Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.005245">
                <pb pagenum="471" xlink:href="016/01/120.jpg"/>
              aëris non parum, qui intrò latens, multò le­
                <lb/>
              uiores eos reddit, iidem excocti, aërêque re­
                <lb/>
              ſoluto grauiores efficiuntur, quamque humi­
                <lb/>
              dum abſumptum ſit. </s>
              <s id="s.005246">Etenin ſi pluſquàm par
                <lb/>
              ſit torreantur, ferro ſimiles colore, pondere,
                <lb/>
              duritiéque euadunt: ſed cùm minores fiant,
                <lb/>
              autoritati Leonardi Iacchini inniti cogor.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005247">An verò paruitas illa fiat grauitatis & colo­
                <lb/>
              ris cauſa eadem eſſe poteſt: prauitas pro ra­
                <lb/>
              tione materiæ, at paruitas ipſa fit coacto
                <lb/>
              per vim, & liqueſcente terra, quæ metal­
                <lb/>
              licum quid retinet, vnde fermè ſemper plus
                <lb/>
              quàm par ſit excocti inflectuntur, atque in­
                <lb/>
              curuatur. </s>
              <s id="s.005248">Illud verò magna dubitatione di­
                <lb/>
              gnum, cur intermiſſo igne in fornacibus, vel
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg748"/>
                <lb/>
              breui momento lateres frangantur. </s>
              <s id="s.005249">Id verò
                <lb/>
              non ſemper, ſed cùm calor immodicus igne
                <lb/>
              ceſſante contrahitur frangit lateres. </s>
              <s id="s.005250">Ideò
                <lb/>
              cùm denuò accenditur etiam frangit: nam
                <lb/>
              quæ iam ſicca ſunt, cùm nouo calore fer­
                <lb/>
              uent, diſrumpuntur: ſicut de viro patet. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005251">
                <margin.target id="marg747"/>
              Later crudus
                <lb/>
              dum exco­
                <lb/>
              quitur pon­
                <lb/>
              dere auge­
                <lb/>
              tur.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005252">
                <margin.target id="marg748"/>
              Lateres in­
                <lb/>
              termiſſo in
                <lb/>
              fornacibus
                <lb/>
              igne ſran­
                <lb/>
              guntur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005253">Cauſa eſt, quoniam antequàm liqueſcat,
                <lb/>
              & molliatur quod durum eſt, flatu diſtenden­
                <lb/>
              te rumpitur. </s>
              <s id="s.005254">Ob eam igitur inæqualitatem
                <lb/>
              magna iactura figulis. </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005255">Nec verò, vt ad primum reuertar in­
                <lb/>
              ſtitutum, gemmas ſolùm ars fabricat adul­
                <lb/>
              terinas, ſed & lapides atque etiam cotes.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg749"/>
                <lb/>
              Ex Smiri primò cotes fiunt, quæ gemmas
                <lb/>
              atterunt, & ex Geode geodes, & ex co­
                <lb/>
              tibus alijs cotes ſui generis: teruntur tenui­
                <lb/>
              ter ſingula horum, provt libuerit aliquid
                <lb/>
              conficere tale, & candido oui, oleo lini,
                <lb/>
              & l iuniperi lachryma excipiuntur, ſiccantúr­
                <lb/>
              que ſub arena. </s>
              <s id="s.005256">Fit & lithoſtroton, quo pa­
                <lb/>
              uimenta templorum figuris variantur ho­
                <lb/>
              minum, ferarum arborúmque, vt Conſtan­
                <lb/>
              tinopoli in æde Sapientiæ, Venetiis beati
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg750"/>
                <lb/>
              Marci, & Florentiæ beati Ioannis Baptiſtæ:
                <lb/>
              aut muri, vt Mediolani in æde beati Lau­
                <lb/>
              rentij, ex fruſtulis lapidum diuerſorum co­
                <lb/>
              lorum, albis, rubris, cæruleis, viridibus, ni­
                <lb/>
              gris, glutino tenaci inuicem iunctis, vt non
                <lb/>
              ſolam formam, ſed & colorem imagines
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg751"/>
                <lb/>
              referant. </s>
              <s id="s.005257">Fit Maltha perpetua pro hoc ope­
                <lb/>
              re ex calce & ſuillo adipe, vel pice, aut oui
                <lb/>
              candido: hæc præcipuè aquis reſiſtit, vnde
                <lb/>
              etiam canales producendis aquis iunguntur
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg752"/>
                <lb/>
              ea. </s>
              <s id="s.005258">Alia ad eundem vſum optima, conſtat
                <lb/>
              calce, oui candido, oleo, ferri ſcobe, ma­
                <lb/>
