Cardano, Girolamo - De subtilitate

Scan	Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

1vt plurimum tranſeunt in calcem. Norim

bergenſis è fodina extractus dureſcit, cum
reliqua eius genera potiùs frangantur. Eſt &
lapis marmori natura ſimilis, quippe quòd
ſectilis ſit, ſed coloris cinerei, & mollitiei
incredibilis, vnde ferra, non ſecus ac li
gnum ſecatur ad opera. Copia eius in regio
ne Veneta. Sed ob coloris obſcuritatem, &
quia nitorem non admittit ad ſilicem refer
ri poteſt. Propria enim omni ſilici ſunt, ſqua
moſum eſſe, nec leue perfectè, vt marmori
nitor, & quòd ſecari poſſit. Huic autem la
pidi pars vna ex vtroque deeſt: non nitet,
ideò marmor non eſt: ſquamis caret, ideò
non eſt ſilex.

Silex & eius
differentiæ.

Marmor ſe
ctile.

Saxa ſex
generum.

Cæterorum lapidum nomen vnum ſaxum
ſit, genera autem ſex: a proprietate vnum
vt magnetis ſumptum: à viribus, vt calamo
chus: à colore, vt amochryſos: pictura vt
alabandicus: forma vt trochites: ignium, vel
aquarum reſiſtentiæ nobilitate, vt magneſia.
Igitur à primo genere incipiemus.

Magnetis
genera.

Magnes, ſeu lapis Herculeus duorum aut
trium generum eſſe videtur: nam ex eo fer
rugineum eſt, & candidum: & quod candi
dum, eſt diſtinctum leuibus, ac tenuibus fer
rugineis venis, quòd tamen fermè vndequa
que eſt leue. Ferruginei generis magnes
duas habet primò vires, nullis fermè ſecu
lis incognitas: trahit enim ferrum, & illitum
magnete. ferrum aliud trahit ferum, adeò vt
quandoque contigerit magnetem quinque aut
etiam plures annulos perpetua ſucceſſione tra
here Poſt ætatem illam vetuſtiſſimam Ariſto
telis æuo, ſi quid Alberto credendum eſt, in
notuit magnetis duo eſſe genera, alterum
quod ferrum ad Boream dirigit, reliquum
autem quod ad Auſtrum. Hoc autem modo
res ſe habet. Affricatur magneti ferrum te
nue in cuſpide, inde ſuſpenditur in æquili
brio, tum circumuoluitur ferrum ſpontè, ſi
cut cuſpis Boream, aut Auſtrum reſpiciat.
Iam ergo hæc quatuor nota antiquo fuêre
tempore. Sed & illud cognitum eſt Alberti
ætate Magnetis eſſe genus quod vocant
Theamedem, adnatum ipſi Magneti, quòd
abigat ferrum. Sed & illud, quòd à ferro
etiam Magnes trahitur, quodque virtus
eius corpora penetrat, vt interpoſita tabula
etiam ferrum ad ſe alliciat. Ergo plurima,
vt mos eſt, iamdiu fuêre cognita, quæ non
panci noſtro tempore inuenta exiſtimauêre:
nam pyxidis nauticæ rationem cuidam Fla
uio tribuunt, quam conſtat cognitam ſal
tem ante Alberti Magni ætatem. Eius enim
ille meminit non tamen Ariſtoteli pyxidis
vſum notum fuiſſe crediderim. Aut quòd
fetrum ad Boream dirigat, cùm Galenus &
Alexander Aphrodiſrenſis, qui nullum, naturæ

