1ob tenuitatem ac coloris diluti, quarum (vt
dixi) maxima erat copia, eritque ſemper, vt
& hominem eius conditionis, accipiebat,
cui coæqualem ac craſſam ex cryſtallo ſub
iiciebat, glutinóque quàm tenuiſſimè pote
rat, iungebat, interpoſito colore proprio, vt
rubro ſplendido pro carbunculo, viridi pro
ſmaragdo, cæruleo pro ſapphiro, & vt ri
ma latêret, auro claudebat, quò etiam ſuſ
Picio doli tolleretur. Vetitum enim eſt in
vrbibus nobilioribus gemmam adulterinam
auro claudere. In hac fraude nihil præter
venditoris autoritatem deſideratur. Rima
latet auro abdita, & ob tenuitatem color
illuſtrem facit: ſumma ſuperficies, cùm ex
genere ſit veræ gemmæ, nitorem proprium
reddit. Ita mirificus hic artifex, gemmariis
etiam ipſis imponebat, donec agnita, frau
de cum fuga ſibi conſuleret, exilio ab om
nibus nobilioribus vrbibus damnaretur, at
que ſic minima auri quantitate pudorem
vrbis noſtræ proſtituit vndique: nec tamen
ſpernendum latrocinium, gemma trium au
reorum coronatorum, trecentis perſæpe,
etiam longè pluris vendebatur. Ergo agni
ta fraude, cùm deeſſet lucri immoderati
& abſque labore modus, ad egregiam illam
adulterinæ monetæ inuentionem ſe conuer
tit, eoque pœnas dedit.
dixi) maxima erat copia, eritque ſemper, vt
& hominem eius conditionis, accipiebat,
cui coæqualem ac craſſam ex cryſtallo ſub
iiciebat, glutinóque quàm tenuiſſimè pote
rat, iungebat, interpoſito colore proprio, vt
rubro ſplendido pro carbunculo, viridi pro
ſmaragdo, cæruleo pro ſapphiro, & vt ri
ma latêret, auro claudebat, quò etiam ſuſ
Picio doli tolleretur. Vetitum enim eſt in
vrbibus nobilioribus gemmam adulterinam
auro claudere. In hac fraude nihil præter
venditoris autoritatem deſideratur. Rima
latet auro abdita, & ob tenuitatem color
illuſtrem facit: ſumma ſuperficies, cùm ex
genere ſit veræ gemmæ, nitorem proprium
reddit. Ita mirificus hic artifex, gemmariis
etiam ipſis imponebat, donec agnita, frau
de cum fuga ſibi conſuleret, exilio ab om
nibus nobilioribus vrbibus damnaretur, at
que ſic minima auri quantitate pudorem
vrbis noſtræ proſtituit vndique: nec tamen
ſpernendum latrocinium, gemma trium au
reorum coronatorum, trecentis perſæpe,
etiam longè pluris vendebatur. Ergo agni
ta fraude, cùm deeſſet lucri immoderati
& abſque labore modus, ad egregiam illam
adulterinæ monetæ inuentionem ſe conuer
tit, eoque pœnas dedit.
Tertius gemmas adulterandi modus lon
gè nobilior, ac minus damnatus eſt, arte
cum natura luctante. Gemma in gemmam
mutatur ignis ope. Sapphirus nitidus, ſed
alioquin diluti coloris, cùm auro iungitur,
apponitur igni ſenſim donec liqueſcat: fer
uet aurum horis tribus, aut quatuor, inde
gemma tollitur, & ſenſim refrigerari per
mittitur, inuenies adamantem: gemma enim
manet, nec lima tangitur: quicquid autem
eſt coloris cærulei perit. Ideò coloris ditiſ
ſimi ſapphiros quærimus: ſunt enim vilio
res & celeriùs in adamantem tranſeunt, at
que perfectiùs mutantur. Qui primùm in
uenit hoc, ditatus eſt valde, breuique tem
pore. Inde detecta re, adhuc lucrum arti
relictum eſt: nitet enim plurimùm ob ſap
phiri duritiem. Sunt qui ex aqua marina
gemma viliore & molliore faciant adaman
tes pulchros. Sunt & qui ſapphirum non
incoquant auro, ſed creta inuolutum in
igne ſolùm, eodemque modo res ſuccedit.
