Buonamici, Francesco, De motu libri X

List of thumbnails

< >
121
121
122
122
123
123
124
124
125
125
126
126
127
127
128
128
129
129
130
130
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="106"/>
              At hoc ad præſentem cognitionem non attinet; nec inde neceſsitatis & conſtantiæ ratio petitur,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg893"/>
                <lb/>
              vnde ſciens nequeat permutari, ſed ex neceſſariò notionum nexu, vt quotieſcunque ſe referat
                <lb/>
              ad contemplandum, ſemper ex hoc illud ſequi perſpiciat. </s>
              <s>Id in
                <expan abbr="quadã">quadam</expan>
              relatione poſitum eſſe vi­
                <lb/>
              detur. </s>
              <s>Quamobrem videamus quemadmodum motus pertineat ad relationem. </s>
              <s>Non pertinet
                <lb/>
              autem motus ad illam per ſe, ſed alio
                <expan abbr="quodã">quodam</expan>
              motu fundetur oportet in quo ſit agens, quod de­
                <lb/>
              ducat de poteſtate ad actum mobile, & dum actum vnius motus contribuit, etiam ad
                <expan abbr="actũ">actum</expan>
              alte­
                <lb/>
              rius conſequentis promoueat. </s>
              <s>vt dum me impellit, etiam faciat, vt columna dextera euadat, &
                <lb/>
              ego expulſus termino præſente, qui eram nuper à dextris, ſim nunc à ſiniſtris. </s>
              <s>Sim ego poteſtate
                <lb/>
              ſcibile, quod actu ſcibile fit per ſpeciei
                <expan abbr="repurgationẽ">repurgationem</expan>
              , mens mouens impellens ſit columna
                <expan abbr="mẽs">mens</expan>
              ,
                <lb/>
              quæ poteſtate eſt, & vt columna ex mea certa poſitura facta eſt dextra; ſic mens ex obiecti præ­
                <lb/>
              ſentia facta ſit ſciens. </s>
              <s>Hiſce ſic ſtantibus ſicut in aliis motibus cum per ſe, tum per accidens eſt
                <expan abbr="itẽ">item</expan>
                <lb/>
              vnde & quo fit motus, qui ſunt termini, & quod inter
                <expan abbr="vtroſq.">vtroſque</expan>
              terminos interiacet, tanquam ſpa­
                <lb/>
              tium per quod fertur, dum è poteſtate traducendum eſt ad actum, atque hoc etiam diuiditur in
                <lb/>
              terminos
                <expan abbr="quoſdã">quoſdam</expan>
              qui deinceps, & ordinatè accedunt (gradus appellare liceat) & hos omneis
                <expan abbr="cõ-tinet">con­
                  <lb/>
                tinet</expan>
              vna forma quaſi compoſita ex illis, ita vt producens qualitatem nil aliud propemodum fa­
                <lb/>
              cere videatur, àc colligere gradus omneis in
                <expan abbr="vnũ">vnum</expan>
              ſummum qui reliquos inferioreis
                <expan abbr="cõplectatur">complectatur</expan>
              ;
                <lb/>
              ſic in ſcientia facienda mens eſt mouens, quę cùm actu ſit, diſiungendo, & copulando ſpecies il­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg894"/>
                <lb/>
              luſtrat, ſiue in ſciente, dum per ſe
                <expan abbr="contẽplatur">contemplatur</expan>
              , ſiue in diſcente, cùm docetur;
                <expan abbr="eæq́">eæque</expan>
              . </s>
              <s>illuſtratę mo­
                <lb/>
              uent mentem patibilem, & promonent ad actum; atque ita mouere eſt docere, & ita moueri di­
                <lb/>
              ſcere & comparare ſcientiam. </s>
              <s>Cùm igitur ſit cognitio collocata in habitudine
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              ſcibilium,
                <lb/>
              & mentis in potentia quæ ſunt veluti fundamenta relationis; ex hoc naſcitur, vt in vtroque fun­
                <lb/>
              damento progreſſus quidam cogitari poſsit, licèt in rebus ſcibilibus primò (ſunt enim actus) in
                <lb/>
              mente poſterius; ac, mea quidem ſententia, progreſſus in
                <expan abbr="mẽte">mente</expan>
              qui ſimilis eſt mutationi poſiturę
                <lb/>
                <foreign lang="grc">διανόιας</foreign>
              , & cogitationis nomine notatur; in rebus ipſis, ſeu potius notionibus appellatur via
                <lb/>
              ſimpliciter, ſicut inter eos terminos in quorum altero columna erat ſiniſtra, in altero
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              dextra
                <lb/>
              qua ſcientię partes per ſucceſsionem comparantur. </s>
              <s>In his progreſsibus media ſunt rerum formę
                <lb/>
              ac notiones inter quas ordo exiſtit; ex his autem ſcientia, ceu cumulus
                <expan abbr="quidã">quidam</expan>
              conflatur;
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              neque
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg895"/>
                <lb/>
              multò ſecus, àc in formę naturalis productione fieri contingat: niſi quòd gradus in hac materię
                <lb/>
              cauſſa diuiduntur, & in eo motu
                <expan abbr="cõtinuantur">continuantur</expan>
              , actiones actu ſeiunctę ſunt, nec accipiunt diuiſio­
                <lb/>
              nem: prætereà gradus in forma naturali quò priores, eò pius obtinent poteſtatis patibilis & im­
                <lb/>
              perfectionis; notiones quò priores, eò plus habent actuoſę virtutis
