Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.005109">
                <pb pagenum="468" xlink:href="016/01/117.jpg"/>
              fine proponit, vt in retundis, Cubæ inſulæ.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005110">Earum rurſus, quas proponit natura, quæ­
                <lb/>
              dam ſunt velut figuræ ſubſtantiæ ac formæ,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg725"/>
                <lb/>
              aliæ quaſi picturæ. </s>
              <s id="s.005111">Quæcunque verò for­
                <lb/>
              mæ loco ſunt, caſu etiam fiunt, ſed non
                <lb/>
              in omnibus. </s>
              <s id="s.005112">Illæ ergo quæ non ſemper in
                <lb/>
              eiſdem lapidibus inueniuntur, ſed rarò,
                <lb/>
              fortuitò non ſecùs, ac in nubibus generan­
                <lb/>
              tur, nulliúſque virtutis ſunt, quales in ala­
                <lb/>
              bandico lapide ſimiæ inuento Fribergi,
                <lb/>
              & qui ex eodem genere ſcutulum habuit ru­
                <lb/>
              brum, quòd quatuor lineæ circumambie­
                <lb/>
              bant, quarum prima, tertiaque albæ, ſe­
                <lb/>
              cunda & quarta rubræ. </s>
              <s id="s.005113">Et Annæbergi ala­
                <lb/>
              bandicus alius formam habuit crucis, ſed
                <lb/>
              hæc potiùs fuit forma quàm imago. </s>
              <s id="s.005114">Et in­
                <lb/>
              ter lapides bituminoſus Hercinij nemoris
                <lb/>
              pyrites inuenitur, qui aurearum macula­
                <lb/>
              rum diſtinctione refert formas varias, ve­
                <lb/>
              lut marini paſſeris, ſalamandræ, galli, pon­
                <lb/>
              tificis barbati, tum beatæ Mariæ Virginis
                <lb/>
              filium in vlnis geſtantis. </s>
              <s id="s.005115">Similiter & in Al­
                <lb/>
              ſatiæ lacu iuxta Miſnenſes montes rana­
                <lb/>
              rum, ac piſcium figuræ è cupro in lapidem
                <lb/>
              ſuperficie delineatæ inueniuntur: adeò ve­
                <lb/>
              rò frequenter, adeò diligenter, vt caſu
                <lb/>
              contigiſſe vix poſſe dicas. </s>
              <s id="s.005116">Munſterus refert
                <lb/>
              habere apud ſe effigiem olruppæ: hunc ( ni
                <lb/>
              fallor ) nos bottam vocamus. </s>
              <s id="s.005117">Certè huic
                <lb/>
              piſci prægrande iecur eſt, nec abſimilis
                <lb/>
              gobio: Fluuiatilem gobium liceat voca­
                <lb/>
              re, poſtquam olruppa, quod ſciam, La­
                <lb/>
              tinum nomen non eſt. </s>
              <s id="s.005118">An igitur quòd hic
                <lb/>
              piſcis aliquando lapidi hæſerit, ideò cu­
                <lb/>
              prum rariore facto lapide eruperit ea parte?