Obſeruandum tamen eſt, vt gemmæ fri
gidæ ignis ſenſim circumdetur, & rurſus vt
peracto opere permittatur refrigerari ignis
extinctione: nam detrahere ex igne haud
tutum eſt Vitium eſt, ſi quicquam reman
ſerit veſtigij coloris cærulei.
gè nobilior, ac minus damnatus eſt, arte
cum natura luctante. Gemma in gemmam
mutatur ignis ope. Sapphirus nitidus, ſed
alioquin diluti coloris, cùm auro iungitur,
apponitur igni ſenſim donec liqueſcat: fer
uet aurum horis tribus, aut quatuor, inde
gemma tollitur, & ſenſim refrigerari per
mittitur, inuenies adamantem: gemma enim
manet, nec lima tangitur: quicquid autem
eſt coloris cærulei perit. Ideò coloris ditiſ
ſimi ſapphiros quærimus: ſunt enim vilio
res & celeriùs in adamantem tranſeunt, at
que perfectiùs mutantur. Qui primùm in
uenit hoc, ditatus eſt valde, breuique tem
pore. Inde detecta re, adhuc lucrum arti
relictum eſt: nitet enim plurimùm ob ſap
phiri duritiem. Sunt qui ex aqua marina
gemma viliore & molliore faciant adaman
tes pulchros. Sunt & qui ſapphirum non
incoquant auro, ſed creta inuolutum in
igne ſolùm, eodemque modo res ſuccedit.
Obſeruandum tamen eſt, vt gemmæ fri
gidæ ignis ſenſim circumdetur, & rurſus vt
peracto opere permittatur refrigerari ignis
extinctione: nam detrahere ex igne haud
tutum eſt Vitium eſt, ſi quicquam reman
ſerit veſtigij coloris cærulei.
Carbunculi finguntur Auripigmento de
ſtillato, ſed præter ſplendorem, & colorem
nihil eſt quod non deſideretur.
ſtillato, ſed præter ſplendorem, & colorem
nihil eſt quod non deſideretur.
Maiore negotio ſmaragdus conficitur.
Teritur cryſtallus tenuiſſimè, additur Mar
tia cocta & ærugo ſplendidiſſima, vel ver
micularis, foditur later crudus, imponun
tur hæc tria, ac in fornace laterum excoqui
tur inter alios ſigno addito, inde ex trahi
tur gleba ſmaragdo ſimilis, exſcinditur, por
tur, vitrum tamen eſt, ſed adeò elegans,
t niſi qui primò inuenerunt ( inuentum
enim hoc, eſt nouum, noſtræque ætatis)
magnis fruſtis nimis celeriter voluiſſent
ditari, indéque ſuſpicionem copia, & magni
tudine inieciſſent, potuiſſet & nunc latêre
fraus maximo ac incredibili inuentorum lu
cro, quanquam nec ſine lucro fuerint. Vidi
adeò pulchros, vt auro circundati natiuos
ſplendore vincerent. Optimè ſuccedit, ſi
omninò bullis careant: nam bullæ vitrum
eſſe declarant, & ſordidum lapidem faciunt.
Tangitur tamen lima, nam vitrum eſt. Om
nis enim gemma plumbi odore tranſit in vi
trum, præcipuè verò cùm fuerit tenuem in
puluerem redacta.
Teritur cryſtallus tenuiſſimè, additur Mar
tia cocta & ærugo ſplendidiſſima, vel ver
micularis, foditur later crudus, imponun
tur hæc tria, ac in fornace laterum excoqui
tur inter alios ſigno addito, inde ex trahi
tur gleba ſmaragdo ſimilis, exſcinditur, por
tur, vitrum tamen eſt, ſed adeò elegans,
t niſi qui primò inuenerunt ( inuentum
enim hoc, eſt nouum, noſtræque ætatis)
magnis fruſtis nimis celeriter voluiſſent
ditari, indéque ſuſpicionem copia, & magni
tudine inieciſſent, potuiſſet & nunc latêre
fraus maximo ac incredibili inuentorum lu
cro, quanquam nec ſine lucro fuerint. Vidi
adeò pulchros, vt auro circundati natiuos
ſplendore vincerent. Optimè ſuccedit, ſi
omninò bullis careant: nam bullæ vitrum
eſſe declarant, & ſordidum lapidem faciunt.
Tangitur tamen lima, nam vitrum eſt. Om
nis enim gemma plumbi odore tranſit in vi
trum, præcipuè verò cùm fuerit tenuem in
puluerem redacta.
