1aëris non parum, qui intrò latens, multò le
uiores eos reddit, iidem excocti, aërêque re
ſoluto grauiores efficiuntur, quamque humi
dum abſumptum ſit. Etenin ſi pluſquàm par
ſit torreantur, ferro ſimiles colore, pondere,
duritiéque euadunt: ſed cùm minores fiant,
autoritati Leonardi Iacchini inniti cogor.
An verò paruitas illa fiat grauitatis & colo
ris cauſa eadem eſſe poteſt: prauitas pro ra
tione materiæ, at paruitas ipſa fit coacto
per vim, & liqueſcente terra, quæ metal
licum quid retinet, vnde fermè ſemper plus
quàm par ſit excocti inflectuntur, atque in
curuatur. Illud verò magna dubitatione di
gnum, cur intermiſſo igne in fornacibus, vel
breui momento lateres frangantur. Id verò
non ſemper, ſed cùm calor immodicus igne
ceſſante contrahitur frangit lateres. Ideò
cùm denuò accenditur etiam frangit: nam
quæ iam ſicca ſunt, cùm nouo calore fer
uent, diſrumpuntur: ſicut de viro patet.
uiores eos reddit, iidem excocti, aërêque re
ſoluto grauiores efficiuntur, quamque humi
dum abſumptum ſit. Etenin ſi pluſquàm par
ſit torreantur, ferro ſimiles colore, pondere,
duritiéque euadunt: ſed cùm minores fiant,
autoritati Leonardi Iacchini inniti cogor.
An verò paruitas illa fiat grauitatis & colo
ris cauſa eadem eſſe poteſt: prauitas pro ra
tione materiæ, at paruitas ipſa fit coacto
per vim, & liqueſcente terra, quæ metal
licum quid retinet, vnde fermè ſemper plus
quàm par ſit excocti inflectuntur, atque in
curuatur. Illud verò magna dubitatione di
gnum, cur intermiſſo igne in fornacibus, vel
breui momento lateres frangantur. Id verò
non ſemper, ſed cùm calor immodicus igne
ceſſante contrahitur frangit lateres. Ideò
cùm denuò accenditur etiam frangit: nam
quæ iam ſicca ſunt, cùm nouo calore fer
uent, diſrumpuntur: ſicut de viro patet.
Later crudus
dum exco
quitur pon
dere auge
tur.
dum exco
quitur pon
dere auge
tur.
Lateres in
termiſſo in
fornacibus
igne ſran
guntur.
termiſſo in
fornacibus
igne ſran
guntur.
Cauſa eſt, quoniam antequàm liqueſcat,
& molliatur quod durum eſt, flatu diſtenden
te rumpitur. Ob eam igitur inæqualitatem
magna iactura figulis.
& molliatur quod durum eſt, flatu diſtenden
te rumpitur. Ob eam igitur inæqualitatem
magna iactura figulis.
Nec verò, vt ad primum reuertar in
ſtitutum, gemmas ſolùm ars fabricat adul
terinas, ſed & lapides atque etiam cotes.