              rinis vmbilicis: ac canales ipſi fiunt ex li­
                <lb/>
              gnis abietis, vel alni, aut piceæ, vel picea­
                <lb/>
              ſtri: habent enim hæc ligna humidum pin­
                <lb/>
              gue valde & calidum, vnde aquarum iniu­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg753"/>
                <lb/>
              riis maximè reſiſtunt. </s>
              <s id="s.005259">Fiunt & è plumbo,
                <lb/>
              ſed optimi atque æterni ex ære. </s>
              <s id="s.005260">Pro regula
                <lb/>
              enim haberi poteſt, quòd omnia quæ ignis
                <lb/>
              iuſtò plus exuſſit, vt carbones, æs, ſulphur,
                <lb/>
              ab aqua nunquam, etiamſi millibus anno­
                <lb/>
              rum in ea perſiſterent, corrumpuntur. </s>
              <s id="s.005261">Sed ad
                <lb/>
              iungendos lapides, aut marmoris fragmenta
                <lb/>
              Maltha ſufficit, ex puluere marmoris, & oui
                <lb/>
              candido, aut pice confecta. </s>
              <s id="s.005262">Palàm igitur eſt,
                <lb/>
              cur aliqua in aquis incorrupta maneant, &
                <lb/>
              quæ: alia tamen ob denſitatem aquarum
                <lb/>
              iniuriæ obnoxia minimè ſunt, ſed tamen in
                <lb/>
              illis cortex corrumpitur. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005263">
                <margin.target id="marg749"/>
              Cotes adul­
                <lb/>
              terinæ quæ
                <lb/>
              gemmas at­
                <lb/>
              terunt.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005264">
                <margin.target id="marg750"/>
              Lithoſtroton.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005265">
                <margin.target id="marg751"/>
              Maltha pe­
                <lb/>
              rennis.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005266">
                <margin.target id="marg752"/>
              Aquarum
                <lb/>
              ductus è
                <lb/>
              quibus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005267">
                <margin.target id="marg753"/>
              Omnis mate­
                <lb/>
              ria in
                <expan abbr="quã">quam</expan>
                <lb/>
              plus iuſtò
                <lb/>
              agit ignis
                <lb/>
              armarum in
                <lb/>
              iuriis perpe­
                <lb/>
              tuò reſiſtet.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005268">Sed his relictis ad gemmarum hiſtoriam
                <lb/>
              redeo. </s>
              <s id="s.005269">Cùm verò de his dictum abundè ſit,
                <lb/>
              quæ ſub terra & in aquis
                <emph type="italics"/>
              ;
                <emph.end type="italics"/>
              aut inter lapi­
                <lb/>
              des concreſcunt, nunc de his quæ in ani­
                <lb/>
              malibus naſcuntur ſermo habendus eſt. </s>
              <s id="s.005270">Et
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg754"/>
                <lb/>
              quamuis gemmas veras in animalibus inue­
                <lb/>
              niri poſſe credatur, nullam tamen veram
                <lb/>
              gemmam è corpore animalis alicuius detra­
                <lb/>
              ctam ad hanc vſque diem vidi: raráſque
                <lb/>
              omninò eſſe oportet illas, quòd à frigore
                <lb/>
              concreſcant. </s>
              <s id="s.005271">Indicio eſt à frigore gemmas
                <lb/>
              concreſcere: primùm, quòd inter lapides &
                <lb/>
              locis frigidiſſimis oriantur. </s>
              <s id="s.005272">Deinde, quòd
                <lb/>
              etiam à frigore ſeruentur, à calore debili­
                <lb/>
              tentur, & vitientur: aquea etiam ſubſtantia
                <lb/>
              non niſi gelu concreta ſplendet, velut in
                <lb/>
              glacie: at gemmæ omnes nitent, pleræque
                <lb/>
              etiam perſpicuæ ſunt. </s>
              <s id="s.005273">
                <expan abbr="Molleſcũt">Molleſcunt</expan>
              etiam igni­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg755"/>
                <lb/>
              bus, adeò vt poſſint perforari: vt adamas alię
                <lb/>
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              magis,
                <expan abbr="quædã">quædam</expan>
              etiam liqueſcunt: molleſ­
                <lb/>
              cit & liquatur, ſed difficillimè, hyacinthus,
                <lb/>
              facilè verò cryſtallus. </s>
              <s id="s.005274">Eſt etiam frigiditatis
                <lb/>
              omnium lapidum argentum haud dubium,
                <lb/>
              & ſi reliqua deeſſent, cactus ipſe. </s>
              <s id="s.005275">Ergo ſi fri­
                <lb/>
              gore concreſcunt lapides, gemmæ autem vt