Porrò in Martiacocta plumbum conti
neri palàm eſt, Martiacocta enim conſtat
ſale chali, alumine & arena, tum plumbo
nigro, vel albo in calcem redacto: hac va
ſa figulina intinguntur, & in fornacibus
poſita nitorem vitri recipiunt ſimul ac ſo
liditatem: neque enim humorem conten
tum combibunt, aut tranſmittunt. Hoc au
tem maximè ſuccedit in figulinis quibuſdam
Germaniæ, quæ ob terram ſolam ſpontè ta
lia ſunt. Itaque Martiacocta & plumbi
odore gemmæ in vitrum tranſeunt, colo
rem tamen recipiunt: igne ſolo gemmæ eſ
ſe non deſinunt, ſed colorem amittunt, non
recipiunt. Si quid igitur medium inuenia
tur, quo gemma colorem recipiat, molleſ
cat etiam, ſed non adeò vt in nitrum tran
ſeat, tunc lucrum maximum ſuccedet. Opor
tet igitur vt minus molle reddat plumbo, &
magis quàm ignis ſolus: ſic enim ſapphirus
in carbunculum tranſire poterit, cùm ſit du
rior carbunculo: & ſi magis mollis euadat,
in ſmaragdum, addito viridi colore: rurſus
carbunculus in ſmaragdum, eſt enim longè
etiam durior eo, etſi ſit non parum ſapphi
ro mollior: tum multa huiuſce generis, quæ
beatum facerent inuentorem, proculdubio
eſſe poſſunt & latent: vbi enim extrema,
ibi etiam medium eſſe neceſſe eſt. Vidi nu
per cryſtalli vnam ſuperficiem cæruleo per
fuſam, vt nec aqua dilueretur, nec ferro
abradi poſſet. Vtile inuentum ſi continuato
opere obducatur. Nam concors gemmæ in
ductus color, nullo tempore ſeneſcit: nec
concluſa annulo, vlla arte dignoſci poteſt,
cùm non ſecus ac natiua colorem reddat:
quamuis in ſola ſuperficie aduerſa ſparſum:
ſpargitur autem igne. Porrò inter vitri ge
nera, quæ Martia cocta & cryſtallo fiunt,
color ſi addatur rubens, carbunculus eua
dit: ſi cæruleus, ſapphirus: ſed omnes, vi
liores ſmaragdo: quia plus ab illarum natu
ra diſtant, quam vitrum, quod ſmaragdum
imitatur: nulla enim gemma non durior eſt
ſmaragdo, quemadmodum diximus ſupe
rius: ea de cauſa ſmaragdum ſolùm conan
tur imitari, quòd ſolùm vitrum ſmaragdo
poſſit aſſimilari, ob magnam ipſius ſma
ragdi mollitiem: conficiuntur tamen etiam
illæ in latere, quemadmodum & ſmaragdus
adulterinus.
neri palàm eſt, Martiacocta enim conſtat
ſale chali, alumine & arena, tum plumbo
nigro, vel albo in calcem redacto: hac va
ſa figulina intinguntur, & in fornacibus
poſita nitorem vitri recipiunt ſimul ac ſo
liditatem: neque enim humorem conten
tum combibunt, aut tranſmittunt. Hoc au
tem maximè ſuccedit in figulinis quibuſdam
Germaniæ, quæ ob terram ſolam ſpontè ta
lia ſunt. Itaque Martiacocta & plumbi
odore gemmæ in vitrum tranſeunt, colo
rem tamen recipiunt: igne ſolo gemmæ eſ
ſe non deſinunt, ſed colorem amittunt, non
recipiunt. Si quid igitur medium inuenia
tur, quo gemma colorem recipiat, molleſ
cat etiam, ſed non adeò vt in nitrum tran
ſeat, tunc lucrum maximum ſuccedet. Opor
tet igitur vt minus molle reddat plumbo, &
magis quàm ignis ſolus: ſic enim ſapphirus
in carbunculum tranſire poterit, cùm ſit du
rior carbunculo: & ſi magis mollis euadat,
in ſmaragdum, addito viridi colore: rurſus
carbunculus in ſmaragdum, eſt enim longè
etiam durior eo, etſi ſit non parum ſapphi
ro mollior: tum multa huiuſce generis, quæ
beatum facerent inuentorem, proculdubio
eſſe poſſunt & latent: vbi enim extrema,
ibi etiam medium eſſe neceſſe eſt. Vidi nu
per cryſtalli vnam ſuperficiem cæruleo per
fuſam, vt nec aqua dilueretur, nec ferro
abradi poſſet. Vtile inuentum ſi continuato
opere obducatur. Nam concors gemmæ in
ductus color, nullo tempore ſeneſcit: nec
concluſa annulo, vlla arte dignoſci poteſt,
cùm non ſecus ac natiua colorem reddat:
quamuis in ſola ſuperficie aduerſa ſparſum:
ſpargitur autem igne. Porrò inter vitri ge
nera, quæ Martia cocta & cryſtallo fiunt,
color ſi addatur rubens, carbunculus eua
dit: ſi cæruleus, ſapphirus: ſed omnes, vi
liores ſmaragdo: quia plus ab illarum natu
ra diſtant, quam vitrum, quod ſmaragdum
imitatur: nulla enim gemma non durior eſt
ſmaragdo, quemadmodum diximus ſupe
rius: ea de cauſa ſmaragdum ſolùm conan
tur imitari, quòd ſolùm vitrum ſmaragdo
poſſit aſſimilari, ob magnam ipſius ſma
ragdi mollitiem: conficiuntur tamen etiam
illæ in latere, quemadmodum & ſmaragdus
adulterinus.
Martiacoctæ
compoſitio.
compoſitio.