Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="96"/>
              ſumus ſcientiam quam prius optabamus. </s>
              <s>Hæc verò nos optimo iure vocabimus inſtrumenta,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg826"/>
                <lb/>
              quod tùm ſcimus cùm ipſa habemus. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              Idcirco proprium huius viæ ſit hoc eſſe progreſſum ad
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg827"/>
                <lb/>
              inſtrumenta quibus ſcientia paratur, nec differt ab illis, niſi quatenus via differt à termino. </s>
              <s>Sicut
                <lb/>
              igitur via differt à termino tanquam imperſectum à perfecto: ſic igitur via differt ab inſtrumen­
                <lb/>
              to ſicut à perſecto imperfectum. </s>
              <s>
                <expan abbr="ideoq́">ideoque</expan>
              . </s>
              <s>via tertij ſignificati ad inſtrumenta perbellè referetur, ſed
                <lb/>
              planè imperfecta: neque enim ſcientiam per ſe faciunt, ſed ad faciendum ſcientiam conducunt
                <lb/>
              aſſumentes ordine quodam terminos & principia ex quibus tùm definitiones, tùm demonſtratio­
                <lb/>
              nes conflantur; & materiam ſuppeditantes inſtrumentis, non faciunt verò ſcientiam, quia non
                <lb/>
              notum
                <expan abbr="faciũt">faciunt</expan>
              , ſed nota accipiunt. </s>
              <s>quòd ſi ex acceptis id quod erat prius incognitum, cognoſcatur;
                <lb/>
              iam non eſt hoc viæ, ſed argumenti & inſtrumenti. </s>
              <s>Veluti via diuidens ſumit genus diuidendum
                <lb/>
              per ſuas differentias, alteram accipit quæ ineſt in re definienda. </s>
              <s>Sed & genus & differentia, quæ
                <lb/>
              accipitur, ſunt nota; vt quòd homo ſit animal,
                <expan abbr="idemq́">idemque</expan>
              . </s>
              <s>mortale, bipes, & rationis compos. </s>
              <s>hęc
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
                <lb/>
              copulata iam facta ſunt definitio, & tunc explicant quid eſt. </s>
              <s>
                <expan abbr="Conſimiliq́ue">Conſimilique</expan>
              modo in ſyllogiſtica
                <lb/>
              ſeorſum propoſitiones accipiuntur, maior, & minor: harum verò acceptio eſt ſicut
                <expan abbr="notarũ">notarum</expan>
              , quod
                <lb/>
              ex earum copulatione fit, eſt id quo docemur; at tùm
                <expan abbr="">non</expan>
              eſt amplius via, ſed ſyllogiſmus qui iam
                <lb/>
              docet, & notum facit, & eſt planè inſtrumentum. </s>
              <s>Sic via definitiua qua definitionis partes vena­
                <lb/>
              mur, vtitur notis, & ea componit quæ, vt nota accepta ſunt; eorum facta compoſitione noteſcit
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg828"/>
                <lb/>
              id quod anteà quærebatur, & erat ignotum. </s>
              <s>vt cùm generis definitio veſtigatur ex definitione ſin­
                <lb/>
              gularum ſpecierum, aut cùm eruitur ex demoſtratione. (tot enim ferè ſunt modi quibus definitio
                <lb/>
                <expan abbr="cõparatur">comparatur</expan>
              , diuiſio, definitio ſpecierum ſubiectarum & tranſpoſitio. </s>
              <s>ac tranſumptio terminorum
                <lb/>
              demonſtrationis,) nanque accipiuntur vt notæ definitiones ſpecierum, accipitur earum ratio
                <expan abbr="cõ-munis">con­
                  <lb/>
                munis</expan>
              , in ea pòſt modo definitio generis elucet, ſic accipitur ratio nominis, vt nota per ſe, & cauſ­
                <lb/>
              ſa, vt clara per
                <expan abbr="demõſtrationem">demonſtrationem</expan>
              ; ex his coniunctis iam extitit definitio qua res noteſcit quæ prius
                <lb/>
              ignota erat, dum mens noſtra progrediebatur ordine ſumendo, ac proponendo partes illius; ne­
                <lb/>
              que enim noſcebamus quid eſſet homo, antequàm ſciremus eſſe animal bipes, mortale, ratione
                <lb/>
              vtens cuius ſignum, quia verè de homine licet dicere, non eſſe animal bipes. </s>
              <s>non enim ſunt idem
                <lb/>
              formaliter, & vnum ab altero ſeparari poteſt: neque ſciebamus id quod eſt in ſemicirculo, eſſe an­
                <lb/>
              gulum rectum, priusquàm inducentes cognoſceremus in ſemicirculo eſſe triangulum; & tamen
                <lb/>
              erat notum in ſemicirculo triangulum efficere rectum. </s>
              <s>Non igitur via notum facit, ſed tùm noti­
                <lb/>
              tia fit, vbi via peruenit ad ſuum finem, & iam conſtructum eſt id quod inſtrumentum vocamus;
                <lb/>
              hoc enim iam notum facit.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg829"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg824"/>
              D</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg825"/>
