1
tudinem excreuerint theoremata, & aptam diſpoſitionem conſecuta fuerint, ea certè methodus
eſt, ſic ethica methodus, & politica, & ſyllogiſtica, & naturalis, vt ſæpius appellauit Ariſtoteles, in
qua ſubiectum vnum cuius principia, partes, & proprietates per ſe conſiderentur; ac ſiquis aliquid
ex his ſeorſum ſpectans methodum vocauerit, is certè eo nomine abutetur, & vocem non rei cu
ius eſt index, ſed imagini aſsignabit; ſicut etiam doctrina abutetur, cùm ſeorſum hæc ipſa tracta
bit; quandò ſunt certa ſcientiarum ſubiecta, & reliqua ad illa referuntur, nec per ſe tractari ſolent;
aut, ſi tractantur, ſubeant vicem ſubiecti accipientia proprietates & principia. Quapropter cùm
dicitur ab Ariſtotele methodos a quarum ſunt principia, cauſſę, & elementa; non idcirco dicitur,
quòd aliqua ſit in qua non ſint principia cauſſæ & elementa; nulla enim eſt huiuſmodi in qua
vel principia propriè non ſint, vel metaphoricè, vſque adeò vt etiam Dialectica & Rhetorica
(quicquid dicat Philoponus) habeant ſua principia finem, quid eſt, terminos & hypotheſes; ali
ter non eſſet ordo, & id etiam contineant quod quæſitum ſit & ſit ratione concludendum, ſed ita
pronunciatur ab Ariſtotele, Methodos quarum, vt proprium, ex quo methodum conſequentia
deducantur; veluti ſiquis diceret hominis, cuius eſſentia pendet ex ratione, exploraturis eſſentiam,
de ratione dicendum eſt: & tamen homo & rationis vſus commeant inter ſe. Nec quanuis dicat
Ariſtoteles 8. Phyſ. vtilem eſſe conſiderationem motus non modo ad veritatem naturalem, ſed
πρός τῆν μέθοδον τῆν πεζὶ ἀρχῆς τῆς πζώτης. ad methodum de methodum de primo principio; notat vniuerſæ
methodi ſubiectum, aut vniuerſam methodum, ſed methodum, ideſt, viam qua peruenimus in notitiam
primi principij, quę eſt analyſis exordiens à motu. Ergo ordo eſt eſſentia methodi, non ſcientiæ, de
monſtratio & definitio, vt voces, non ſunt pars ſcientiæ, ſed inſtrumenta; ſunt verò partes propter
notiones quas ipſæ comprehendunt; & principia ſunt, & partes ſcientię, dum fiunt; ſcientia verò,
cùm confectæ fuerint. Proinde cùm via partes has ex ſucceſsione contineat; & illa vocum cauſſa
erit inſtrumenti pars; cauſſa verò notionum quas ipſa deinceps ſubminiſtrat, erit pars, ſiue prin
cipium ſcientiæ. quocirca eiuſdem generis erunt cuius totum ſolet eſſe, ſed per reductionem: ne
que enim quod eſt vt pars, & in potentia, per ſeipſum eſt in prædicamento, vel generis nuncupa
tione potitur. Itaque ſingulorum genus hoc pacto facilè colligetur cognito genere inſtrumenti
& ſcientię, cuius partes & principia continentur in via. Caue autem ne cenſeas viam eſſe affectio
nem ad ſcientiam, quia differat à ſcientia, tanquam ſine vllo negotio tolli poſsit, ſed illa eſt affe
ctio, cùm eadem cognitio nondum penitus inſedit: vt eiuſdem theorematis cognitio, veluti quòd
angulus in ſemicirculo ſit rectus, in me & in Philippo Fantonio mathematico inſigni eadem eſt,
ſed in me eſt affectio, facileque. mouebitur, in illo immobilis & fixa permanebit. Ex his etiam quæ
conſtituta ſunt; illud explicare licebit, cur demonſtratio & definitio naturalis, vel mathematica
dicatur, via & ordo non item. Nam cùm demonſtratio ac definitio ſint reipſa ſcientiæ, nec ſine il
lis ſe ſcientia tueatur; prout ſcientiæ ſunt determinati generis & phyſica & mathematica, ſic de
monſtratio & definitio phyſica erit, aut mathematica: ſed viæ, quòd potentiam præſeferunt; ea
verò non habet propriam denominationem, & ipſæ conſimiliter denominatione carebunt. Ordo
ſcientiæ totus externus, quippe quòd ſcientia non ſimpliciter ordinem requirat, vt cùm eſt vnius
