Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.005405">
                <pb pagenum="474" xlink:href="016/01/123.jpg"/>
              vt plurimum tranſeunt in calcem. </s>
              <s id="s.005406">Norim­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg778"/>
                <lb/>
              bergenſis è fodina extractus dureſcit, cum
                <lb/>
              reliqua eius genera potiùs frangantur. </s>
              <s id="s.005407">Eſt &
                <lb/>
              lapis marmori natura ſimilis, quippe quòd
                <lb/>
              ſectilis ſit, ſed coloris cinerei, & mollitiei
                <lb/>
              incredibilis, vnde ferra, non ſecus ac li­
                <lb/>
              gnum ſecatur ad opera. </s>
              <s id="s.005408">Copia eius in regio­
                <lb/>
              ne Veneta. </s>
              <s id="s.005409">Sed ob coloris obſcuritatem, &
                <lb/>
              quia nitorem non admittit ad ſilicem refer­
                <lb/>
              ri poteſt. </s>
              <s id="s.005410">Propria enim omni ſilici ſunt, ſqua­
                <lb/>
              moſum eſſe, nec leue perfectè, vt marmori
                <lb/>
              nitor, & quòd ſecari poſſit. </s>
              <s id="s.005411">Huic autem la­
                <lb/>
              pidi pars vna ex vtroque deeſt: non nitet,
                <lb/>
              ideò marmor non eſt: ſquamis caret, ideò
                <lb/>
              non eſt ſilex.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg779"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005412">
                <margin.target id="marg777"/>
              Silex & eius
                <lb/>
              differentiæ.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005413">
                <margin.target id="marg778"/>
              Marmor ſe­
                <lb/>
              ctile.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005414">
                <margin.target id="marg779"/>
              Saxa ſex
                <lb/>
              generum.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005415">Cæterorum lapidum nomen vnum ſaxum
                <lb/>
              ſit, genera autem ſex: a proprietate vnum
                <lb/>
              vt magnetis ſumptum: à viribus, vt calamo­
                <lb/>
              chus: à colore, vt amochryſos: pictura vt
                <lb/>
              alabandicus: forma vt trochites: ignium, vel
                <lb/>
              aquarum reſiſtentiæ nobilitate, vt magneſia.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005416">Igitur à primo genere incipiemus.
                <arrow.to.target n="marg780"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005417">
                <margin.target id="marg780"/>
              Magnetis
                <lb/>
              genera.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005418">Magnes, ſeu lapis Herculeus duorum aut
                <lb/>
              trium generum eſſe videtur: nam ex eo fer­
                <lb/>
              rugineum eſt, & candidum: & quod candi­
                <lb/>
              dum, eſt diſtinctum leuibus, ac tenuibus fer­
                <lb/>
              rugineis venis, quòd tamen fermè vndequa­
                <arrow.to.target n="marg781"/>
                <lb/>
              que eſt leue. </s>
              <s id="s.005419">Ferruginei generis magnes
                <lb/>
              duas habet primò vires, nullis fermè ſecu­
                <lb/>
              lis incognitas: trahit enim ferrum, & illitum
                <lb/>
              magnete. </s>
              <s id="s.005420">ferrum aliud trahit ferum, adeò vt
                <lb/>
              quandoque contigerit magnetem
                <expan abbr="quinq;">quinque</expan>
              aut
                <lb/>
                <expan abbr="etiã">etiam</expan>
              plures annulos perpetua ſucceſſione tra­
                <lb/>
              here Poſt ætatem
                <expan abbr="illã">illam</expan>
              vetuſtiſſimam Ariſto­
                <lb/>
              telis æuo, ſi quid Alberto credendum eſt, in­
                <lb/>
              notuit magnetis duo eſſe genera, alterum
                <lb/>
              quod ferrum ad Boream dirigit, reliquum
                <lb/>
              autem quod ad Auſtrum. </s>
              <s id="s.005421">Hoc autem modo
