Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000250">
                <pb pagenum="363" xlink:href="016/01/012.jpg"/>
              nimium comprimatur, aqua ſubſiſtit. </s>
              <s id="s.000251">Ea­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg22"/>
                <lb/>
              dem ratione plumbea lamina lata aquæ ſu­
                <lb/>
              pernatat: nam deſcendendo partes, quæ in
                <lb/>
              medio ſunt, non habentes, quò diffugiant,
                <lb/>
              nimium comprimerentur: vel ſi antè di­
                <lb/>
              labantur, vacuum relinqui in medio ne­
                <lb/>
              ceſſe eſt: non poteſt igitur vllo pacto deſ­
                <lb/>
              cendere, niſi ad vnam partem priùs incli­
                <lb/>
              netur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000252">
                <margin.target id="marg21"/>
              Situla aqua
                <lb/>
              plena
                <expan abbr="circũ-uoluta">circun­
                  <lb/>
                uoluta</expan>
              cur
                <lb/>
              non effunda­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000253">
                <margin.target id="marg22"/>
              Plumbea, la­
                <lb/>
              mina lata ſi
                <lb/>
              æqualiter
                <lb/>
              aqua inſi­
                <lb/>
              ſtat, mergi
                <lb/>
              cur non poſ­
                <lb/>
              ſit.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000254">Quòd igitur à raritate fiant hæc, & quo­
                <lb/>
              modo, oſtenſum eſt. </s>
              <s id="s.000255">Operæpretium autem
                <lb/>
              erit, vt demonſtremus, hos motus à vacuo
                <lb/>
              nulla ratione fieri poſſe. </s>
              <s id="s.000256">Hoc autem infrà per
                <lb/>
              exquiſitas rationes declarabitur. </s>
              <s id="s.000257">Nunc autem
                <lb/>
              ſufficiat tantum declaraſſe ſenſibili quodam
                <lb/>
              experimento, quantum ad rationem inſtru­
                <lb/>
              mentorum docendam ſufficiat. </s>
              <s id="s.000258">Nam ſi fatiſ­
                <lb/>
              cant rimis machinæ, iam nullus vacui metus
                <lb/>
              eſt, & tamen trahunt, ſed tantò debilius, &
                <lb/>
              maiore difficultate, quantò hiant magis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000259">Hócque fundamento machinæ omnes con­
                <lb/>
              ſtant, quæ alioquin ab indiuiſibili quadam
                <lb/>
              ratione pendêrent, eſſétque ob id omnes ſta­
                <lb/>
              tim inutiles, vel ſaltem non diuturnæ. </s>
              <s id="s.000260">In non
                <lb/>
              exactis ergo operibus atque vetuſtis manet
                <lb/>
              etiam vſus: fruſtatio verò pro erroris magni­
                <lb/>
              tudine. </s>
              <s id="s.000261">Attractio igitur à forma fit, quæ
                <expan abbr="">dum</expan>
                <lb/>
              metuit aliam conſequi raritatem, ne pereat,
                <lb/>
              quantum poteſt, reſiſtit. </s>
              <s id="s.000262">Oſtendimur enim
                <lb/>
              ſuperiùs, mutata ſubſtantia atque denſitate,
                <lb/>
              mutari quoque formam. </s>
              <s id="s.000263">Quòd ſi metu vacui
                <lb/>
              fieret attractio, quaſi conſentiente vniuerſo,
                <lb/>
              eſſet hæc attractio infinita, ſed non eſt, ve­
                <lb/>
              rùm pro quantitate formæ, & elementi ac
                <lb/>
              inſtrumenti continentis. </s>
              <s id="s.000264">Nam canalis paruus
                <lb/>
              aquam modicam haurit, nec trahit plumbi
                <lb/>
              magnam molem. </s>
              <s id="s.000265">Indicio igitur hoc eſt, à
                <lb/>
              forma fieri
                <expan abbr="hãc">hanc</expan>
              attractionem, & pro viribus
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg23"/>
                <lb/>
              eius atque magnitudine. </s>
              <s id="s.000266">Eſt & tertia conie­
                <lb/>
              ctura, quòd plana quæ non fatiſcunt,
                <expan abbr="attamẽ">attamen</expan>
                <lb/>
              diſiunguntur. </s>
              <s id="s.000267">At hoc fieri nequiret, niſi ad­
                <lb/>
              miſſo vacuo. </s>
              <s id="s.000268">Inter plana igitur quæcunque
                <lb/>
              dum clauduntur, aër intercipitur, qui vetat