theorematis, veluti quòd continuum diuidatur in infinitum. ordo enim in pluribus exiſtit: nec
non quòd eadem res variis ordinibus tradi poteſt, vt de arte medica nos admonuit Galenus: nam
quod ipſe methodo reſoluente ſcripſit in libro de conſtitutione artis, idem poſteà tractauit in li
bro artis medicæ ordine methodo definitiua, atque Auicennæ placuit ordo compoſitiuus. Sed
planè ordo eſt eſſentia methodi, ideſt, ſcientiæ qua docetur; quemadmodum & ſi militum bonus
numerus, dum palantur, & paſsim vagantur ſine duce, idem eſt, atque dum ordinatè procedunt;
ille tamen numerus ſine ordine non vocatur exercitus, ſed latrones & manus, tùm nominatur
exercitus, vbi ducem ordine conſequantur; ſic multa quidem theoremata ſine ordine ſunt ſcien
tia, neutiquam methodus. Itaque methodus per ſe in ordine conſiſtit, & eſt ad aliquid, & quanuis
appelletur methodus naturalis, aut ciuilis; non idcirco eſt, vt vereamur ordinem dici ciuilem, vel
naturalem; ſiquidem non ordinis meritò ſic dicatur, qui rebus tractandis ineſt quoquomodo per
accidens, ſed rerum quas ipſa contemplatur, & eorum nomine quæ cadunt in contemplationem.
Sed cùm & ſic in ordinem redigatur, vt litterarum monumentis commendetur, & denique docea
tur, & addiſci queat; ideoque. flagitat in docente doctrinam velut actum, & in addiſcente peritiam
ſicut affectionem; in docente, & addiſcente ſeorſum ſpecimen obtinet habitus affectionis, & ge
neratim qualitatis. comparatè, eſt habitudo doctoris ad diſcipulum, vt efficientis ad patiens, vel
habitudo ſpecierum, ſeu notionum ad mentem, quæ poteſtate eſt ſicuti formæ ad materiam.
Et hæc pro ratione inſtituti noſtri ſufficiant.
tudinem excreuerint theoremata, & aptam diſpoſitionem conſecuta fuerint, ea certè methodus
eſt, ſic ethica methodus, & politica, & ſyllogiſtica, & naturalis, vt ſæpius appellauit Ariſtoteles, in
qua ſubiectum vnum cuius principia, partes, & proprietates per ſe conſiderentur; ac ſiquis aliquid
ex his ſeorſum ſpectans methodum vocauerit, is certè eo nomine abutetur, & vocem non rei cu
ius eſt index, ſed imagini aſsignabit; ſicut etiam doctrina abutetur, cùm ſeorſum hæc ipſa tracta
bit; quandò ſunt certa ſcientiarum ſubiecta, & reliqua ad illa referuntur, nec per ſe tractari ſolent;
aut, ſi tractantur, ſubeant vicem ſubiecti accipientia proprietates & principia. Quapropter cùm
dicitur ab Ariſtotele methodos a quarum ſunt principia, cauſſę, & elementa; non idcirco dicitur,
quòd aliqua ſit in qua non ſint principia cauſſæ & elementa; nulla enim eſt huiuſmodi in qua
vel principia propriè non ſint, vel metaphoricè, vſque adeò vt etiam Dialectica & Rhetorica
(quicquid dicat Philoponus) habeant ſua principia finem, quid eſt, terminos & hypotheſes; ali
ter non eſſet ordo, & id etiam contineant quod quæſitum ſit & ſit ratione concludendum, ſed ita
pronunciatur ab Ariſtotele, Methodos quarum, vt proprium, ex quo methodum conſequentia
deducantur; veluti ſiquis diceret hominis, cuius eſſentia pendet ex ratione, exploraturis eſſentiam,
de ratione dicendum eſt: & tamen homo & rationis vſus commeant inter ſe. Nec quanuis dicat
Ariſtoteles 8. Phyſ. vtilem eſſe conſiderationem motus non modo ad veritatem naturalem, ſed
πρός τῆν μέθοδον τῆν πεζὶ ἀρχῆς τῆς πζώτης. ad methodum de methodum de primo principio; notat vniuerſæ
methodi ſubiectum, aut vniuerſam methodum, ſed methodum, ideſt, viam qua peruenimus in notitiam
primi principij, quę eſt analyſis exordiens à motu. Ergo ordo eſt eſſentia methodi, non ſcientiæ, de