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              præſtantiæ;
                <expan abbr="quãdò">quandò</expan>
              prio­
                <lb/>
              res illuſtrant poſteriores, ſiue eæ ſint nobis notæ, ſiue natura, pro ſua qualibet
                <expan abbr="cõditione">conditione</expan>
              , quòd eę
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg896"/>
                <lb/>
              quæ ſunt nobis, afferunt lucem iis quæ nobis ignotæ ſunt, & eæ quæ ſunt notę natura, notas effi­
                <lb/>
              ciunt eas quæ ſunt ignotæ natura. </s>
              <s>Cęterùm huiuſmodi notionum quæ per progreſſum ſeſe of­
                <lb/>
              ferunt, & ex quatum collectione exiſtit ille habitus, quam dicimus eſſe ſcientiam, diſpoſitio di­
                <lb/>
              uerſos terminos eſt conſecuta,
                <expan abbr="demonſtrationẽ">demonſtrationem</expan>
              , & definitionem. </s>
              <s>
                <expan abbr="Quamobrẽ">Quamobrem</expan>
              notiones in gignen­
                <lb/>
              da ſcientia ſunt principia duobus modis, vt materia,
                <expan abbr="">dum</expan>
              conueniunt in definitionem, vel demon­
                <lb/>
              ſtrationem, & vt efficiens, dum aperiunt & illuſtrant ea quæ ignorantur, & afficiunt in
                <expan abbr="entẽ">entem</expan>
              quæ
                <lb/>
              poteſtas eſt (neque enim abſurdum eſt diuerſis modis efficiens & materiam in vno ſubiecto re­
                <lb/>
              periri, vt audies in lib. de incremento) nec aliud reipſa eſt demonſtratio definitioúe, àc ſcientia;
                <lb/>
              cùm in demonſtratione & definitione contineantur illę notiones quas habendo ſcimus: proinde
                <lb/>
              ſcimus habentes demonſtrationem & definitionem. </s>
              <s>Quòd ſit definitio & demonſtratio
                <expan abbr="vocant̃">vocantur</expan>
                <lb/>
                <expan abbr="inſtrumẽta">inſtrumenta</expan>
              , & à ſcientia ſeparantur; aduertas obſecro, in ſcientia non quid ipſe cognoſcas atten­
                <lb/>
              di, ſed quid docere poſsis. </s>
              <s>Scire tuum nil eſt, ait ille, ni ſcire tuum ſciat alter:
                <expan abbr="nanq.">nanque</expan>
              vt in cęteris
                <lb/>
              actus actum ſimilem facere ſtudet, ſic actu ſciens in id inſtitutus eſt, vt alterum ſcientem faciat,
                <lb/>
              quod eſt docere, & id cum pręſtare valeat; tum didiciſſe & ſcire cenſetur. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              & ſignum ſcientis eſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg897"/>
                <lb/>
              ſe
                <expan abbr="credit̃">creditur</expan>
              poſſe docere: atqui doctrina potiſsimè efficitur oratione, quo factum eſt, vt dialectici
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg898"/>
                <lb/>
              præcepta faciendæ ſcientiæ tradituri pręcipuam rationem vocum & orationis habuerint. </s>
              <s>Igitur
                <lb/>
              in demonſtratione & definitione duæ ſunt partes, altera quæ eſt ſignum, nempe vox;
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              altera
                <lb/>
              cuius ea vox eſt ſignum, quæ eſt notio & ſimilitudo rerum quæ ſunt extra animum & definitio,
                <lb/>
              quiditas & forma ſic ſe habent, vt reipſa
                <expan abbr="idẽ">idem</expan>
              eſſe videantur, & ratione ſeiugentur & per
                <expan abbr="accidẽs">accidens</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Etenim definitio ſignum eſt; quiditas notio & ſimilitudo, forma res. </s>
              <s>Quà igitur eſt vox &
                <expan abbr="ſignũ">ſignum</expan>
              ,
                <lb/>
              ſic bene habetur inſtrumentum; quà verò notiones includit; nihil omnino differt à
                <expan abbr="ſciẽtia">ſcientia</expan>
              . </s>
              <s>Pro­
                <lb/>
              ptereà, cùm dicunt philoſophi ſcientiam eſſe habitum qui demonſtratione
                <expan abbr="cõparatur">comparatur</expan>
              ; demon­
                <lb/>
              ſtrationem tanquam ſignum accipiunt; nam ſic eſt
                <expan abbr="inſtrumentũ">inſtrumentum</expan>
              : quanquam multò melius Ari­
                <lb/>
              ſtoteles habitum demonſtratiuum nuncupauit,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              quaſi demonſtratio quæ pertinaciter inſedit,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg899"/>
                <lb/>
              ſit ipſa ſcientia. </s>
              <s>Sed enim ſcientia, tametſi ſingularum
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              eſſe poteſt, vt hominis & trianguli;
                <lb/>
                <expan abbr="">non</expan>
              idcirco methodus appellatur, ſed vbi multæ rerum cognitiones inter quas ſit affinitas; in
                <expan abbr="vnũ">vnum</expan>
                <lb/>
              collectæ fuerint, & per incrementa hac nunc inuenta,
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              mox alia ſubiecta, vt ad
                <expan abbr="quandã">quandam</expan>
              magni­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg900"/>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>