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005119">an potius quod aqua ſemine piſcis infecta
                <lb/>
              tranſeat in metallum? </s>
              <s id="s.005120">in aqua enim ipſa
                <lb/>
              metalla fiunt. </s>
              <s id="s.005121">Seu ſydere aliquo formam
                <lb/>
              illam imprimente? </s>
              <s id="s.005122">Sed minus auguſto ter­
                <lb/>
              mino vis ſyderis contineretur. </s>
              <s id="s.005123">An ſimi­
                <lb/>
              litudine aliqua hoc natura finxit, velut
                <lb/>
              & in animalium generatione? </s>
              <s id="s.005124">Ergo me­
                <lb/>
              liùs eſt hæc ad certas lapidum ſpecies trans­
                <lb/>
              ferre, velut in animalibus & plantis, cùm
                <lb/>
              rectè figuræ delineatæ fuerint, & frequens
                <lb/>
              euentus. </s>
              <s id="s.005125">At ſi rarus caſus, atque figuræ
                <lb/>
              non exactæ, vt in noſtro Achate facies
                <lb/>
              humana quædam, tunc talia inconſtanti
                <lb/>
              ratione fiunt, & fortuita erunt: velut &
                <lb/>
              in nebulis, & plumbo liquefacto in aquam
                <lb/>
              conniecto, & oſſibus lucij piſcis ad in­
                <lb/>
              ſtrumentorum ruſticorum formam com­
                <lb/>
              paratis. </s>
              <s id="s.005126">Ergo ex hoc genere ſunt figuræ
                <lb/>
              achatum, atque in his vis nulla, ſcilicet
                <lb/>
              figuris, ſed naturalibus tantùm.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg726"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005127">
                <margin.target id="marg724"/>
              Lapides in
                <lb/>
              ſignes ſigille
                <lb/>
              Salomonis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005128">
                <margin.target id="marg725"/>
              Figuræ in
                <lb/>
              lapidibus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005129">
                <margin.target id="marg726"/>
              Figuræ fa­
                <lb/>
              ctitiæ quo­
                <lb/>
              modo vim
                <lb/>
              habeant.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005130">De factitiis autem non parua dubitatio:
                <lb/>
              nulla enim ratio id ſuadere poteſt, & ta­
                <lb/>
              men vires habere videntur. </s>
              <s id="s.005131">Exemplo igi­
                <lb/>
              tur potiùs id quàm vlla ratione compro­
                <lb/>
              batum. </s>
              <s id="s.005132">Cauſa igitur eſſe poteſt, vel quia
                <lb/>
              vis illa lapidi inſita ſit, quam perperàm fi­
                <lb/>
              guræ ignari tribuunt, velut de iaſpide Ga­
                <lb/>
              lenus inſculpto referebat: vel quoniam fa­
                <lb/>
              to id contingit: nam nullus habet quin,
                <lb/>
              gratia exempli, tutus fuerit ab inimicis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005133">Sed non ob id tutus, quia ſculptum habeat
                <lb/>
              annulum, ſed annulus id poſſe videtur:
                <lb/>
              quoniam eius eſt qui fortunam hanc fa­
                <lb/>
              to eſt conſecutus: vel quia tales natura
                <lb/>
              ſumus, prompti, fortes, ſagaces, non
                <lb/>
              quidem lapidis inſculpti beneficio, ſed na­
                <lb/>
              tura hominis: vel quia inani ſpe pericu­
                <lb/>
              lis ſe exponentes, aut negotia amplexan­
                <lb/>
              tes, à fortuna iuuantur, ob id à ſigillis
                <lb/>
              factum putant. </s>
              <s id="s.005134">Tot igitur modis contin­
                <lb/>
              git credere vim eſſe factitiis figuris. </s>
              <s id="s.005135">Quòd
                <lb/>
              verò neque plaſtices, aut domus, aut aliud
                <lb/>
              quicquam manu factum præter vim for­
                <lb/>
              tunæ vires aliquas habere poſſit, nunc
                <lb/>
              demonſtrandum eſt. </s>
              <s id="s.005136">Cùm enim figuræ ma­
                <lb/>
              themathicæ agere quicquam nequeant,
                <lb/>
              neque magis principia ſint rerum, quàm
                <lb/>
              numeri, manifeſtum eſt ſpontè nihil ac
                <lb/>
              per ſe poſſe, ad actiones naturæ agendas,
                <lb/>
              aut permutandas. </s>
              <s id="s.005137">Quòd ſi à cœlo per ob­
                <lb/>
