Cardano, Girolamo, De subtilitate, 1663

Page concordance

< >
Scan Original
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
< >
page |< < of 403 > >|
    <archimedes>
      <text>
        <body>
          <chap>
            <p type="main">
              <s id="s.000299">
                <pb pagenum="364" xlink:href="016/01/013.jpg"/>
              quòd aqua, quæ debet trahere aliam aquam
                <lb/>
              ſecum, oportet vt vaſe contineatur, quoniam
                <lb/>
              ſine illo conuelli nequit, ſed ab aëre iuuatur
                <lb/>
              adueniente, & vt corpus continuum ad ęqui­
                <lb/>
              librium perueniat. </s>
              <s id="s.000300">Cùm igitur humilius eſt
                <lb/>
              oſculum C, ad illud perueniet: tùm autem
                <lb/>
              ſublimius, non deſcendet: quia quæ è directo
                <lb/>
              eſt loci inferioris, vt in A, aſcendere cogetur
                <lb/>
              ad C, quod eſt in directo D. </s>
              <s id="s.000301">Si autem aqua
                <lb/>
              deſcendat primò, deinde aſcendat, vt in figu­
                <lb/>
              ra ſequente, ex A, in B, inde in E, & poſtmo­
                <arrow.to.target n="marg25"/>
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.013.1.jpg" xlink:href="016/01/013/1.jpg" number="7"/>
                <lb/>
              dum in C, & in D: tunc peruenire poterit, ſi
                <lb/>
              D, minùs diſtet à linea B C, quàm A, locus,
                <lb/>
              ex quo deſcendit. </s>
              <s id="s.000302">Sed oportet in ſingulis ſpa­
                <lb/>
              tiis certam eſſe differentiam altitudinis A, &
                <lb/>
              D. </s>
              <s id="s.000303">Quantò enim longior via fuerit, eò maior
                <lb/>
              differentia A, & D, iuxta altitudinis menſu­
                <lb/>
              ram eſſe debet. </s>
              <s id="s.000304">Hinc errores quorundam, qui
                <lb/>
              ad libramentum, quum conati eſſent aquas
                <lb/>
              deducere, maximas iacturas impenſarum ſuſ­
                <lb/>
              ceperunt. </s>
              <s id="s.000305">In ſingulis igitur millibus paſſuum,
                <lb/>
              A, altius palmo eſſe debet quàm D, vt in de­
                <lb/>
              cem millibus paſſuum decem palmis. </s>
              <s id="s.000306">Cauſa
                <lb/>
              huius eſt, aquę rotunditas euidens, quæ etiam
                <lb/>
              in vrceorum ſuperficie apparet. </s>
              <s id="s.000307">Vnde ad li­
                <lb/>
              bramentum licet A, ſit altius quàm D, non
                <lb/>
              tamen erit altius quandoque loco medio in­
                <lb/>
              ter A & D. </s>
              <s id="s.000308">Indiget etiam impetu quodam.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000309">Sed hæc nunc præter intentum quaſi ſunt:
                <lb/>
              voluit tamen ob magnitudinem periculi, &
                <lb/>
              erroris frequentiam, hæc ſubieciſſe. </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000310">
                <margin.target id="marg25"/>
              Ratio
                <expan abbr="ducẽ-dæ">ducen­
                  <lb/>
                dæ</expan>
              aquæ.</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000311">Sed iam ad elementorum motum ſimpli­
                <lb/>
              cem veniamus exemplis explicandum. </s>
              <s id="s.000312">Igitur
                <lb/>
              grauis motus exemplum præbent ponderum
                <lb/>
              horologia, quæ ſenſim trahendo rotas ver­
                <lb/>
              tunt. </s>
              <s id="s.000313">Huiuſce autem generis infinita facilè
                <lb/>
              eſſet inuenire exempla. </s>
              <s id="s.000314">At motus leuis hoc
                <lb/>
              vnum ſubiiciatur exemplum.