Ex Smiri primò cotes fiunt, quæ gemmas
atterunt, & ex Geode geodes, & ex co
tibus alijs cotes ſui generis: teruntur tenui
ter ſingula horum, provt libuerit aliquid
conficere tale, & candido oui, oleo lini,
& l iuniperi lachryma excipiuntur, ſiccantúr
que ſub arena. Fit & lithoſtroton, quo pa
uimenta templorum figuris variantur ho
minum, ferarum arborúmque, vt Conſtan
tinopoli in æde Sapientiæ, Venetiis beati
Marci, & Florentiæ beati Ioannis Baptiſtæ:
aut muri, vt Mediolani in æde beati Lau
rentij, ex fruſtulis lapidum diuerſorum co
lorum, albis, rubris, cæruleis, viridibus, ni
gris, glutino tenaci inuicem iunctis, vt non
ſolam formam, ſed & colorem imagines
referant. Fit Maltha perpetua pro hoc ope
re ex calce & ſuillo adipe, vel pice, aut oui
candido: hæc præcipuè aquis reſiſtit, vnde
etiam canales producendis aquis iunguntur
ea. Alia ad eundem vſum optima, conſtat
calce, oui candido, oleo, ferri ſcobe, ma
rinis vmbilicis: ac canales ipſi fiunt ex li
gnis abietis, vel alni, aut piceæ, vel picea
ſtri: habent enim hæc ligna humidum pin
gue valde & calidum, vnde aquarum iniu
riis maximè reſiſtunt. Fiunt & è plumbo,
ſed optimi atque æterni ex ære. Pro regula
enim haberi poteſt, quòd omnia quæ ignis
iuſtò plus exuſſit, vt carbones, æs, ſulphur,
ab aqua nunquam, etiamſi millibus anno
rum in ea perſiſterent, corrumpuntur. Sed ad
iungendos lapides, aut marmoris fragmenta
Maltha ſufficit, ex puluere marmoris, & oui
candido, aut pice confecta. Palàm igitur eſt,
cur aliqua in aquis incorrupta maneant, &
quæ: alia tamen ob denſitatem aquarum
iniuriæ obnoxia minimè ſunt, ſed tamen in
illis cortex corrumpitur.
ſtitutum, gemmas ſolùm ars fabricat adul
terinas, ſed & lapides atque etiam cotes.
Ex Smiri primò cotes fiunt, quæ gemmas
atterunt, & ex Geode geodes, & ex co
tibus alijs cotes ſui generis: teruntur tenui
ter ſingula horum, provt libuerit aliquid
conficere tale, & candido oui, oleo lini,
& l iuniperi lachryma excipiuntur, ſiccantúr
que ſub arena. Fit & lithoſtroton, quo pa
uimenta templorum figuris variantur ho
minum, ferarum arborúmque, vt Conſtan
tinopoli in æde Sapientiæ, Venetiis beati
Marci, & Florentiæ beati Ioannis Baptiſtæ:
aut muri, vt Mediolani in æde beati Lau
rentij, ex fruſtulis lapidum diuerſorum co
lorum, albis, rubris, cæruleis, viridibus, ni
gris, glutino tenaci inuicem iunctis, vt non
ſolam formam, ſed & colorem imagines
referant. Fit Maltha perpetua pro hoc ope
re ex calce & ſuillo adipe, vel pice, aut oui
candido: hæc præcipuè aquis reſiſtit, vnde
etiam canales producendis aquis iunguntur
ea. Alia ad eundem vſum optima, conſtat
calce, oui candido, oleo, ferri ſcobe, ma
rinis vmbilicis: ac canales ipſi fiunt ex li
gnis abietis, vel alni, aut piceæ, vel picea
ſtri: habent enim hæc ligna humidum pin
gue valde & calidum, vnde aquarum iniu
riis maximè reſiſtunt. Fiunt & è plumbo,
ſed optimi atque æterni ex ære. Pro regula
enim haberi poteſt, quòd omnia quæ ignis
iuſtò plus exuſſit, vt carbones, æs, ſulphur,
ab aqua nunquam, etiamſi millibus anno
rum in ea perſiſterent, corrumpuntur. Sed ad
iungendos lapides, aut marmoris fragmenta
Maltha ſufficit, ex puluere marmoris, & oui
candido, aut pice confecta. Palàm igitur eſt,
cur aliqua in aquis incorrupta maneant, &
quæ: alia tamen ob denſitatem aquarum
iniuriæ obnoxia minimè ſunt, ſed tamen in
illis cortex corrumpitur.
Cotes adul
terinæ quæ
gemmas at
terunt.
terinæ quæ
gemmas at
terunt.
Lithoſtroton.
Maltha pe
rennis.
rennis.
Aquarum
ductus è
quibus.
ductus è
quibus.
Omnis mate
ria in quam
plus iuſtò
agit ignis
armarum in
iuriis perpe
tuò reſiſtet.
ria in quam
plus iuſtò
agit ignis
armarum in
iuriis perpe
tuò reſiſtet.
