Buonamici, Francesco, De motu libri X

Page concordance

< >
Scan Original
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
< >
page |< < of 1055 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s>
                <pb pagenum="106"/>
              At hoc ad præſentem cognitionem non attinet; nec inde neceſsitatis & conſtantiæ ratio petitur,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg893"/>
                <lb/>
              vnde ſciens nequeat permutari, ſed ex neceſſariò notionum nexu, vt quotieſcunque ſe referat
                <lb/>
              ad contemplandum, ſemper ex hoc illud ſequi perſpiciat. </s>
              <s>Id in
                <expan abbr="quadã">quadam</expan>
              relatione poſitum eſſe vi­
                <lb/>
              detur. </s>
              <s>Quamobrem videamus quemadmodum motus pertineat ad relationem. </s>
              <s>Non pertinet
                <lb/>
              autem motus ad illam per ſe, ſed alio
                <expan abbr="quodã">quodam</expan>
              motu fundetur oportet in quo ſit agens, quod de­
                <lb/>
              ducat de poteſtate ad actum mobile, & dum actum vnius motus contribuit, etiam ad
                <expan abbr="actũ">actum</expan>
              alte­
                <lb/>
              rius conſequentis promoueat. </s>
              <s>vt dum me impellit, etiam faciat, vt columna dextera euadat, &
                <lb/>
              ego expulſus termino præſente, qui eram nuper à dextris, ſim nunc à ſiniſtris. </s>
              <s>Sim ego poteſtate
                <lb/>
              ſcibile, quod actu ſcibile fit per ſpeciei
                <expan abbr="repurgationẽ">repurgationem</expan>
              , mens mouens impellens ſit columna
                <expan abbr="mẽs">mens</expan>
              ,
                <lb/>
              quæ poteſtate eſt, & vt columna ex mea certa poſitura facta eſt dextra; ſic mens ex obiecti præ­
                <lb/>
              ſentia facta ſit ſciens. </s>
              <s>Hiſce ſic ſtantibus ſicut in aliis motibus cum per ſe, tum per accidens eſt
                <expan abbr="itẽ">item</expan>
                <lb/>
              vnde & quo fit motus, qui ſunt termini, & quod inter
                <expan abbr="vtroſq.">vtroſque</expan>
              terminos interiacet, tanquam ſpa­
                <lb/>
              tium per quod fertur, dum è poteſtate traducendum eſt ad actum, atque hoc etiam diuiditur in
                <lb/>
              terminos
                <expan abbr="quoſdã">quoſdam</expan>
              qui deinceps, & ordinatè accedunt (gradus appellare liceat) & hos omneis
                <expan abbr="cõ-tinet">con­
                  <lb/>
                tinet</expan>
              vna forma quaſi compoſita ex illis, ita vt producens qualitatem nil aliud propemodum fa­
                <lb/>
              cere videatur, àc colligere gradus omneis in
                <expan abbr="vnũ">vnum</expan>
              ſummum qui reliquos inferioreis
                <expan abbr="cõplectatur">complectatur</expan>
              ;
                <lb/>
              ſic in ſcientia facienda mens eſt mouens, quę cùm actu ſit, diſiungendo, & copulando ſpecies il­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg894"/>
                <lb/>
              luſtrat, ſiue in ſciente, dum per ſe
                <expan abbr="contẽplatur">contemplatur</expan>
              , ſiue in diſcente, cùm docetur;
                <expan abbr="eæq́">eæque</expan>
              . </s>
              <s>illuſtratę mo­
                <lb/>
              uent mentem patibilem, & promonent ad actum; atque ita mouere eſt docere, & ita moueri di­
                <lb/>
              ſcere & comparare ſcientiam. </s>
              <s>Cùm igitur ſit cognitio collocata in habitudine
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              ſcibilium,
                <lb/>
              & mentis in potentia quæ ſunt veluti fundamenta relationis; ex hoc naſcitur, vt in vtroque fun­
                <lb/>
              damento progreſſus quidam cogitari poſsit, licèt in rebus ſcibilibus primò (ſunt enim actus) in
                <lb/>
              mente poſterius; ac, mea quidem ſententia, progreſſus in
                <expan abbr="mẽte">mente</expan>
              qui ſimilis eſt mutationi poſiturę
                <lb/>
                <foreign lang="grc">διανόιας</foreign>
              , & cogitationis nomine notatur; in rebus ipſis, ſeu potius notionibus appellatur via
                <lb/>
              ſimpliciter, ſicut inter eos terminos in quorum altero columna erat ſiniſtra, in altero
                <expan abbr="autẽ">autem</expan>
              dextra
                <lb/>
              qua ſcientię partes per ſucceſsionem comparantur. </s>
              <s>In his progreſsibus media ſunt rerum formę
                <lb/>
              ac notiones inter quas ordo exiſtit; ex his autem ſcientia, ceu cumulus
                <expan abbr="quidã">quidam</expan>
              conflatur;
                <emph type="sup"/>
              a
                <emph.end type="sup"/>
              neque
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg895"/>
                <lb/>
              multò ſecus, àc in formę naturalis productione fieri contingat: niſi quòd gradus in hac materię
                <lb/>
              cauſſa diuiduntur, & in eo motu
                <expan abbr="cõtinuantur">continuantur</expan>
              , actiones actu ſeiunctę ſunt, nec accipiunt diuiſio­
                <lb/>
              nem: prætereà gradus in forma naturali quò priores, eò pius obtinent poteſtatis patibilis & im­
                <lb/>
              perfectionis; notiones quò priores, eò plus habent actuoſę virtutis