                <lb/>
              res ſe habet. </s>
              <s id="s.005422">Affricatur magneti ferrum te­
                <lb/>
              nue in cuſpide, inde ſuſpenditur in æquili­
                <lb/>
              brio, tum circumuoluitur ferrum ſpontè, ſi­
                <lb/>
              cut cuſpis Boream, aut Auſtrum reſpiciat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005423">Iam ergo hæc quatuor nota antiquo fuêre
                <lb/>
              tempore. </s>
              <s id="s.005424">Sed & illud cognitum eſt Alberti
                <lb/>
              ætate Magnetis eſſe genus quod vocant
                <lb/>
              Theamedem, adnatum ipſi Magneti, quòd
                <lb/>
              abigat ferrum. </s>
              <s id="s.005425">Sed & illud, quòd à ferro
                <lb/>
              etiam Magnes trahitur, quodque virtus
                <lb/>
              eius corpora penetrat, vt interpoſita tabula
                <lb/>
              etiam ferrum ad ſe alliciat. </s>
              <s id="s.005426">Ergo plurima,
                <lb/>
              vt mos eſt, iamdiu fuêre cognita, quæ non
                <lb/>
              panci noſtro tempore inuenta exiſtimauêre:
                <lb/>
              nam pyxidis nauticæ rationem cuidam Fla­
                <lb/>
              uio tribuunt, quam conſtat cognitam ſal­
                <lb/>
              tem ante Alberti Magni ætatem. </s>
              <s id="s.005427">Eius enim
                <lb/>
              ille meminit non tamen Ariſtoteli pyxidis
                <lb/>
              vſum notum fuiſſe crediderim. </s>
              <s id="s.005428">Aut quòd
                <lb/>
              fetrum ad Boream dirigat, cùm Galenus &
                <lb/>
                <expan abbr="Alexãder">Alexander</expan>
              Aphrodiſrenſis, qui nullum, naturæ
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg782"/>
                <lb/>
                <expan abbr="miraculũ">miraculum</expan>
              tametſi leue prętermiſerunt, harum
                <lb/>
              rerum adeò admirabilium & vtilium haud
                <lb/>
              meminerint. </s>
              <s id="s.005429">Conſtat etiam tempore Roma­
                <lb/>
              norum hæc fuiſſe ignota, tot naufragiis ob
                <lb/>
              hanc cauſam illis ſubeuntibus: vnde non
                <lb/>
              ſemel attritæ vires, dum aduerſus Pœnos
                <lb/>
              dimicant, & Octauij claſſis diſiecta ad­
                <lb/>
              uerſus Sex. </s>
              <s id="s.005430">Pompeium. </s>
              <s id="s.005431">Ergo iam vires de­
                <lb/>
              nuò ferruginei magnetis aggrediamur, in­
                <lb/>
              de rationes explicemus, initio ab experi­
                <lb/>
              mento facto. </s>
              <s id="s.005432">Magnes igitur ferrum trahit,
                <lb/>
              trahit & chalybem. </s>
              <s id="s.005433">Refert & Hieronymus
                <lb/>
              Fracaſtoreus vidiſſe quòd
                <expan abbr="argẽtum">argentum</expan>
              traheret:
                <lb/>
              generaliter autem argentum haud quaquam
                <lb/>
              trahit. </s>
              <s id="s.005434">Cauſa cur ferrum trahat eſt, quo­
                <lb/>
              niam illius eſt pabulum: nam ( vt dixi ) la­
                <lb/>
              pides viuunt: ob id etiam optimè in ſcobe
                <lb/>
              ferri ſeruatur. </s>
              <s id="s.005435">Quid mirum eſt igitur cha­
                <lb/>
              lybem, in quo maxima pars ferrum eſt,
                <lb/>
              trahi? </s>
              <s id="s.005436">Sed & ferrum ſi à magnete tangatur
                <lb/>
              priùs faciliùs trahitur: argentum verò vel
                <lb/>
              ferri aliquid continuit, vel genus erat aliud
                <lb/>
              magnetis, de quo, vt mihi incognita, ver­
                <lb/>
              ba facere non decreui. </s>
              <s id="s.005437">Attamen hoc no­
                <lb/>
              ſtris ſatisfacit principiis, argentum & re­
                <lb/>
              liqua metalla à valido lapide ſi ferri quic­
                <lb/>
              quam contineant, trahi poſſe. </s>
              <s id="s.005438">Nec ex om­
