Cardano, Girolamo - De subtilitate

Scan	Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

1defluunt, & ſaxum nudatur: quamobrem cry
ſtallus, qui inter lapides, ac ſub terra geni
tus eſt, quomodocunque hæreat, pendere

videtur. In mucrone rarius, frequenter in
corpore cryſtalli generatur argentum rude:
quòd non inter illius vitia, ſed egregias
laudes reponitur: namque ſic pulchrior ha
betur, & rarioris exempli gemma. Inuenitur &
ex eo ſpecies amethyſto ſimilis, adeò obſcura
eſt, quàm quidam beryllum eſſe putant. Vi
di & aquam cryſtallo ingenitam, atque in
aqua corpus tenue nigrum, quod motu aquæ
ad contrariam ferebatur, quòd eſſet illa le
uius, itaque dum conſideret cryſtallus ſpon
tè aſcendebat: ludentes igitur dicebamus, &
perſuadebantur aliquid dæmonem cryſtallo

incluſum. Sed cur non multùm nitet? quia
mollis: nulla enim gemma mollis nitet. Sed
cur molle non nitet? quia radios non om
nes, aut plurimos reflectit: igitur quod plu
rimum nitet, non adeò perſpicuum eſſe po
teſt: itaque magis perſpicuus eſt cryſtallus
adamante, quia adamas multò magis
nitet.

Chryſtallus
cur ſex ha
beat ſuperfi
cies.

Lapides ro
tundi.

Cryſtallum
non eſſe gla
ciem.

In cryſtallo
argentum
rude genera
tur.
Aqua in
cryſtallo.

Gemmarum
durities quo
modo cognoſ
catur.

Prannium.

Eſt & alia cauſa, quòd vbi exactè leuis
eſt ſuperficies, ad eundem penitus angu
lum radij reflectuntur, atque ideò validio
res fiunt. Si autem non ſit dura, non erit
exactè plana ſuperficies: quamobrem radij
diuerſis angulis incident & reflectentur, diſ
ſipabunturque, ac impedientur.

Vt verò cryſtallus gemma eſt alba, ita
pranium nigra & perſpicua, quòd rarum
eſt. Huius radix è genere cryſtalli eſſe vi
detur, & in Saxonia inuenitur. Aliquan
do verò contingit radici nigræ fermè adnaſ
ci gemmas alias, vt ſarda in Cypro è tranſ
lucido non exactè nigro, & hyacinthus in
Miſena Volcheſtein ſic exoritur. Exoriun
tur & quemadmodum diximus, rubræ, viri
des, cæruleæ, ac amethyſtinæ.

Nebrites gemma non eſt, ſed rarus ta
men lapis, opacus, colorem pellis cerui ad
vnguem referens: vocant noſtri gemmarij
Garatronium: creditur geſtantem omninò
tueri, ne poſſit vulnerari. Vulgaris & vilis,
pulcher tamen.

Garatronius

Pazar lapis
ſeu bezar.

Nobilior hoc, ſed non ei tamen valdè diſ
ſimilis eſt pazar lapis, quem corrupto no
mine vocant bezar. Gemma nec hic eſt, ſed
mollis ac cinerei coloris, auellanæ magni
tudine, omnibus venenis egregiè reſiſtit.
Hic eſt ille lapis ab omnibus laudatus, & à
nemine fermè cognitus: quem Scribonius Lar
gus, quamuis Cæſaris medicus, falsò ſcripſit
lachrymam eſſe ceruorum in Cicilia inuentam
cùm conſtet in Pely Orientalis Indiæ regio
ne ſolitam inueniri. Vbi etiam referunt radi
cem eſſe venenoſiſſimam, nomine bezar, quæ
ſtatim occidat: cuius fructus non ſolùm ad
uerſus radicem, ſed etiam quæcunque alia
venena, præſtantiſſimum ſit auxilium: voca
tur autem fructus nirabri. Sed quomodo ale
xipharmacum, atque venenum ex eodem
oriri poſſint, dictum eſt aliàs.

Amethyſtus.