                <lb/>
              plana diſiungi quoad licet. </s>
              <s id="s.000269">Sed cum (vt dixi)
                <lb/>
              pro ſui robore ſolùm impediat, maiore nixu
                <lb/>
              vincitur. </s>
              <s id="s.000270">Solùm illud obiicies, quòd à minore
                <lb/>
              aëre minùs hæc diſiunctio impediretur, at
                <lb/>
              magis tamen impeditur. </s>
              <s id="s.000271">Vt enim magis pla­
                <lb/>
              na ad vnguem coierint, eò minùs aëris inter­
                <lb/>
              cipitur, & tamen eò difficilius diuelluntur.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000272">Sed cauſa eſt, quia magis neceſſe eſt aërem
                <lb/>
              illum à propria forma recedere, quò magis
                <lb/>
              rareſcit. </s>
              <s id="s.000273">
                <expan abbr="Cõſequitur">Conſequitur</expan>
              enim, vt dictum eſt, alia
                <lb/>
              ſubſtantia quædam, & noua generatio, quæ
                <lb/>
              vt à priore magis recedit, eò maiore labore
                <lb/>
                <expan abbr="cõficitur">conficitur</expan>
              . </s>
              <s id="s.000274">At dices: Aëre rarefacto, quid aliud
                <lb/>
              poteſt generari quàm ignis? </s>
              <s id="s.000275">Ignis autem ca­
                <lb/>
              lidiſſimus: at inter plana nulla eſt manifeſta
                <lb/>
              caliditas, imò frigus. </s>
              <s id="s.000276">Sed non eſt ignis ſeu
                <lb/>
              æther calidus: hoc enim inferiùs declarabi­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.000277">Quod enim humidum eſt, ſi attenuetur,
                <lb/>
              non in ignem, ſed in ætheris tranſit natu­
                <lb/>
              ram: aër autem humidus, & æther minimè
                <lb/>
              calidus eſt. </s>
              <s id="s.000278">Confeſtim verò alio in ingredien­
                <lb/>
              te aëre, fit mixtio. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000279">
                <margin.target id="marg23"/>
              Plana iun­
                <lb/>
              cta quomodo
                <lb/>
              diſiungi poſ­
                <lb/>
              ſint.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000280">Hæc ſatis ſint de his motibus duobus prio­
                <lb/>
              ribus, tum quiete, quæ ab eis fit, exempla,
                <lb/>
              cùm hîc non ſit præſentis inſtituti de ma­
                <lb/>
              chinis loqui, ſed in duodecimo libro de
                <expan abbr="Rerũ">Rerum</expan>
                <lb/>
              varietate. </s>
              <s id="s.000281">His ad vnguem tot exempla ex­
                <lb/>
              plicaſſe ſufficiat, quot etiam modos: ſex enim
                <lb/>
              modis ſena ſufficiunt exempla. </s>
              <s id="s.000282">Ergo grauia
                <lb/>
              deorſum moueri, leuia ſursùm, palàm eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000283">Sed ſuperaddunt quidam ne hoc contenti,
                <lb/>
              leuia grauibus velle ſupereſſe, vnde etiam
                <lb/>
              aër ſi ſub aqua exiſtat, quamvis in propria
                <lb/>
              regione, ſuperiùs tamen emergere nititur: vt
                <lb/>
              in vrceis manifeſtum eſt, cum ſemipleni ver­
                <lb/>
              tuntur: & in veſica aëre plena, quæ aquæ im­
                <lb/>
              merſa eſt. </s>
              <s id="s.000284">Sed non eſt hic motus alius à pri­
                <lb/>
              mo: nam aqua ipſa cum ſit in ſublimi, cona­
                <lb/>
              tur, deſcendere, & ad illius deſcenſum aër ne
                <lb/>
              nimium conſtringatur, aſcendit. </s>
              <s id="s.000285">Sed in ve­
                <lb/>
              ſica, quæ in flumine eſt, cum aër ſit in loco
                <lb/>
              aquæ, aſcendere nititur: igitur ſufficiet vna
                <lb/>
              ratio motus in elementis ad locum ſunum.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000286">Quòd autem aqua veſicam impellat ſursùm,
                <lb/>
              non aër aſcendat, patet, quoniam veſica ſub
                <lb/>
              terra poſita non aſcendit. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000287">Quod verò dubitatione magis dignum eſt,
                <lb/>
              id eſt: Quomodo aqua tantùm aſcendat,
                <lb/>
              quantùm deſcendere poteſt, dum à motu ra­
                <lb/>
              ritatis adiuuatur: id ipſum plenius exemplo
                <lb/>
              patebit.