                <lb/>
              duriores maiore, nihil mirum eſt non gene­
                <lb/>
              rari gemmas in animalibus, vbi nihil eſſe
                <lb/>
              poteſt frigidiſſimum. </s>
              <s id="s.005276">Sed ſi omninò gene­
                <lb/>
              ratur aliquis lapis, qualis Alectorius, ſi gem­
                <lb/>
              ma ſit, aut vires habeat, vita carere non po­
                <lb/>
              teſt. </s>
              <s id="s.005277">Gemma enim quòd durior ſit, cùm li­
                <lb/>
              ma haud tangatur, calore concreſcere non
                <lb/>
              poteſt. </s>
              <s id="s.005278">Quòd verò frigore fit impenetrabile,
                <lb/>
              viuere neceſſe eſt. </s>
              <s id="s.005279">Non igitur dura poteſt
                <lb/>
              eſſe in animali gemma, nam non tam li­
                <lb/>
              quido humore nutriri poſſet, quale eſt id
                <lb/>
              quod in animali ſecernitur: neque mollis,
                <lb/>
              quia gemma non eſſet, imò neque lapis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005280">Ab initio igitur per ſpiritum & humorem
                <lb/>
              gemmam viuere neceſſe eſt, atque mollem
                <lb/>
              ob id eſſe: inde paulatim hebetata vita, ve­
                <lb/>
              lut in vteri mola concreſcere calore, donec
                <lb/>
              adeò dura reddatur, vt non poſſit amplius
                <lb/>
              augeri: tunc verò frigore concreſcere, do­
                <lb/>
              nec extracta, vel mertuo animali abſolua­
                <lb/>
              tur: nam eo viuente, perfici & perfectè du­
                <lb/>
              reſcere non poteſt. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005281">
                <margin.target id="marg754"/>
              Cur verè
                <lb/>
              gemmæ ra­
                <lb/>
              riſſima in
                <lb/>
              animalibus.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005282">
                <margin.target id="marg755"/>
              Lapides om­
                <lb/>
              nes frigore
                <lb/>
              concreſcere,
                <lb/>
              quinque ra­
                <lb/>
              tionibus
                <lb/>
              oſtenditur.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005283">Precioſiſſima autem, quod ſciam, ex his
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg756"/>
                <lb/>
              eſt margarita, quæ corticibus quibuſdam
                <lb/>
              conſtat rotundis. </s>
              <s id="s.005284">Naſcuntur ex conchyliis
                <lb/>
              rotundis nobiliores, ſed tamen minus ro­
                <lb/>
              tundæ: aliæ ignobiles rotundæ ex oblon­
                <lb/>
              gis, quaſi contraria ratione. </s>
              <s id="s.005285">Striatum ge­
                <lb/>
              nus conchyliorum vtrumque, & in imo ma­
                <lb/>
              ri moram ducens. </s>
              <s id="s.005286">Fabuloſum itaque eas ex
                <lb/>
              cœli rore concipere. </s>
              <s id="s.005287">Ignobile margarita­
                <lb/>
              rum genus ex Nacaronibus (ſic enim oſtrea
                <lb/>
              vocant longa) ſeu melius dicam conchylia,
                <lb/>
              quòd ſtriata ſint, naſcitur. </s>
              <s id="s.005288">Seneſcit celerri­
                <lb/>
              mè margarita, nec in hoc lapidibus ſimilis.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005289">Mittit Indicum mare Boreale iuxta Cuba­
                <lb/>
              gua inſulam, auſtrale iuxta Terarequi: naſ­
                <lb/>
              cuntur & aliis pluribus locis. </s>
              <s id="s.005290">Maxima laus
                <lb/>
              eſt in candore, ſplendore, ac rotundita­
                <lb/>
              te. </s>
              <s id="s.005291">Inuenitur in conchyliis, oſtreiſve iuxta
                <lb/>
              Britanniam,
                <expan abbr="frequẽtior">frequentior</expan>
              in Indico mari. </s>
              <s id="s.005292">Vna
                <lb/>
              in theca plurimæ ſunt margaritæ,
                <expan abbr="">tum</expan>
              maximè
                <lb/>
                <expan abbr="minimarũ">minimarum</expan>
              , vnde harum copia ſuprà
                <expan abbr="fidẽ">fidem</expan>
              : ma­
                <lb/>
              gnæ raræ ſunt: quæ vitio careant: & magnæ,
                <lb/>
              ſunt rariſſimæ
                <emph type="italics"/>
              :
                <emph.end type="italics"/>
              repurgant
                <expan abbr="ſanguinẽ">ſanguinem</expan>
              , tenuem­
                <lb/>
              que habent
                <expan abbr="ſubſtantiã">ſubſtantiam</expan>
              . </s>
              <s id="s.005293">Sed colos eis vt pſeu-</s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>