Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <pb pagenum="480" xlink:href="016/01/129.jpg"/>
            <figure id="id.016.01.129.1.jpg" xlink:href="016/01/129/1.jpg" number="68"/>
            <p type="main">
              <s id="s.005705">
                <emph type="center"/>
              LIBER OCTAVVS.
                <emph.end type="center"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005706">
                <emph type="center"/>
              De Plantis.
                <emph.end type="center"/>
              </s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005707">NOBILIORES metallicis
                <lb/>
              plantæ ſunt, atque in his quæ­
                <lb/>
              dam ſenſus imago relucet.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005708">Etenim & odiſſe, & amare
                <lb/>
              plantas, & membra habere
                <lb/>
              functionibus opportuna, ſatis clarum eſſe
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg822"/>
                <lb/>
              puto. </s>
              <s id="s.005709">Nam vitem oderunt olea, ficus, caules,
                <lb/>
              atque adeò, vt frequentes ſatæ apud eam
                <lb/>
              vinum in vappam vertant: & cucumis oleam
                <lb/>
              fugit, & vlmum diligit vitis. </s>
              <s id="s.005710">Sic Myrtus
                <lb/>
              iuxta punicam malum conſita, eam fructuo­
                <lb/>
              ſiorem reddit, ipſa odoratior, vtraque mi­
                <lb/>
              rum in modum læta prouenit ac luxuriat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005711">Vna tamen eſt cauſa generalis, cur plantæ
                <lb/>
              quædam aliis ſibi vicinis pernicioſæ ſint:
                <lb/>
              nam cum Solis calore, & humido terræ lu­
                <lb/>
              xurient, neceſſe eſt arborem omnem opacam
                <lb/>
              noxiam eſſe aliis, tum etiam multifidæ radi­
                <lb/>
              cis: nam multifida radice exhauritur humor
                <lb/>
              vitalis, quo planta vicina atque imbellis ali
                <lb/>
              debet: vmbra verò refrigerantur, & plantæ,
                <lb/>
              & ſolum, vt tabeſcere ob id ipſæ videantur
                <lb/>
              arbores, aut herbæ, quæ vmbræ ſubiacent.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005712">Itaque nux noxia eſt vtroque vitio: conſita
                <lb/>
              habet enim folia, & multiplicem radicem:
                <lb/>
              ficus verò prægrandia. </s>
              <s id="s.005713">Animaduerti dum
                <lb/>
              hæc ſcriberem triticum iuxta ſepem in agro
                <lb/>
              natum, humile, aridum ac rarum, & mini­
                <lb/>
              mè fruticoſum fuiſſe, cum ſeps humilis, &
                <lb/>
              rara orientem aut occidentem Solem, nec
                <lb/>
              diu tamen, nec ex toto prohiberet. </s>
              <s id="s.005714">Ergo
                <lb/>
              generalia hæc, alia quidem (vt diximus)
                <lb/>
              propria.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg823"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005715">
                <margin.target id="marg822"/>
              Plantarum
                <lb/>
              odium, &
                <lb/>
              amicitia.</s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.005716">
                <margin.target id="marg823"/>
              Plantarum
                <lb/>
              genera.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.005717">Genera plantarum quatuor, arbores fru­
                <lb/>
              tices, ſuffrutices, herba. </s>
              <s id="s.005718">Arbor eſt, cuius
                <lb/>
              truncus aut denuò, aut perpetuò vireſcit, &
                <lb/>
              ad egregiam peruenit magnitudinem, vt
                <lb/>
              pyrus. </s>
              <s id="s.005719">Frutex, cuius truncus manet, ſed non
                <lb/>
              in iuſtam creſcit magnitudinem, vt roſa, &
                <lb/>
              myrtus. </s>
              <s id="s.005720">Suffrutex, qui & ipſe manet trunco,
                <lb/>
              ſed tamen herbarum magnitudinem non
                <lb/>
              excedit, vt bruſcus. </s>
              <s id="s.005721">Herba, quæ caule caret,
                <lb/>
              vt aizoum, id eſt, ſemperuiua, & ſaluia: vel
                <lb/>
              caulem in ſingulos annos mutat, vt fœnicu­
                <lb/>
              lus. </s>
              <s id="s.005722">Poteſt & quintum genus addi medium
                <lb/>
              inter herbam, & fruticem, velut ruta: hæc
                <lb/>
              enim arboreſcit quandoque, quandoque her­
                <lb/>
              ba manet. </s>
              <s id="s.005723">Quòd etiam cauli contigit. </s>
              <s id="s.005724">Caulis
                <lb/>
              verò maximè capitatus creſcit in immen­
                <lb/>
              ſum, vt in Pannonia. </s>
              <s id="s.005725">Sed arte arbores, her­
                <lb/>
              bæque tum fructus creſcunt plurimùm, vt
                <lb/>
              punica, & citonia, tum perſica. </s>
              <s id="s.005726">Et ex oleribus
                <lb/>
              quæcunque virent, etiam hyeme, in fruticem
                <lb/>
              induſtria tranſeunt. </s>
              <s id="s.005727">Sed nullum aptius ruta,
                <lb/>
              vt de qua Ioſephus Hebræus ſcriptum reli­
