Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="99"/>
                <arrow.to.target n="marg847"/>
                <lb/>
              fit in ea quæ ſunt priora; certè & hęc communia reſoluentur in aliqua priora, & ſic
                <expan abbr="rationẽ">rationem</expan>
              po­
                <lb/>
              ſteriorum obtinebunt. </s>
              <s>
                <expan abbr="Indeq́">Indeque</expan>
              . </s>
              <s>factum fuiſſe puto, quòd idem auctor cauſſas primas in quas re­
                <lb/>
              ſoluuntur demonſtrationes, diſtinxerit à
                <expan abbr="cõpoſitis">compoſitis</expan>
              , & has eſſe prædicarit, materiam primam, &
                <lb/>
                <expan abbr="vltimã">vltimam</expan>
              formam. </s>
              <s>
                <expan abbr="Nanq.">Nanque</expan>
              paullò inferius docet Auerroës compleri ſcientiam per cauſſas exiſten­
                <lb/>
              teis in re propinquas &
                <expan abbr="eſsẽtialeis">eſsentialeis</expan>
              ad quas
                <expan abbr="idẽ">idem</expan>
              nobilis auctor per remotas iubet eſſe
                <expan abbr="procedẽdum">procedendum</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Ergo remotæ ſunt hîc poſteriores. </s>
              <s>
                <expan abbr="Itaq.">Itaque</expan>
              interpretor materiam primam, non illam ſanè quæ eſt
                <lb/>
              omnia potentia, & remotiſsima, ſed primam, ideſt, medio vacantem: hæc verò eſt proxima, cui
                <lb/>
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              reſpondet vltima forma quas diſtinguit Auerroës à compoſitis, eo quòd reliquæ cauſſæ
                <lb/>
              remotiores habeant alias cauſſas in quas reſoluantur; hę verò in nullam reſolui poſſunt. </s>
              <s>Atque
                <lb/>
              ita accipit Auerroës compoſitionem non materialem, ideſt,
                <expan abbr="coagmẽtationem">coagmentationem</expan>
              plurium
                <expan abbr="cauſſarũ">cauſſarum</expan>
                <lb/>
              diuerſi generis, ſed cauſſarem, ſeu formalem, ideſt ex prioribus & poſterioribus &
                <expan abbr="deniq.">denique</expan>
              ordine
                <lb/>
              quodam ſubiectis, & ſubordinatis illi primę cauſſę in eodem genere, hoc eſt proximę qua poſita
                <lb/>
              è veſtigio ponitur effectus, cuius adeptione conſiſtit vniuerſa notitia quæſtionis. </s>
              <s>Quòd ſi cauſſę
                <lb/>
              illæ communes primæ perhibentur, non ſunt primæ omnibus modis, ſed ratione tantùm non re;
                <lb/>
              nihil autem vetat aliquid eſſe prius ratione, re verò poſterius, vt antè ſignificauimus. </s>
              <s>Ab hoc vię
                <lb/>
              ſignificato pendent omnes diſcurſus, ſeu mentis progreſſus qui pertinent ad ſcientias. </s>
              <s>Nanque
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg848"/>
                <lb/>
              demonſtratio quod eſt, erit reſolutio: demonſtratio propter quid, compoſitio. </s>
              <s>conſimiliter de­
                <lb/>
              finituri prius reſoluimus, deinde componimus. </s>
              <s>licebit etiam vniuersè affirmare ad hos progreſ­
