eſt. Vnde ne
ceſſe eſt, vt aquea ſubſtantia, tenui ac den
ſa admodum vmbra ( vt ita dicam ) ſolùm
terræ permiſta conſtet. Atque ideo grauem
efficiat, & neſcio quid diuinum geſtanti in
fluat. Ego aureis 15. coronatis emi: nec ta
men minorem voluptatem capio, quam ex
adamante pretij 500. aureorum: at non tan
ti æſtimatur? Fateor: ſed incognita eſt gem
mariis, & vulgò putant nihil aliud eſſe quam
pſeudopalum. Sed hæc ſi gemma eſt mollis,
eſt nec vlla in parte illi comparabilis, vtrum
verò opalus ſit? exiſtimarim, etſi nec ame
thyſti purpura fulgeat eum eſſe. Siquidem
nulla in gemma alia tot colorum varietates
intermiſtæ, támque nitentes inueniuntur
plures etiam eſſe ſpecies credendum. Et in
quibus pro albo colores illi refulgent, eas
præcellere, hanc tamen ex Germanis vn
ciam eſſe crediderim: quod nec antiquus
ciam in re tam præclara, vt ſi contingat in
uenire, non neſcius ſis quanti debeat exi
ſtimari, Plinij verba: is inquit, Eſt opalo
carbunculi tenuior ignis, eſt amethyſti ful
gens purpura, eſt ſmaragdi virens mare, &
cuncta pariter incredibili miſtura lucentia.
Alij ſummo fulgoris argumento colores pi
gmentorum æquauêre, aliis ſulphuris ar
dentem flammam, aut etiam ignis oleo ac
cenſi. Magnitudo eius vt auellanæ: propter
hunc lapidem Nonium Senatorem ab An
tonio propſcriptum recitat. Nihil igitur in
ter gemmas pulchrius eſſe poteſt. Inuenitur
in inſula Zeilam orientalis Indiæ, arte po
tius naturam adiuuante, quàm quod talis
ſpontè naſcatur. Ignibus enim tam multi
plex color paratur, vt referunt. Sed videtur
mihi certum genus lapidis eſſe, ſi is eſt,
quem nunc habeo. Septem enim conditio
nibus dignoſcitur: primum quod (vt dixi)
diuerſis coloribus intermiſtis niteat, velut
viridi aureo, rubróque præcipuè, quod nul
li alij conuenit gemmæ. Sed & nitet pluri
mum ac fulget: in medio autem conuexita
tis linea niue candidior nobis refertur, quæ
mutato paululum aſpectu, vt multa alia de
liteſcit, nec vllibi conſpicitur. Eſt quoque
ponderoſiſſima gemma: vt cum noſtra bre
uior ſit faba, alioqui non maior, tamen de
narios duos, id eſt, frumenti pene quinqua
ginta grana pendeat: quo fit, vt ſui gene
ris omninò ſit: non notarum aliqua igne
elaborata, mirúmque ſit adeò eſſe perſpi
cuam, tum ob id, tum ob colorum varieta
tem. Solent enim gemmæ bene coloratæ
non admodum eſſe perſpicuæ, vt ſmaragdus
hyacinthus, carbunculus, ſapphirus: ſed
& duritie eximia huic ſimilis eſt. Vnde ne
ceſſe eſt, vt aquea ſubſtantia, tenui ac den
ſa admodum vmbra ( vt ita dicam ) ſolùm
terræ permiſta conſtet. Atque ideo grauem
efficiat, & neſcio quid diuinum geſtanti in
fluat. Ego aureis 15. coronatis emi: nec ta
men minorem voluptatem capio, quam ex
adamante pretij 500. aureorum: at non tan
ti æſtimatur? Fateor: ſed incognita eſt gem
mariis, & vulgò putant nihil aliud eſſe quam
pſeudopalum. Sed hæc ſi gemma eſt mollis,
eſt nec vlla in parte illi comparabilis, vtrum
verò opalus ſit? exiſtimarim, etſi nec ame
thyſti purpura fulgeat eum eſſe. Siquidem
nulla in gemma alia tot colorum varietates
intermiſtæ, támque nitentes inueniuntur
plures etiam eſſe ſpecies credendum. Et in
quibus pro albo colores illi refulgent, eas
præcellere, hanc tamen ex Germanis vn
ciam eſſe crediderim: quod nec antiquus