Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
121
121 		122
122
123
123 		124
124
125
125 		126
126
127
127 		128
128
129
129 		130
130
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="102"/>
              quidquam tractari oporteat, via & ordo requiritur, ita vt non hoc poſt hoc, ſed hoc ex hoc du­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg874"/>
                <lb/>
              ctum eſſe videatur, & tale principium doctrinæ conſtituere, vnde quis facilius addiſcere queat;
                <lb/>
              hoc eſt vię, illud ordinis: huius enim officium eſt illa pręponere, vnde cęterorum cognitio pen­
                <lb/>
              det, hæc vult parere
                <expan abbr="notitiã">notitiam</expan>
              ; via perſpicuitatem conſectatur; ordo oportunitatem perſequitur.
                <lb/>
              </s>
              <s>Sic à primis ſecundùm naturam exordiri iubet philoſophus, & ita diſponere, vt communia prę­
                <lb/>
              cedant minus communibus, niſi fortè partis alicuius tractatio propter inſignem perſpicuitatem
                <lb/>
              fit præponenda, quod ab Ariſtotele in animalibus
                <expan abbr="plantiſq́">plantiſque</expan>
              . </s>
              <s>
                <expan abbr="tractãdis">tractandis</expan>
              & in animalium ipſorum
                <lb/>
              hiſtoria factum eſt. </s>
              <s>Nanque animalium doctrina, licèt minus vniuerſalis; anteponitur hiſtoriæ
                <lb/>
              plantarum, & in animalium tractatione tanquam norma proponitur homo prę cęteris ad con­
                <lb/>
              templandum; cęteroquin vniuerſalia præponuntur. </s>
              <s>Euitatur enim repetitio communium quæ
                <lb/>
              niſi prius tractata fuiſſet, in notitia
                <expan abbr="cuiuſq.">cuiuſque</expan>
              ſpeciei facienda foret, & omittuntur illa quæ, cùm in­
                <lb/>
              ſint per accidens, aduerſantur ſcientiæ. </s>
              <s>Nam multa communia ſpeciei per accidens inſunt quæ
                <lb/>
              per ſe inſunt generi: hæc autem omnia ad facilitatem
                <expan abbr="certitudinemq́">certitudinemque</expan>
              . </s>
              <s>ſcientię conferunt;
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              id
                <lb/>
              præſtare tanti momenti ſemper habitum fuit, vt methodi nonnunquam ex ordine nominentur
                <lb/>
              determinentur, & diſtinguantur, vt Analyticę contigiſſe defendimus. </s>
              <s>Nanque etſi à primis inci­
                <lb/>
              piendum eſt in quaque doctrina; multis modis prima ſunt, & multi ſunt ſcopi in quos
                <expan abbr="cõtendit">contendit</expan>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg875"/>
                <lb/>
              ille qui docet, quos vt aſſequatur, varios
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              ordines teneat oportet; immò niſi ordinem re­
                <lb/>
              bus tractandis adhibeat, idem erit propemodum, àc ſi ſcientiam à fortuna expectet. </s>
              <s>Huc ergo po­
                <lb/>
              tiſsimum methodus aſpirat, & in ſe
                <expan abbr="cõtinet">continet</expan>
              artificium. </s>
              <s>Proinde quas methodos appellauit Ari­
                <lb/>
              ſtoteles, enucleatius vocauit Galenus
                <foreign lang="grc">διδασκαλιας τάξεως ἐχομένας</foreign>
              , ideſt doctrinas quę ordine
                <lb/>
              inſiſtunt, & iis oppoſitas dixit Ariſtoteles
                <foreign lang="grc">διδασκαλιασα τέχνους</foreign>
              , ideſt, artis expertes. </s>
              <s>Porrò pro­
                <lb/>
              poſitum quod intuentur ij qui docent, & quò curſum ſuum dirigere debent, ſunt vel inuentio
                <lb/>
              rerum tractandarum vel inuentarum explanatio, vel compendium ad memoriam: tametſi hoc
                <lb/>
              poſtremum non neceſſarium. </s>
              <s>Sed
                <expan abbr=".n.">enim</expan>
              cùm ego ordinis initia ſumenda eſſe dico à primis ſecun­
                <lb/>
              dùm naturam, illa excludo,
                <expan abbr="quæcunq.">quæcunque</expan>
              ad principiorum notitiam afferuntur: neque enim ſunt
                <lb/>
              prima ſecundùm naturam,
                <expan abbr="neq.">neque</expan>
                <expan abbr="ſciẽtiam">ſcientiam</expan>
              faciunt: quoniam tunc ſcimus rem cauſſas
                <expan abbr="habẽtem">habentem</expan>
              ,
                <lb/>
              cùm eius cauſſas habemus. </s>
              <s>ſunt principia ſanè cognitionis, ſed non ſcientiæ pars, & principia
                <lb/>
              viæ, non ordinis à quibus in ſecundo & quarto contextu. 1. Phyſ. ſub vniuerſalium nomine pro­
                <lb/>
              cedere iubebat Ariſtoteles, vt ad rerum principia reſoluendo veniremus. </s>
              <s>Itaque, cùm principio­
                <lb/>
              rum gratia tractentur ea quæ ſunt notiora nobis, cum principiis ipſis numeranda erunt: veluti,
                <lb/>
              quanuis tranſmutatio ſit