                <lb/>
                <arrow.to.target n="marg26"/>
              </s>
            </p>
            <p type="margin">
              <s id="s.000315">
                <margin.target id="marg26"/>
              Modus quo
                <lb/>
              naues demer­
                <lb/>
              ſæ gurgitibus
                <lb/>
                <expan abbr="recuperãtur">recuperantur</expan>
              .</s>
            </p>
            <p type="main">
              <s id="s.000316">Cùm naues freto merguntur, quas eruere
                <lb/>
              conſilium eſt, cymbæ onuſtæ ſaxis per funes
                <lb/>
              alligantur nauigio ab vrinatoribus, ſic vt
                <lb/>
              funes quantum fieri poteſt, tendatur, inde
                <lb/>
              totidem cymbis vacuis lapides ex prioribus
                <lb/>
              detracti excipiuntur: quo fit vt alleuatæ
                <lb/>
              cymbæ nauigium paululùm ex profundo ſe­
                <lb/>
              cum trahant. </s>
              <s id="s.000317">Nam aër cymbas, quæ pondere
                <lb/>
              lapidum fermè mergebantur, cùm aquæ ſub­
                <lb/>
              eſſe nolit, in ſuperficiem aquæ attollit, vnde
                <lb/>
              nauigium fermè pro cymbæ altitudine ſupe­
                <lb/>
              riùs trahitur. </s>
              <s id="s.000318">Trahatur igitur ex A, in B, tunc
                <lb/>
              cymbæ, quæ plenæ ſunt lapidibus illi anne­
                <lb/>
              ctantur funibus, transfuſiſque lapidibus na­
                <lb/>
              uigium trahetur in C. </s>
              <s id="s.000319">Rurſus priores cym­
                <lb/>
              bæ, in quas lapides transfudiſti, nectuntur
                <lb/>
              tenſis funibus nauigio in C, trahéntque de­
                <lb/>
              ductis lapidibus ipſum in D, atque perpetua
                <lb/>
              tranſmutatione ad aquæ ſuperficiem tandem
                <lb/>
              deducetur. </s>
              <s id="s.000320">Sed dices, plurimis cymbis opus
                <lb/>
              erit ad triremem educendam. </s>
              <s id="s.000321">Verum eſt, ſed
                <lb/>
              ratio ſic conſtat: quælibet nauis aut cymba
                <lb/>
              tantùm ferre poteſt ponderis, quantum eſt
                <lb/>
              pondus aquæ, quam continere poteſt. </s>
              <s id="s.000322">Velut
                <lb/>
              ſi triremis capiat in flumine mille amphoras
                <lb/>
              aquæ, quarum pondus ſit decem millium ta­
                <lb/>
              lentorum, triremis illa in flumine decem
                <lb/>
              millia talenta feret. </s>
              <s id="s.000323">Quòd ſi eadem in mari
                <lb/>
              capiat ( vt dixi ) eaſdem mille amphoras,
                <lb/>
              quarum pondus ſit duodecim millium talen­
                <lb/>
              torum (nam aqua maris grauior eſt aqua flu­
                <lb/>
              minis ) eadem in mari duodecim millia ta­
                <lb/>
              lenta ponderis feret. </s>
              <s id="s.000324">Atque ea ratione mani­
                <lb/>
                <figure id="id.016.01.013.2.jpg" xlink:href="016/01/013/2.jpg" number="8"/>
                <lb/>
              feſtum eſt, cur nauigia appellare ſoleamus à
                <lb/>
              menſura, vt nauem mille, vel quingentarum
                <lb/>
              amphorarum: idem enim eſt ac ſi dicas, quæ
                <lb/>
              ferre poteſt mille aut quingenta ponderis ta­
                <lb/>
              lenta. </s>
              <s id="s.000325">Nam qualis eſt capacitas, vt dixi, nauis
                <lb/>
              ratione aquæ, tantùm eſt pondus, quod ferre
                <lb/>
              poteſt, ſcilicet quantum eſt pondus aquæ
                <lb/>
              quam capit. </s>
              <s id="s.000326">Manifeſtum eſt igitur ex hoc,
                <lb/>
              quòd diuerſa pondera eadem nauis in diuer­
                <lb/>
              ſis aquis feret, quoniam & aquarum ipſarum
                <lb/>
              diuerſa ſunt pondera. </s>
              <s id="s.000327">Iuxta verò hanc ratio­
                <lb/>
              nem liquet ponderis magnitudinem eſſe pro
                <lb/>
              ratione impellentis aquæ. </s>
              <s id="s.000328">Nam ſi ( vt gratia
                <lb/>
              exempli dicam) cymba viginti amphoras ſu­
                <lb/>
              ſtinet, hoc eſt, quia aër incluſus ab aquæ am­
                <lb/>
              phoris viginti ſuperiùs impellitur, vt aqua
                <lb/>
              illa ſcilicet, quæ in naui contineretur, locum
                <lb/>
              ſuum recipiat. </s>
              <s id="s.000329">Bellè igitur conuenit hoc ex­
                <lb/>
              perimentum cum ratione, quæ ſuperiùs dicta
                <lb/>
              eſt, ſcilicet veſicam aëre plenam ab aqua ſur­
                <lb/>
              sùm pelli, quòd veſica aquæ locum occupet:
                <lb/>
              quare pondus pro magnitudine aquæ, quam
                <lb/>
              veſica continere poteſt, in aëre ſuſtinebit: id
                <lb/>
              eſt, ita veſicæ pondere ſuperimpoſito, vt ip­
                <lb/>
              ſum pondus totum in aëre ſit, non in aqua.
                <lb/>
              </s>
              <s id="s.000330">Verùm pondus, quod in aqua eſt ( vt ad na­
                <arrow.to.target n="marg27"/>
                <lb/>
              uigium eruendum rurſus veniam ) tantò le­
                <lb/>
              uius redditur, quantò aqua ipſa grauior ex­
                <lb/>
              titerit: vnde paucioribus cymbis opus erit,
                <lb/>
              quàm quæ pondus demerſi nauigij ferre poſ­
                <lb/>
              ſent. </s>
              <s id="s.000331">Duplici verò ratione nauigia ex gra­
                <lb/>
              uioribus aquis faciliùs extrahuntur, quàm </s>
            </p>
          </chap>
        </body>
      </text>
    </archimedes>