monſtratio & definitio, vt voces, non ſunt pars ſcientiæ, ſed inſtrumenta; ſunt verò partes propter
notiones quas ipſæ comprehendunt; & principia ſunt, & partes ſcientię, dum fiunt; ſcientia verò,
cùm confectæ fuerint. Proinde cùm via partes has ex ſucceſsione contineat; & illa vocum cauſſa
erit inſtrumenti pars; cauſſa verò notionum quas ipſa deinceps ſubminiſtrat, erit pars, ſiue prin
cipium ſcientiæ. quocirca eiuſdem generis erunt cuius totum ſolet eſſe, ſed per reductionem: ne
que enim quod eſt vt pars, & in potentia, per ſeipſum eſt in prædicamento, vel generis nuncupa
tione potitur. Itaque ſingulorum genus hoc pacto facilè colligetur cognito genere inſtrumenti
& ſcientię, cuius partes & principia continentur in via. Caue autem ne cenſeas viam eſſe affectio
nem ad ſcientiam, quia differat à ſcientia, tanquam ſine vllo negotio tolli poſsit, ſed illa eſt affe
ctio, cùm eadem cognitio nondum penitus inſedit: vt eiuſdem theorematis cognitio, veluti quòd
angulus in ſemicirculo ſit rectus, in me & in Philippo Fantonio mathematico inſigni eadem eſt,
ſed in me eſt affectio, facileque. mouebitur, in illo immobilis & fixa permanebit. Ex his etiam quæ
conſtituta ſunt; illud explicare licebit, cur demonſtratio & definitio naturalis, vel mathematica
dicatur, via & ordo non item. Nam cùm demonſtratio ac definitio ſint reipſa ſcientiæ, nec ſine il
lis ſe ſcientia tueatur; prout ſcientiæ ſunt determinati generis & phyſica & mathematica, ſic de
monſtratio & definitio phyſica erit, aut mathematica: ſed viæ, quòd potentiam præſeferunt; ea
verò non habet propriam denominationem, & ipſæ conſimiliter denominatione carebunt. Ordo
ſcientiæ totus externus, quippe quòd ſcientia non ſimpliciter ordinem requirat, vt cùm eſt vnius
theorematis, veluti quòd continuum diuidatur in infinitum. ordo enim in pluribus exiſtit: nec
non quòd eadem res variis ordinibus tradi poteſt, vt de arte medica nos admonuit Galenus: nam
quod ipſe methodo reſoluente ſcripſit in libro de conſtitutione artis, idem poſteà tractauit in li
bro artis medicæ ordine methodo definitiua, atque Auicennæ placuit ordo compoſitiuus. Sed
planè ordo eſt eſſentia methodi, ideſt, ſcientiæ qua docetur; quemadmodum & ſi militum bonus
numerus, dum palantur, & paſsim vagantur ſine duce, idem eſt, atque dum ordinatè procedunt;
ille tamen numerus ſine ordine non vocatur exercitus, ſed latrones & manus, tùm nominatur
exercitus, vbi ducem ordine conſequantur; ſic multa quidem theoremata ſine ordine ſunt ſcien
tia, neutiquam methodus. Itaque methodus per ſe in ordine conſiſtit, & eſt ad aliquid, & quanuis
appelletur methodus naturalis, aut ciuilis; non idcirco eſt, vt vereamur ordinem dici ciuilem, vel
naturalem; ſiquidem non ordinis meritò ſic dicatur, qui rebus tractandis ineſt quoquomodo per
accidens, ſed rerum quas ipſa contemplatur, & eorum nomine quæ cadunt in contemplationem.
Sed cùm & ſic in ordinem redigatur, vt litterarum monumentis commendetur, & denique docea
tur, & addiſci queat; ideoque. flagitat in docente doctrinam velut actum, & in addiſcente peritiam
ſicut affectionem; in docente, & addiſcente ſeorſum ſpecimen obtinet habitus affectionis, & ge
neratim qualitatis. comparatè, eſt habitudo doctoris ad diſcipulum, vt efficientis ad patiens, vel
habitudo ſpecierum, ſeu notionum ad mentem, quæ poteſtate eſt ſicuti formæ ad materiam.
Et hæc pro ratione inſtituti noſtri ſufficiant.
C
D
E
F
G
H
A
a 1. Prior.
B
C
b Lib. de
Mem.
Mem.
c 2. de an.
D
E
F
a 9. Met.
T. 14.
T. 14.
G
b 9. Met.
1. Met.
1. Met.
H
c 6. Eth.
d 1. Rhet.
2. Elen.
3. Met.
2. Elen.
3. Met.
A
a 1. Phyſ.
B
C
D