Sed his relictis ad gemmarum hiſtoriam
redeo. Cùm verò de his dictum abundè ſit,
quæ ſub terra & in aquis; aut inter lapi
des concreſcunt, nunc de his quæ in ani
malibus naſcuntur ſermo habendus eſt. Et
quamuis gemmas veras in animalibus inue
niri poſſe credatur, nullam tamen veram
gemmam è corpore animalis alicuius detra
ctam ad hanc vſque diem vidi: raráſque
omninò eſſe oportet illas, quòd à frigore
concreſcant. Indicio eſt à frigore gemmas
concreſcere: primùm, quòd inter lapides &
locis frigidiſſimis oriantur. Deinde, quòd
etiam à frigore ſeruentur, à calore debili
tentur, & vitientur: aquea etiam ſubſtantia
non niſi gelu concreta ſplendet, velut in
glacie: at gemmæ omnes nitent, pleræque
etiam perſpicuæ ſunt. Molleſcunt etiam igni
bus, adeò vt poſſint perforari: vt adamas alię
etiam magis, quædam etiam liqueſcunt: molleſ
cit & liquatur, ſed difficillimè, hyacinthus,
facilè verò cryſtallus. Eſt etiam frigiditatis
omnium lapidum argentum haud dubium,
& ſi reliqua deeſſent, cactus ipſe. Ergo ſi fri
gore concreſcunt lapides, gemmæ autem vt
duriores maiore, nihil mirum eſt non gene
rari gemmas in animalibus, vbi nihil eſſe
poteſt frigidiſſimum. Sed ſi omninò gene
ratur aliquis lapis, qualis Alectorius, ſi gem
ma ſit, aut vires habeat, vita carere non po
teſt. Gemma enim quòd durior ſit, cùm li
ma haud tangatur, calore concreſcere non
poteſt. Quòd verò frigore fit impenetrabile,
viuere neceſſe eſt. Non igitur dura poteſt
eſſe in animali gemma, nam non tam li
quido humore nutriri poſſet, quale eſt id
quod in animali ſecernitur: neque mollis,
quia gemma non eſſet, imò neque lapis.
Ab initio igitur per ſpiritum & humorem
gemmam viuere neceſſe eſt, atque mollem
ob id eſſe: inde paulatim hebetata vita, ve
lut in vteri mola concreſcere calore, donec
adeò dura reddatur, vt non poſſit amplius
augeri: tunc verò frigore concreſcere, do
nec extracta, vel mertuo animali abſolua
tur: nam eo viuente, perfici & perfectè du
reſcere non poteſt.
redeo. Cùm verò de his dictum abundè ſit,
quæ ſub terra & in aquis; aut inter lapi
des concreſcunt, nunc de his quæ in ani
malibus naſcuntur ſermo habendus eſt. Et
quamuis gemmas veras in animalibus inue
niri poſſe credatur, nullam tamen veram
gemmam è corpore animalis alicuius detra
ctam ad hanc vſque diem vidi: raráſque
omninò eſſe oportet illas, quòd à frigore
concreſcant. Indicio eſt à frigore gemmas
concreſcere: primùm, quòd inter lapides &
locis frigidiſſimis oriantur. Deinde, quòd
etiam à frigore ſeruentur, à calore debili
tentur, & vitientur: aquea etiam ſubſtantia
non niſi gelu concreta ſplendet, velut in
glacie: at gemmæ omnes nitent, pleræque
etiam perſpicuæ ſunt. Molleſcunt etiam igni
bus, adeò vt poſſint perforari: vt adamas alię
etiam magis, quædam etiam liqueſcunt: molleſ
cit & liquatur, ſed difficillimè, hyacinthus,
facilè verò cryſtallus. Eſt etiam frigiditatis
omnium lapidum argentum haud dubium,
& ſi reliqua deeſſent, cactus ipſe. Ergo ſi fri
gore concreſcunt lapides, gemmæ autem vt
duriores maiore, nihil mirum eſt non gene
rari gemmas in animalibus, vbi nihil eſſe
poteſt frigidiſſimum. Sed ſi omninò gene
ratur aliquis lapis, qualis Alectorius, ſi gem
ma ſit, aut vires habeat, vita carere non po
teſt. Gemma enim quòd durior ſit, cùm li
ma haud tangatur, calore concreſcere non
poteſt. Quòd verò frigore fit impenetrabile,
viuere neceſſe eſt. Non igitur dura poteſt
eſſe in animali gemma, nam non tam li
quido humore nutriri poſſet, quale eſt id
quod in animali ſecernitur: neque mollis,
quia gemma non eſſet, imò neque lapis.