                <lb/>
              ſus referri quæcunque munera
                <foreign lang="grc">διανόιας</foreign>
              , vt ſyllogiſmos dialecticos ad reſolutionem, quia diri­
                <lb/>
              guntur ad principia ſcientiarum, & definitiones. </s>
              <s>modò tamen in his progreſsibus ratio notioris
                <lb/>
              & ignotioris habeatur: nam reliqua ſunt viæ tertij ſignificati: Quocirca & hæc via deſinet in
                <lb/>
              inſtrumenta: atqui non inſtrumentorum fabricam, ſed animum potius, vt ita dicam, ſpectabit,
                <lb/>
              & accipiet ordine ſolùm,
                <expan abbr="">non</expan>
              docebit; accipiet autem, quatenus in ipſa non neceſsitas aliqua, vel
                <lb/>
              illatio ſpectatur, ſed cognitio & lumen duntaxat. </s>
              <s>Ab huiuſmodi viarum vſu methodus eſt no­
                <lb/>
              minata, ſed cùm ea
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              vox ſit multiplex; operęprecium fore puto, ſi prius
                <expan abbr="itẽ">item</expan>
              de ipſa diſtin­
                <lb/>
              guatur. </s>
              <s>Etenim primo loco methodus ab Ariſtotele vocatur ratio parandi inſtrumenta quibus
                <lb/>
              efficitur ſcientia, quare conuenit cum via tertij ſignificati,
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              de qua ſuprà dictum eſt abundè.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg849"/>
                <lb/>
              Deinde methodus à Galeno frequenter accipitur pro vniuerſali ratione tractandi aliquid, ſiue
                <lb/>
              agendi generatim. </s>
              <s>
                <expan abbr="illudq́">illudque</expan>
              . </s>
              <s>ab eodem auctore animaduertitur, in omni arte duo prima capita
                <expan abbr="cõ-prehendi">con­
                  <lb/>
                prehendi</expan>
              , methodum quę item ab Ariſtotele vocatur ars, & experientiam,
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              illam quidem,
                <lb/>
              vt habeamus vnam quandam communem
                <expan abbr="viã">viam</expan>
              quæ complectatur omnia particularia ob id, vt ea
                <lb/>
              quæ conſimilia ſunt, ad ſuum caput referri valeant, & ſuis locis digeri: alterum verò, vt ſimili­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg850"/>
                <lb/>
              tudines ac diſsimilitudines obſeruare liceat. </s>
              <s>& illa in ſingularibus agnoſcere, & ad ſingula ſigil­
                <lb/>
              latim applicare quæ in methodo generatim
                <expan abbr="cõprehenſa">comprehenſa</expan>
              fuerint. </s>
              <s>Tertiò methodus eſt inſtrumen­
                <lb/>
              tum quod vel declarat vel fidem facit: vel ad hęc inſtrumenta deducit, quæ item communiter à
                <lb/>
              Ptolemęo & Theone dicitur
                <foreign lang="grc">ἔφοδος</foreign>
              , nos inſinuationem vertimus. </s>
              <s>Quartò eſt doctrina recta ra­
                <lb/>
              tione procedens
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              ad ea quæ cognoſcenda ſunt, & id potiſsimè reſpicere videtur, vt doceatur.