              g 1. Top.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg826"/>
              E</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg827"/>
              a 1. Poſt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg828"/>
              F</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s>
                <margin.target id="marg829"/>
              G</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s>Modi autem notum
                <expan abbr="faciẽdi">faciendi</expan>
              ſunt duo præcipui, velut anteà diximus, vnde duo
                <expan abbr="inſtrumentorũ">inſtrumentorum</expan>
                <lb/>
              genera extiterunt: qui item ab Ariſtotele
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
                <expan abbr="nonnunquã">nonnunquam</expan>
                <foreign lang="grc">τρόποι</foreign>
              , & modi nuncupantur, aut enim
                <arrow.to.target n="marg830"/>
                <lb/>
              ſunt definitio qua explicatur quid eſt, & ſubſtantia cognoſcitur, aut demonſtratio qua cognoſci­
                <lb/>
              tur cuiuſmodi ſit res, ſunt & alia inſtrumenta quæ, vel ad hæc referuntur, vt adminiculantia, vel
                <lb/>
              imitantia, quòd horum virtutem aſſequi non poſsint. </s>
              <s>generatim verò comprehenduntur hiſce
                <lb/>
              capitibus; aut enim notum faciunt, quia cogant, aut quia perſuadeant, aut quia declarent. </s>
              <s>cogunt
                <lb/>
              ſyllogiſmi; perſuadent inductiones, exempla, enthymemata, declarant definitiones, ſiue ſint quid
                <lb/>
              nominis, ſeu quid rei, quæ perſuadent ſolùm
                <expan abbr="cõmuni">communi</expan>
              voce nominata ſunt à Græcis
                <foreign lang="grc">παραμυθίαι</foreign>
              ,
                <lb/>
              à M. Tullio admonitiones, à barbaris modiculæ innuitiones. </s>
              <s>hæ verò & inſtrumenta declarantia
                <lb/>
              ab Auerroë maneries diſciplinæ vocantur. </s>
              <s>Horum omnium potiſsima demonſtratio & definitio:
                <lb/>
              ad demonſtrationem & definitionem reliqua diriguntur, vt famulantia, velut inductiones &
                <expan abbr="exẽ-pla">exen­
                  <lb/>
                pla</expan>
              ; necnon
                <expan abbr="demõſtrationes">demonſtrationes</expan>
              quòd eſt. </s>
              <s>Vbi enim rationem reddere valeamus accidentium, quoad
                <lb/>
              ſenſui perſpicua ſunt &
                <foreign lang="grc">καὶ φαντασίαν</foreign>
              , tùm de ſubſtantia quoque dicere licebit: ſimiliter ora­
                <lb/>
              tiones dialecticæ; quoniam ſuaptè natura terminantur definitionibus, aut etiam imitantur; vt
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg831"/>
                <lb/>
              quia verum ex definitione & demonſtratione conſequi nequeamus; eorum auxilio ſaltem habea­
                <lb/>
              mus id quod quam proximè accedit ad verum. </s>
              <s>ſic veræ definitioni famulatur definitio quid no­
                <lb/>
              minis, aut ad ipſam refertur; vt eius imago atque rationes tùm rethoricæ, tùm dialecticæ perſua­
                <lb/>
              dent, vt aſſequamur demonſtrationem, aut ibi valent vbi res quam cognoſcere cupimus, non ad­
                <lb/>
              mittat demonſtrationem, & hæc via item ab Ariſtotele vocatur:
                <foreign lang="grc">ἔφοδος</foreign>
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              enim idem valet àc
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg832"/>
                <lb/>
                <foreign lang="grc">μάθοδος</foreign>
              , qua voce vſus eſt Ariſtoteles in Top. Sed quia non docent inſtrumenta, niſi quatenus
                <lb/>
              procedunt ex notis; ita enim fit in notitia, vt in rerum ortu. </s>
              <s>Nam ſicut poteſtas non deducitur ad
                <lb/>
              actum, niſi ab eo quod eſt actu; ſic potentia cognitum non ſit actu cognitum, niſi proficiſcatur ab
                <lb/>
              actu cognito. </s>
              <s>Quare non modò nihil efficitur, niſi ritè termini coniuncti fuerint; verum etiam
                <lb/>
              niſi ſint manifeſti; proptereà ſubiicitur quartum viæ ſignificatum, qui eſt progreſſus à principiis
                <lb/>
              quæ, cùm actu nota ſint, vim habent efficiendi actu notum id quod actu ignotum eſt, ſed poteſta­
                <lb/>
              te notum, de quo mentionem fecit Ariſtoteles, cùm docuit innatam eſſe nobis viam,
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              vt progre­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg833"/>
                <lb/>
              diamur à notis nobis ad nota natura, in quo non ſumptio principiorum, non diſpoſitio, non ſtru­
                <lb/>
              ctura
                <expan abbr="inſtrumentorũ">inſtrumentorum</expan>
              obſeruatur, ſed eorum virtus quæ ordine collocantur: nanque ea quæ </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>