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              præſtantiæ;
                <expan abbr="quãdò">quandò</expan>
              prio­
                <lb/>
              res illuſtrant poſteriores, ſiue eæ ſint nobis notæ, ſiue natura, pro ſua qualibet
                <expan abbr="cõditione">conditione</expan>
              , quòd eę
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg896"/>
                <lb/>
              quæ ſunt nobis, afferunt lucem iis quæ nobis ignotæ ſunt, & eæ quæ ſunt notę natura, notas effi­
                <lb/>
              ciunt eas quæ ſunt ignotæ natura. </s>
              <s>Cęterùm huiuſmodi notionum quæ per progreſſum ſeſe of­
                <lb/>
              ferunt, & ex quatum collectione exiſtit ille habitus, quam dicimus eſſe ſcientiam, diſpoſitio di­
                <lb/>
              uerſos terminos eſt conſecuta,
                <expan abbr="demonſtrationẽ">demonſtrationem</expan>
              , & definitionem. </s>
              <s>
                <expan abbr="Quamobrẽ">Quamobrem</expan>
              notiones in gignen­
                <lb/>
              da ſcientia ſunt principia duobus modis, vt materia,
                <expan abbr="">dum</expan>
              conueniunt in definitionem, vel demon­
                <lb/>
              ſtrationem, & vt efficiens, dum aperiunt & illuſtrant ea quæ ignorantur, & afficiunt in
                <expan abbr="entẽ">entem</expan>
              quæ
                <lb/>
              poteſtas eſt (neque enim abſurdum eſt diuerſis modis efficiens & materiam in vno ſubiecto re­
                <lb/>
              periri, vt audies in lib. de incremento) nec aliud reipſa eſt demonſtratio definitioúe, àc ſcientia;
                <lb/>
              cùm in demonſtratione & definitione contineantur illę notiones quas habendo ſcimus: proinde
                <lb/>
              ſcimus habentes demonſtrationem & definitionem. </s>
              <s>Quòd ſit definitio & demonſtratio
                <expan abbr="vocant̃">vocantur</expan>
                <lb/>
                <expan abbr="inſtrumẽta">inſtrumenta</expan>
              , & à ſcientia ſeparantur; aduertas obſecro, in ſcientia non quid ipſe cognoſcas atten­
                <lb/>
              di, ſed quid docere poſsis. </s>
              <s>Scire tuum nil eſt, ait ille, ni ſcire tuum ſciat alter:
                <expan abbr="nanq.">nanque</expan>
              vt in cęteris
                <lb/>
              actus actum ſimilem facere ſtudet, ſic actu ſciens in id inſtitutus eſt, vt alterum ſcientem faciat,
                <lb/>
              quod eſt docere, & id cum pręſtare valeat; tum didiciſſe & ſcire cenſetur. </s>
              <s>
                <emph type="sup"/>
              b
                <emph.end type="sup"/>
              & ſignum ſcientis eſ­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg897"/>
                <lb/>
              ſe
                <expan abbr="credit̃">creditur</expan>
              poſſe docere: atqui doctrina potiſsimè efficitur oratione, quo factum eſt, vt dialectici
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg898"/>
                <lb/>
              præcepta faciendæ ſcientiæ tradituri pręcipuam rationem vocum & orationis habuerint. </s>
              <s>Igitur
                <lb/>
              in demonſtratione & definitione duæ ſunt partes, altera quæ eſt ſignum, nempe vox;
                <expan abbr="atq.">atque</expan>
              altera
                <lb/>
              cuius ea vox eſt ſignum, quæ eſt notio & ſimilitudo rerum quæ ſunt extra animum & definitio,
                <lb/>
              quiditas & forma ſic ſe habent, vt reipſa
                <expan abbr="idẽ">idem</expan>
              eſſe videantur, & ratione ſeiugentur & per
                <expan abbr="accidẽs">accidens</expan>
              .
                <lb/>
              </s>
              <s>Etenim definitio ſignum eſt; quiditas notio & ſimilitudo, forma res. </s>
              <s>Quà igitur eſt vox &
                <expan abbr="ſignũ">ſignum</expan>
              ,
                <lb/>
              ſic bene habetur inſtrumentum; quà verò notiones includit; nihil omnino differt à
                <expan abbr="ſciẽtia">ſcientia</expan>
              . </s>
              <s>Pro­
                <lb/>
              ptereà, cùm dicunt philoſophi ſcientiam eſſe habitum qui demonſtratione
                <expan abbr="cõparatur">comparatur</expan>
              ; demon­
                <lb/>
              ſtrationem tanquam ſignum accipiunt; nam ſic eſt
                <expan abbr="inſtrumentũ">inſtrumentum</expan>
              : quanquam multò melius Ari­
                <lb/>
              ſtoteles habitum demonſtratiuum nuncupauit,
                <emph type="sup"/>
              c
                <emph.end type="sup"/>
              quaſi demonſtratio quæ pertinaciter inſedit,
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg899"/>
                <lb/>
              ſit ipſa ſcientia. </s>
              <s>Sed enim ſcientia, tametſi ſingularum
                <expan abbr="rerũ">rerum</expan>
              eſſe poteſt, vt hominis & trianguli;
                <lb/>
                <expan abbr="">non</expan>
              idcirco methodus appellatur, ſed vbi multæ rerum cognitiones inter quas ſit affinitas; in
                <expan abbr="vnũ">vnum</expan>
                <lb/>
              collectæ fuerint, & per incrementa hac nunc inuenta,
                <emph type="sup"/>
              d
                <emph.end type="sup"/>
              mox alia ſubiecta, vt ad
                <expan abbr="quandã">quandam</expan>
              magni­
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg900"/>
              </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>