                <lb/>
              ni parte magnes trahit, ſed vbi cortice
                <lb/>
              tenui eſt, magiſque vna parte quàm alia,
                <lb/>
              ferrúmque nitidum potius quàm rubigine
                <lb/>
              obſitum: Nec, vt fabulantur, allio, cæ­
                <lb/>
              piſve impeditur, multò minus adamante:
                <lb/>
              niſi forſan adeò leuiter, vt in minimis ſo­
                <lb/>
              lùm ac debilibus depræhendatur, in reliquis
                <lb/>
              autem ſenſum effugiat. </s>
              <s id="s.005439">Ferrum verò quod
                <lb/>
              cum lapide confricatum fuerit, non ſolùm
                <lb/>
              celeriùs trahitur à magnete, ſed & aliud
                <lb/>
              ferrum facilius ad ſe trahit, quàm ipſe la­
                <lb/>
              pis. </s>
              <s id="s.005440">Videtur enim vis magnetis à ferro ro­
                <lb/>
              borari: nam in ſuperficie ferri tenuiores la­
                <lb/>
              pidis partes hærentes ferrum ad ſe alliciunt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005441">Sed & ferrum magnum fruſtum magnetis
                <lb/>
              modicam partem vice verſa trahit ad ſe,
                <lb/>
              eóque magis ſi ferrum à magnete, & ma­
                <lb/>
              gnes à ferro contacta ſint. </s>
              <s id="s.005442">Hoc ideò con­
                <lb/>
              tingit, quoniam ferrum magnes, vt pa­
                <lb/>
              bulum deſiderat: qui cùm illud ad ſe tra­
                <lb/>
              here nequeat, ad ipſum mutata vice fer­
                <lb/>
              tur. </s>
              <s id="s.005443">Duas habet partes ex aduerſo poſitas
                <lb/>
              hic lapis: alteram quæ iacet ad meridiem,
                <lb/>
              alteram ad Boream. </s>
              <s id="s.005444">Cùm verò eruitur, vim
                <lb/>
              eandem ſeruat, vt quemadmodum anima­
                <lb/>
              lia, ad ſitum proprium & naturalem ſpon­
                <lb/>
              tè redeant. </s>
              <s id="s.005445">Cùm verò ob grauitatem ne­
                <lb/>
              queat ſeipſum mouere, ferro affricatum
                <lb/>
              mouet illud in æquilibrio poſitum ob faci­
                <lb/>
              litatem: & etiam quoniam principium eſt
                <lb/>
              quoddam naturale. </s>
              <s id="s.005446">Nihil ſeipſum mouere.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005447">Ergo cùm duæ ſint partes, ferrum quod a
                <lb/>
              Boreali tangitur, cuſpidem illam ad Bo­
                <lb/>
              ream dirigit: quòd ſi Auſtralem contigant,
                <lb/>
              ad Auſtrum etiam impellitur, non ad Bo­
                <lb/>
              ream. </s>
              <s id="s.005448">Falſum eſt igitur, vt in noſtris la­
                <lb/>
              pidibus luce clarius ſpectare licet, Hercu­
                <lb/>
              leum lapidem ferrum ſemper ad Boream
                <lb/>
              dirigere, quandoquidem pars illius ſit non
                <lb/>
              parua in ſingulis fruſtis, quæ non minus
                <lb/>
              ferrum dirigat ad Auſtrum, quàm notiſſi­
                <lb/>
              ma illa ad Boream. </s>
              <s id="s.005449">Quò fit vt ſerò videan­
                <lb/>
              tur vires eius homines animaduertiſſe. </s>
              <s id="s.005450">Sed
                <lb/>
              nec ad vnguem diriguntur partes ad Bo­
                <lb/>
              ream, Auſtrumve, ſed ſingulæ ad locum
                <lb/>
              quinque partibus cœli diſtantem. </s>
              <s id="s.005451">Quò ſit,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg783"/>
                <lb/>
              vt in horologiis non eadem ſit linea ſuper
                <lb/>
              quam ferrum quieſcere debet in pyxide, &
                <lb/>
              meridie, vbi vmbræ ſignificant horas:
                <lb/>
              nam linea pyxidis, ſi horologium perfectum
                <lb/>
              ſit, paululum ad Orientem inflectitur à linea
                <lb/>
              meridiei. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>