miraculum tametſi leue prętermiſerunt, harum
rerum adeò admirabilium & vtilium haud
meminerint. Conſtat etiam tempore Roma
norum hæc fuiſſe ignota, tot naufragiis ob
hanc cauſam illis ſubeuntibus: vnde non
ſemel attritæ vires, dum aduerſus Pœnos
dimicant, & Octauij claſſis diſiecta ad
uerſus Sex. Pompeium. Ergo iam vires de
nuò ferruginei magnetis aggrediamur, in
de rationes explicemus, initio ab experi
mento facto. Magnes igitur ferrum trahit,
trahit & chalybem. Refert & Hieronymus
Fracaſtoreus vidiſſe quòd argentum traheret:
generaliter autem argentum haud quaquam
trahit. Cauſa cur ferrum trahat eſt, quo
niam illius eſt pabulum: nam ( vt dixi ) la
pides viuunt: ob id etiam optimè in ſcobe
ferri ſeruatur. Quid mirum eſt igitur cha
lybem, in quo maxima pars ferrum eſt,
trahi? Sed & ferrum ſi à magnete tangatur
priùs faciliùs trahitur: argentum verò vel
ferri aliquid continuit, vel genus erat aliud
magnetis, de quo, vt mihi incognita, ver
ba facere non decreui. Attamen hoc no
ſtris ſatisfacit principiis, argentum & re
liqua metalla à valido lapide ſi ferri quic
quam contineant, trahi poſſe. Nec ex om
ni parte magnes trahit, ſed vbi cortice
tenui eſt, magiſque vna parte quàm alia,
ferrúmque nitidum potius quàm rubigine
obſitum: Nec, vt fabulantur, allio, cæ
piſve impeditur, multò minus adamante:
niſi forſan adeò leuiter, vt in minimis ſo
lùm ac debilibus depræhendatur, in reliquis
autem ſenſum effugiat. Ferrum verò quod
cum lapide confricatum fuerit, non ſolùm
celeriùs trahitur à magnete, ſed & aliud
ferrum facilius ad ſe trahit, quàm ipſe la
pis. Videtur enim vis magnetis à ferro ro
borari: nam in ſuperficie ferri tenuiores la
pidis partes hærentes ferrum ad ſe alliciunt.
Sed & ferrum magnum fruſtum magnetis
modicam partem vice verſa trahit ad ſe,
eóque magis ſi ferrum à magnete, & ma
gnes à ferro contacta ſint. Hoc ideò con
tingit, quoniam ferrum magnes, vt pa
bulum deſiderat: qui cùm illud ad ſe tra
here nequeat, ad ipſum mutata vice fer
tur. Duas habet partes ex aduerſo poſitas
hic lapis: alteram quæ iacet ad meridiem,
alteram ad Boream. Cùm verò eruitur, vim
eandem ſeruat, vt quemadmodum anima
lia, ad ſitum proprium & naturalem ſpon
tè redeant. Cùm verò ob grauitatem ne
queat ſeipſum mouere, ferro affricatum
mouet illud in æquilibrio poſitum ob faci
litatem: & etiam quoniam principium eſt
quoddam naturale. Nihil ſeipſum mouere.
Ergo cùm duæ ſint partes, ferrum quod a
Boreali tangitur, cuſpidem illam ad Bo
ream dirigit: quòd ſi Auſtralem contigant,
ad Auſtrum etiam impellitur, non ad Bo
ream. Falſum eſt igitur, vt in noſtris la
pidibus luce clarius ſpectare licet, Hercu
leum lapidem ferrum ſemper ad Boream
dirigere, quandoquidem pars illius ſit non
parua in ſingulis fruſtis, quæ non minus
ferrum dirigat ad Auſtrum, quàm notiſſi
ma illa ad Boream. Quò fit vt ſerò videan
tur vires eius homines animaduertiſſe. Sed
nec ad vnguem diriguntur partes ad Bo
ream, Auſtrumve, ſed ſingulæ ad locum
quinque partibus cœli diſtantem. Quò ſit,

vt in horologiis non eadem ſit linea ſuper
quam ferrum quieſcere debet in pyxide, &
meridie, vbi vmbræ ſignificant horas:
nam linea pyxidis, ſi horologium perfectum
ſit, paululum ad Orientem inflectitur à linea
meridiei.

Page concordance

Text layer

Text normalization

Search

Scan	Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

Scan	Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

Scan	Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60