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.012.1.jpg" xlink:href="016/01/012/1.jpg" number="6"/>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg24"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000288">
                <margin.target id="marg24"/>
              Quomodo
                <lb/>
              aqua
                <expan abbr="tantũ">tantum</expan>
                <lb/>
              aſcendat,
                <lb/>
              quantum
                <lb/>
              poteſt deſ­
                <lb/>
              cendere.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000289">Vas ſit aqua plenum, cuius ſupremum E,
                <lb/>
              imum F, in quo canalis A B C. </s>
              <s id="s.000290">Sit autem
                <lb/>
              CD, linea æqualiter à finitore diſtans, ſecun­
                <lb/>
              dùm quem libella ducitur. </s>
              <s id="s.000291">Impleatur autem
                <lb/>
              canalis ABC, aqua, & emittetur aqua per
                <lb/>
              C, dico, quòd exhauriet quicquid eſt aquæ
                <lb/>
              ſupra C D, lineam: nihil autem eius quod
                <lb/>
              eſt infra C D, lineam, ſed canalis plenus
                <lb/>
              pendebit, & vas vſque ad CD, aqua plenum
                <lb/>
              conſpicietur. </s>
              <s id="s.000292">Hoc itaque ſic eſſe, declarat
                <lb/>
              exemplum. </s>
              <s id="s.000293">Forſan quis dicat, hæc ad aquæ
                <lb/>
              tractationem debuiſſe transferri: ſed non
                <lb/>
              oportuit, quandoquidem ſeu aqua, ſeu vino,
                <lb/>
              oleo, lactéve vas plenum fuerit, nihil inter­
                <lb/>
              ſit. </s>
              <s id="s.000294">Itaque huius experimenti potiùs ratio
                <lb/>
              reddenda eſt. </s>
              <s id="s.000295">Aqua igitur quæ ſupra C D,
                <lb/>
              eſt, quum tanta ad vnguem ſit, quæ aſcendit,
                <lb/>
              quanta eſt illa, quæ ex C, effunditur, ſeu ca­
                <lb/>
              nalis latior ſit in C, quàm in A, ſeu arctior,
                <lb/>
              quia ſemper totus canalis ad vnguem ple­
                <lb/>
              nus eſt, leuior eſt aqua, quæ effunditur
                <lb/>
              per C. </s>
              <s id="s.000296">Quòd verò leuior ſit aqua in parte
                <lb/>
              ſupra C D, quàm in C, cauſa eſt, quia
                <lb/>
              aqua ſupra C D, deſcendere appetit, vt ſit
                <lb/>
              inferior illa, quæ eſt in C, igitur compri­
                <lb/>
              mit aquam, & in canalem impellit. </s>
              <s id="s.000297">Quæ
                <lb/>
              autem eſt infra C D, non appetit eſſe in C,
                <lb/>
              altiùs eſt loco eius, ideo non vult aſcende­
                <lb/>
              re. </s>
              <s id="s.000298">Sed aqua, quæ effluit ex C, non præ­
                <lb/>
              bet conſiderandi cauſam, cùm tamen ſit hu­
                <lb/>
              milior ipſa aqua, quæ in vaſe continetur:
                <lb/>
              quia attractio illa non fit, niſi continuita­
                <lb/>
              tis ratione: continuitas pendet ex ratione ra­
                <lb/>
              ritatis, quæ nulla eſſe poteſt, aqua iam
                <lb/>
              egrediente os canalis C. </s>
              <s id="s.000299">Denique tota hæc
                <lb/>
              contemplatio abſoluitur hoc argumento, </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>