                <lb/>
              </s>
              <s>
                <arrow.to.target n="marg851"/>
                <lb/>
              quo pacto dici poteſt methodus definitiua &
                <expan abbr="demõſtratiua">demonſtratiua</expan>
              , ſeu ſyllogiſtica in qua definitio, de­
                <lb/>
              monſtratio,
                <expan abbr="ſyllogiſmuſq́">ſyllogiſmuſque</expan>
              . </s>
              <s>ratione & via docerentur, quam nonnulli ſic acceperunt,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              vt non vi­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg852"/>
                <lb/>
              derint eiuſmodi tractationes à via, aut ordine quibus traditę ſunt, ac diſpoſitę, fuiſſe
                <expan abbr="nonnunquã">nonnunquam</expan>
                <lb/>
              vocatas, & hæc ponitur 1. Phyſ. T. 1. de hac ſermo eſt habendus. </s>
              <s>
                <expan abbr="Explicandũ">Explicandum</expan>
              verò eſt ante alia,
                <lb/>
              quæ'nam
                <expan abbr="conſtituãt">conſtituant</expan>
              methodum in hoc ſignificato, & quid ipſa ſit. </s>
              <s>Atqui docet Ariſtoteles eam
                <lb/>
              è duobus conſtare principiis, altero quod eſt ſcientia rei tractandę;
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              altero quod Ariſtoteles
                <lb/>
              eruditionem vocat. </s>
              <s>Agamus de primo. </s>
              <s>Scientia eſt habitus per demonſtrationem acquiſitus: hęc
                <lb/>
              enim recta eſt ratio, quia conſiſtit certis & propriis principiis, atque ita connexis, vt id quod per
                <lb/>
              demonſtrationem cognoſcitur, aliter ſe habere non poſsit. </s>
              <s>Quocirca cùm mens noſtra collimet
                <lb/>
              in verum, demonſtratione vtens eo certiſsimè potietur. </s>
              <s>
                <expan abbr="eaq́">eaque</expan>
              . </s>
              <s>videtur eſſe pars propria docentis in
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg853"/>
                <lb/>
              methodo. </s>
              <s>
                <expan abbr="Sciẽtia">Scientia</expan>
              verò tametiſi reſpicit ſolam veritatem per ſe, ſi preſsius accipiatur, & ea vel eſt
                <lb/>
              naturalis, vel mathematica, vel diuina; funditur etiam ad omne genus veritatis, ſiue illa per ſe
                <expan abbr="re-quirat̃">re­
                  <lb/>
                quiratur</expan>
              , ſiue actionis aut effectionis gratia quod in ciuilibus facultatibus euenit, & in reliquis ar­
                <lb/>
              tibus, vbi citrà actionem, aut effectiones rerum naturas
                <expan abbr="ſpectãdas">ſpectandas</expan>
              ſuſcipimus, vt ex iis quæ opor­
                <lb/>
              tunè conſiderata fuerint, de ſingulis quæ nobis occurrunt,
                <expan abbr="rectũ">rectum</expan>
              iudicium facere valeamus & ex
                <lb/>
              eorum agere pręſcripto, quod item contemplari vocauit Ariſtoteles. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              Itaque duplex ſolet eſſe
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg854"/>
                <lb/>
              pars huiuſmodi facultatum; altera quidem quę theorica dici ſolet, atque altera quam vulgò pra­
                <lb/>
              cticen appellant, pars quidem illa, quę theorica dicitur,
                <expan abbr="cõſtituit">conſtituit</expan>
                <expan abbr="methodũ">methodum</expan>
              . </s>
              <s>Etenim, vt monet nos
                <lb/>
              Ariſt. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              e
                <emph.end type="sup"/>
              inter varias conſiderationeis quę in vna quaque re,
                <expan abbr="naturaq́">naturaque</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="excutiẽda">excutienda</expan>
              negocium
                <expan abbr="faciũt">faciunt</expan>
              ,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg855"/>
                <lb/>
              &
                <expan abbr="contẽplationis">contemplationis</expan>
              egent, alię ad
                <expan abbr="cognoſcendũ">cognoſcendum</expan>
              tantùm pertinent, aliæ verò ad
                <expan abbr="acquiſitionẽ">acquiſitionem</expan>
              , & ne­
                <lb/>
              gocia
                <expan abbr="ſpectãt">ſpectant</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="Quamobrẽ">Quamobrem</expan>
              ea quę in ſola
                <expan abbr="contẽplatione">contemplatione</expan>
              poſita
                <expan abbr="sũt">sunt</expan>
              , oportuno
                <expan abbr="tẽpore">tempore</expan>
              tractare opor­
                <lb/>
              tet: hoc
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              methodi
                <expan abbr="propriũ">proprium</expan>
              munus eſt, & hic eius finis,
                <emph type="sup"/>
              f
                <emph.end type="sup"/>
              vt
                <foreign lang="grc">ὁδῷ καὶ ρᾷστα</foreign>
              , vt verbis Ariſt. </s>
              <s>vtar, ideſt,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg856"/>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>