Ab initio igitur per ſpiritum & humorem
gemmam viuere neceſſe eſt, atque mollem
ob id eſſe: inde paulatim hebetata vita, ve
lut in vteri mola concreſcere calore, donec
adeò dura reddatur, vt non poſſit amplius
augeri: tunc verò frigore concreſcere, do
nec extracta, vel mertuo animali abſolua
tur: nam eo viuente, perfici & perfectè du
reſcere non poteſt.
Cur verè
gemmæ ra
riſſima in
animalibus.
gemmæ ra
riſſima in
animalibus.
Lapides om
nes frigore
concreſcere,
quinque ra
tionibus
oſtenditur.
nes frigore
concreſcere,
quinque ra
tionibus
oſtenditur.
Precioſiſſima autem, quod ſciam, ex his
eſt margarita, quæ corticibus quibuſdam
conſtat rotundis. Naſcuntur ex conchyliis
rotundis nobiliores, ſed tamen minus ro
tundæ: aliæ ignobiles rotundæ ex oblon
gis, quaſi contraria ratione. Striatum ge
nus conchyliorum vtrumque, & in imo ma
ri moram ducens. Fabuloſum itaque eas ex
cœli rore concipere. Ignobile margarita
rum genus ex Nacaronibus (ſic enim oſtrea
vocant longa) ſeu melius dicam conchylia,
quòd ſtriata ſint, naſcitur. Seneſcit celerri
mè margarita, nec in hoc lapidibus ſimilis.
Mittit Indicum mare Boreale iuxta Cuba
gua inſulam, auſtrale iuxta Terarequi: naſ
cuntur & aliis pluribus locis. Maxima laus
eſt in candore, ſplendore, ac rotundita
te. Inuenitur in conchyliis, oſtreiſve iuxta
Britanniam, frequentior in Indico mari. Vna
in theca plurimæ ſunt margaritæ, tum maximè
minimarum, vnde harum copia ſuprà fidem: ma
gnæ raræ ſunt: quæ vitio careant: & magnæ,
ſunt rariſſimæ: repurgant ſanguinem, tenuem
que habent ſubſtantiam. Sed colos eis vt pſeu-
eſt margarita, quæ corticibus quibuſdam
conſtat rotundis. Naſcuntur ex conchyliis
rotundis nobiliores, ſed tamen minus ro
tundæ: aliæ ignobiles rotundæ ex oblon
gis, quaſi contraria ratione. Striatum ge
nus conchyliorum vtrumque, & in imo ma
ri moram ducens. Fabuloſum itaque eas ex
cœli rore concipere. Ignobile margarita
rum genus ex Nacaronibus (ſic enim oſtrea
vocant longa) ſeu melius dicam conchylia,
quòd ſtriata ſint, naſcitur. Seneſcit celerri
mè margarita, nec in hoc lapidibus ſimilis.
Mittit Indicum mare Boreale iuxta Cuba
gua inſulam, auſtrale iuxta Terarequi: naſ
cuntur & aliis pluribus locis. Maxima laus
eſt in candore, ſplendore, ac rotundita
te. Inuenitur in conchyliis, oſtreiſve iuxta
Britanniam, frequentior in Indico mari. Vna
in theca plurimæ ſunt margaritæ, tum maximè
minimarum, vnde harum copia ſuprà fidem: ma
gnæ raræ ſunt: quæ vitio careant: & magnæ,
ſunt rariſſimæ: repurgant ſanguinem, tenuem
que habent ſubſtantiam. Sed colos eis vt pſeu-