                <lb/>
              querit, vidiſſe ſe in Machæro Iudææ rutam,
                <lb/>
              quæ proceritate, & magnitudine nulla ficus
                <lb/>
              planta eſſet inferior. </s>
              <s id="s.005728">Vidimus & nos in vi­
                <lb/>
              ridario medici Mediolani rutam, quæ mul­
                <lb/>
              torum annorum beneficio in arbuſtum tran­
                <lb/>
              ſierat. </s>
              <s id="s.005729">Itaque manifeſtum eſt, plantas,
                <expan abbr="neq;">neque</expan>
                <lb/>
              ob magnitudinem, neque viuacitatem ſpe­
                <lb/>
              cie differre. </s>
              <s id="s.005730">Sed neque ob id, quòd folia ma­
                <lb/>
              gnitudinem non eandem retineant, vel quòd
                <lb/>
              huic perpetua, illi decidua ſint, aut quòd flo­
                <lb/>
              ris colos non vnus ſit, aut quòd ſterilis ſit
                <lb/>
              altera, reliqua fructum ferat. </s>
              <s id="s.005731">Ergo planta­
                <arrow.to.target n="marg824"/>
                <lb/>
              rum diſcrimen ex quatuor rebus ſumendum,
                <lb/>
              quarum præcipua eſt facultas, ſeu vis: vires
                <lb/>
              enim à forma proueniunt: forma autem eſt,
                <lb/>
              quæ ſpecies ipſas diſtinguit. </s>
              <s id="s.005732">Fieri enim mul­
                <lb/>
              tò minùs poteſt, vt ſalix ſit vitex, quàm vt
                <lb/>
              aſinus ſit bos, tametſi ſalix, ac vitex frondi­
                <lb/>
              bus, & cortice ſint ſimiles. </s>
              <s id="s.005733">Nam vitex calida
                <lb/>
              eſt, & ſicca in tertio ordine. </s>
              <s id="s.005734">Indico eſt pri­
                <lb/>
              mùm, quòd flatus diſcutiat, & quòd prima
                <lb/>
              inter arbores floreat: cùm ſalix humida ſit ac
                <lb/>
              frigida, ſeróque floreat, & flatum gignat.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005735">Produnt etiam odores temperiem. </s>
              <s id="s.005736">Ergo quæ­
                <lb/>
              cunque eiuſdem ſpeciei ſunt, etiam ſi alte­
                <lb/>
              rum in India, reliquum in Scythia naſcatur,
                <lb/>
              eiſdem viribus præcipuis neceſſariò partici­
                <lb/>
              pant. </s>
              <s id="s.005737">Ideò abſurdum eſt credere, eiſdem
                <lb/>
              plantis diuerſas
                <expan abbr="atq;">atque</expan>
              contrarias vires ineſſe,
                <lb/>
              vt diuerſis eaſdem, aliámque eſſe rationem
                <lb/>
              plantarum, & animalium. </s>
              <s id="s.005738">Secunda diſcrimi­
                <lb/>
              nis ratio ab odore, tertia à ſapore ſumenda
                <lb/>
              eſt: quarta verò, quæ & ipſa præcipua, à fi­
                <lb/>
              gura foliorum, florum, fructus, ſtipitis, corti­
                <lb/>
              cis radicum, denique totius plantæ. </s>
              <s id="s.005739">Nam
                <lb/>
              quod ad magnitudinem attinet quænam ar­
                <lb/>
              bor ceraſo procerior? </s>
              <s id="s.005740">Sunt tamen ex illis Ma­
                <lb/>
              cedonicæ vocatæ, palma non altiores. </s>
              <s id="s.005741">Itaque
                <lb/>
              dubitatio ea ceſſat, quæ olim de bugloſſo, &
                <lb/>
              boragine habita eſt. </s>
              <s id="s.005742">Nam cum forma, &
                <lb/>
              viribus, odore atque guſtu penè pares ſint,
                <lb/>
              vtraſque ſub eadem ſpecie collocari debere,
                <lb/>
              palam eſt. </s>
              <s id="s.005743">Etenim cùm propter vires nomina
                <lb/>
              illarum quæramus, palam eſt apud medicum
                <lb/>
              illas eodem nomine dignas cenſeri debere,
                <lb/>
              quæ eiſdem viribus præditæ ſint: herbario
                <lb/>
              non item, ſed iuxta figuræ rationem, me­
                <lb/>
              dico verò non. </s>
              <s id="s.005744">Sed vbi iam hæc duo con­
                <lb/>
              ſenſerint, reliqua etiam adeſſe neceſſe eſt.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.005745">Erga ipſa rerum natura potiùs, quàm Dioſ­
                <lb/>
              coridis verba ſunt exploranda: is enim
                <lb/>
              quanquam egregius fuerit in dignoſcendis
                <lb/>
              medicamentis, & diligentiſſimus in tractan­
                <lb/>
              dis, & clariſſimus in explicandis, fuit tamen
                <lb/>
              doctrinæ genere empiricus, diſciplina verò
                <lb/>
              miles, & cuius ſcripta ad poſteros multis
                <lb/>
              vitiis macula tranſierint. </s>
              <s id="s.005746">Vnde tot illorum
                <lb/>
              contentiones, vt iam pudeat inconſtan­
                <lb/>
              tiæ. </s>
              <s id="s.005747">Exploranda ſunt igitur medicamen­
                <lb/>
              ta non à nominibus, aut magnitudine, vel
                <lb/>
              colore, aut fœcunditate, aut his, quæ
                <lb/>
              pro regionum varietate mutantur, ſed à vi­
                <lb/>
              ribus atque figura, odoréque ac ſapore. </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>