              ſeruationes vim conſequi eas ſperes ( hoc
                <lb/>
              enim affirmant plerique
                <emph type="italics"/>
              )
                <emph.end type="italics"/>
              neceſſe eſt, vt
                <lb/>
              principium aliquod ſit formæ: formæ enim
                <lb/>
              naturalis actio eſt. </s>
              <s id="s.005138">Formam igitur natura­
                <lb/>
              lem mutari non figuram eſt neceſſarium.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005139">Memorabile illud eſſe ſcio quod referunt de
                <lb/>
              Hermionis monili, quod qui geſtarent, in­
                <lb/>
              feliciter omnes perirent. </s>
              <s id="s.005140">Recentius ac verius
                <lb/>
              de equo Seiano, cuius poſſeſſores Cn. </s>
              <s id="s.005141">Seius
                <lb/>
              primò inde Dolobella, pòſt Craſſius atque
                <lb/>
              Antonius, iudicio, aut caſu crudeliter ac mi­
                <lb/>
              ſerabiliter periêre. </s>
              <s id="s.005142">Erat autem forma inſignis
                <lb/>
              ac virtute, colore autem admirabili, nempe
                <lb/>
              puniceo. </s>
              <s id="s.005143">Sic de Toloſano auro fertur, quod
                <lb/>
              cum Cepio Romanus ſuſtuliſſet, & ipſe
                <lb/>
              malè periit. </s>
              <s id="s.005144">Non igitur hæc ſunt figura­
                <lb/>
              rum exitia, ſed fati, de quo aliàs diximus.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005145">Fortuita igitur, & quæ arte fiunt, attigiſſe
                <lb/>
              ſufficiat. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005146">At cryſtallus cur habeat ſex ſuperficies
                <arrow.to.target n="marg727"/>
                <lb/>
              ( vix enim vnquam plures, aut pauciores
                <lb/>
              habet ) nunc dicendum. </s>
              <s id="s.005147">Cauſa eſt, quòd
                <lb/>
              velut & apum caſulæ ab aliis circumdantur,
                <lb/>
              atque ideò & ipſæ hexagonæ ſunt, cryſtalli
                <lb/>
              fruſta aliis fruſtis. </s>
              <s id="s.005148">Sed cur quæ ab aliis cir­
                <lb/>
              cumdantur, ſunt hexagona forma, cùm
                <lb/>
              ſphæra à 12. ſimilibus Sphæris, non au­
                <lb/>
              tem ſenis circumambiatur? </s>
              <s id="s.005149">Meliùs igitur
                <lb/>
              erit vim hanc in naturam corporis referre:
                <lb/>
              nam corpus omne quod ſuperficiebus recti­
                <lb/>
              lineis circumambitur, longitudine, latitu­
                <lb/>
              dine, & altitudine diſtinguitur: at hæc con­
                <lb/>
              ſtat ſenis oppoſitis ſuperficiebus, quam­
                <lb/>
              obrem ſenas ſuperficies habent cryſtal­
                <lb/>
              lus, & reliquæ huius generis gemmæ, vt
                <lb/>
              beryllus. </s>
              <s id="s.005150">Rurſus natura hoc conſtituit ( vt
                <lb/>
              dixi ) generationis cauſa, vt in plantis
                <lb/>
              dicemus: nam & in Cuba inſula orbis alte­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg728"/>
                <lb/>
              rius, lapides exactè ſphærici naturæ ſolius
                <lb/>
              beneficio abundant. </s>
              <s id="s.005151">At obſcurior eſt in il­
                <lb/>
              lis vtilitas, non autem minus certa. </s>
              <s id="s.005152">Sed cry­
                <lb/>
              ſtallus ex aquea conſtat ſubſtantia atque
                <lb/>
              ideò facillimè liqueſcit in igne, tranſitque
                <lb/>
              è veſtigio in vitrum. </s>
              <s id="s.005153">Simili ratione dicen­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg729"/>
                <lb/>
              dum eſt, ipſum non ex glacie fieri, quam­
                <lb/>
              vis inter niues ſoleat inueniri, ſed humore
                <lb/>
              ſui generis: nam glacies quæ è montibus
                <lb/>
              pendet, cùm deciderit igne excalefacta li­
                <lb/>
              queſcit, non cryſtallus, niſi ignibus cir­
                <lb/>
              cumdetur, aſſiduéque vento & flamma vr­
                <lb/>
              geatur. </s>
              <s id="s.005154">Quòd promineat è ſummis mon­
                <lb/>
              tium cacuminibus, non ob id contingit,
                <lb/>
              quòd ita genitum ſit, aut quòd glacies vn­
                <lb/>
              quam fuerit: ſed quoniam terra & lapides
                <lb/>
              molliores imbribus, ventis & niue liquefacta </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>