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              , quo introducimur ad ſpeculationem materię & formę,
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
                <lb/>
              omnino naturæ quæ ſunt vera principia rerum naturalium; nihilominus ea tractatio de prin­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg876"/>
                <lb/>
              cipiis eſt quoniam eſt de natura quę eſt, verè
                <expan abbr="principiũ">principium</expan>
              , non de tranſmutatione. </s>
              <s>Profectò prima
                <lb/>
              ſecundùm naturam multa ſunt, & finis & efficiens, & forma, & materies: quæ etſi huiuſmodi
                <lb/>
              ſunt in natura; per anologiam
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              ad rerum intelligentiam transferri queunt. </s>
              <s>verùm ſcientia
                <lb/>
              completur ex principiis internis quæ ſunt materies & forma. </s>
              <s>nam ſcire arbitramur, vbi nouimus
                <lb/>
              ex quibus & quot principiis res exiſtat. </s>
              <s>Attamen, quia nonmodò ſcientiam veſtigamus, ſed
                <expan abbr="eorũ">eorum</expan>
                <lb/>
              diſpoſitionem quæ tractanda erunt; diſpoſitio verò & directio pendent ex fine potiſsimum. </s>
              <s>ab
                <lb/>
              hoc enim illa pendent quæ ſe habent ex ſuppoſitione, ideſt, ſine quibus
                <expan abbr="cõſequentia">conſequentia</expan>
              non
                <expan abbr="exiſtũt">exiſtunt</expan>
              ;
                <lb/>
              tametſi notitia cauſſarum internarum ſcientiæ ſatisfacit; habenda
                <expan abbr="quoq.">quoque</expan>
              eſt ratio finis. </s>
              <s>At verò
                <lb/>
              quòd in pluribus forma & finis idem ſunt,
                <expan abbr="vtrunq.">vtrunque</expan>
                <expan abbr="officiũ">officium</expan>
              forma præſtare ſolet, ordinandi nimi­
                <lb/>
              rum, & explicandi. </s>
              <s>Magna quoque vis eſt materiæ, ſiquidem ordo poſitus ſit in conſecutione
                <lb/>
              poſteriorum ex prioribus, hęc verò cùm ſint, vel originis in quo quidem illa
                <expan abbr="pręponũtur">pręponuntur</expan>
              ex qui­
                <lb/>
              bus conſequentia pullulant, vel perfectionis; illius ordinis qui reſpicit originem caput eſt mate­
                <lb/>
              ria: efficientis quanuis magna ſit auctoritas;
                <expan abbr="quantũ">quantum</expan>
              tamen ad
                <expan abbr="ordinẽ">ordinem</expan>
              ſpectat, habetur aut ſeor­
                <lb/>
              ſum ratio nulla, aut in hæc ipſa principia reſoluitur, nanque, vt puto,
                <expan abbr="efficiẽtia">efficientia</expan>
              diſpoſitio reſolui­
                <lb/>
              tur in officium finis & neceſsitatem materiæ. </s>
              <s>ſiquidem à fine dirigatur efficiens, & hoc prius
                <expan abbr="quã">quam</expan>
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg877"/>
                <lb/>
              illud efficiat, quoniam poſterius ex priore pullulat, vt ex his per ſequelam quandam ordine di­
                <lb/>
              ſpenſatis exoriatur illud, quò primò intendebat, & hoc efficit efficiens, quòd ſine ipſo poſterius
                <lb/>
              exiſtere nequeat; vt purgat, quae ex purgatione humores
                <expan abbr="adęquẽtur">adęquentur</expan>
              ; his adæquatis ſanitas exiſtit.
                <lb/>
              </s>
              <s>Ita coniuncta eſt
                <expan abbr="efficiẽtiæ">efficientiæ</expan>
              conditio cum officio finis & neceſsitate materiæ: Veruntamen quòd
                <lb/>
              ex fine pendet per intentionem, ex materia per executionem; cùm ſit in intentionis officio prę­
                <lb/>
              cipuus finis: huic ordinandi ratio tribuitur:
                <expan abbr="cumq́">cumque</expan>
              . </s>
              <s>efficiendo pendeat ex neceſsitate materiæ,
                <lb/>
              & materiam adducat ad formam, & in materia motus appareat; contenta mens eſt ſpeculatione
                <lb/>
              ordinis qui extat ex materia. </s>
              <s>Quapropter erit ordo qui
                <expan abbr="ducit̃">ducitur</expan>
              ab efficiente ille ipſe qui extat ex
                <lb/>
              materia. </s>
              <s>Miſſo igitur efficiente de reliquis agamus. </s>
              <s>Veniat in
                <expan abbr="mediũ">medium</expan>
              forma, ſi cum fine concur­
                <lb/>
              rit. </s>
              <s>
                <expan abbr="geminã">geminam</expan>
              obtinet habitudinem; primam ſanè, quatenus eſt finis, eſt verò finis tranſmutationis:
                <lb/>
                <expan abbr="itaq.">itaque</expan>
              reſpicit parteis materialeis; quę per quoſdam gradus ad finem perducuntur; eadem eſt eſ­
                <lb/>
              ſentiæ complementum,
                <expan abbr="ideoq́">ideoque</expan>
              . </s>
              <s>ſpectat parteis eſſentiæ, quæ generibus & differentiis explicantur. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>
Impressum