Amethyſto color vini, & grata gemma
vilis pretij, etiamſi ſit orientalis: creditur
ebrietatem alligatus vmbilico prohibere: &
(quod diximus etiam ſuperius) ſomnia mouere.

Corallius verò gemma non eſt: eius ſpe
cies ſunt, candida, rubens, & nigra quæ ta
men omnes in eadem planta conſpiciuntur.
Quò fit vt nec ætate, nec ſpecie differant, ſed
velut lapides reliqui vapore maris tingan
tur: tener eſt, atque arbuti inſtar in imo

maris inter lapides & ſaxa oritur. Nobiliſſi
mus rubens, & qui ex eo rubet, vt purpu
ra, igneum quendam emittens ſplendorem,
è directo ventriculi ſuſpenſus illum vehe
menter confirmat, quod Albertus, Galeno
& Auicennæ adſcribere nititur: tenuis eſt
ſubſtantiæ, & inter ea, quæ in mari con
creſcunt etiam tenuiſſimæ, ideóque confir
mat membra, & ſpiritus temperat. Vnde
qui talis eſt qualem ſuprà eſſe debere di
ximus, cor & cerebrum confirmat, men
tem exhilarat, & morbo comitiali aduerſa
tur. Sed cùm frequentiſſimus ſit illius pro
uentus, optimi certè rariſſimus. Nam quæ
abundant, facilè abſoluuntur: & quæ fa
cilè abſoluuntur, perfecta eſſe non poſſunt.

Itaque optima quæque rara eſſe neceſſe eſt.
Concreſcit & duratur aëre poſtquam è
mari extractus fuerit, quoniam aër quod
tenue eſt illius humidum ſiccat, & frigus
etiam partes cogit. Refrigeratur autem ab
aëre etiam æſtate media, quia pars, quæ
intus penetrat, frigida euadit: oſtenſum
enim eſt aërem cum diſſipatur refrigerari.
Vnde Ouidius:
Nunc quoque coraliis idem natura remanſit,
Duritiem tacto capiantur ab aëre, quoque,
Vimen in æquore erant, fiant ſuper æthera ſaxum.

Corallius.

Vires coral
li.

Cur optima
quæque raræ
ſint.

Proprium rubei ac ſynceri, fulgentiſque,
vt carbunculus, eſt quòd ſi annectatur collo,
vt carnem tangat, cùm ægrotat homo, aut
breui ægrotaturus eſt, aut ſi venenum hau
ſerit, quod nondum ſentiat, impalleſcere, &
nitorem amittere, adeò vt mireris, atque hoc
non ſemel obſeruaui. Cauſa eſt, quod vapor
ille, qui nondum moleſtiam homini afferre,
poteſt, ſubſtantiam teneriorem corali affli
git miro experimento.

Morbis fu
turis digno
ſcendis.

Hæ igitur nobiliores ac magis vulgates
ſunt gemmæ. Cæterùm adulterantur miris
modis, qui tamen in tres numero modos de
ducuntur. Horum autem primus eſt vulgaris,
vt inter duas planas tabulas cryſtalli color,
cum glutine perſpicuo ponatur, inde coaleſ
centibus his gemma annulo clauditur, vt ri
ma coniunctionis lateat: atque hic modus
vulgaris ac vilis eſt. Copia hàrum gemma
rum, imò emporium eſt ipſa vrbs noſtra in
qua virtus eadem cum gemmis colitur.

Peſſima eſt fraus quæ ſubiicitur, nec vul
garis ad fallendum, cuius autor Zocolinus ex
vrbe noſtra, quem ob adulterinam monetam
Princeps debito ſupplicio affici iuſſit, quan
quam omnes gemmarij pro illo ſupplicarent.
Vides ingenia hominum, atque ex vno collegio
argumentum multitudinis accipe: cui ſi diſpli
ceo, non tam pudet, aut pœnitet, quam gratulor,
quòd horum morum hominibus odio habitus
ſim. Igitur ille inclytus vir, tabellam ex vero
lapide, veluti pro carbunculo ex carbunculo,
pro ſmaragdo ex ſmaragdo nitidam, ac vilem

Page concordance

Text layer

Text normalization

Search

Scan	Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

Scan	Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

Scan	Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60