1mediæ, vt ſambucus.
Sunt & quæ ſpontè
proueniunt, & quæ ſeruntur, & quæ in
ſitione aut ſurculis defoſſis, vt ſalix, &
vitis: vel alieno ſemine. Hærent quædam,
vt hedera: aliæ innaſcuntur, vt viſcum:
aliæ repunt, vt chamæciſſos: aliæ terræ ad
naſcuntur, vt muſchus, & lichen. Sed muſ
chus etiam arboribus hæret, & aquis. Sunt
& ſalubres, & noxiæ: nam taxus, nux, cau
les, & ſabina, & ſpartum ac lipum, & ge
neraliter omnia malè olentia, vt bombyces,
& cuniculi, & his magis ſues, aërem vitiant.
In quibuſdam eſt videre ſexum, vt in quer
cu, & robore, ac ilice: in quibuſdam nequa
quam, velut oleis ac vitibus. Quædam
propriam quandam habent ſubſtantiam, vt
palma. Quædam fructus habent hærentes
ramis, quædam ſiliquo, quædam tegmi
ne alio, vt caſtanea, incluſos: quædam
pediculo annexos, vt ceraſa. Quædam non
niſi certis regionibus inueniuntur, aliæ au
tem paſſim. Nam buxus, rebus, & filix,
frigido cœlo, atque eò vbi ſæuiat hyems,
ſpontè, meliúſque proueniunt: de rubo mo
ra ferente loquor, ideò argumenta ſunt
frigidæ prouinciæ, vt triticum temperatæ:
& odorata vehementer, quæ aromata Græ
ci vocant, calidæ. Nam vehementer cali
da ſemina in frigido aëre, cùm tenuiſſimæ
ſint ſubſtantiæ, adoleſcere nequeunt. Nec
natura abſque aëris auxilio adeò poteſt
fructuum ſubſtantiam concoquere, ſiccare
& attenuare: poteſt hoc tamen in radici
bus.
proueniunt, & quæ ſeruntur, & quæ in
ſitione aut ſurculis defoſſis, vt ſalix, &
vitis: vel alieno ſemine. Hærent quædam,
vt hedera: aliæ innaſcuntur, vt viſcum:
aliæ repunt, vt chamæciſſos: aliæ terræ ad
naſcuntur, vt muſchus, & lichen. Sed muſ
chus etiam arboribus hæret, & aquis. Sunt
& ſalubres, & noxiæ: nam taxus, nux, cau
les, & ſabina, & ſpartum ac lipum, & ge
neraliter omnia malè olentia, vt bombyces,
& cuniculi, & his magis ſues, aërem vitiant.
In quibuſdam eſt videre ſexum, vt in quer
cu, & robore, ac ilice: in quibuſdam nequa
quam, velut oleis ac vitibus. Quædam
propriam quandam habent ſubſtantiam, vt
palma. Quædam fructus habent hærentes
ramis, quædam ſiliquo, quædam tegmi
ne alio, vt caſtanea, incluſos: quædam
pediculo annexos, vt ceraſa. Quædam non
niſi certis regionibus inueniuntur, aliæ au
tem paſſim. Nam buxus, rebus, & filix,
frigido cœlo, atque eò vbi ſæuiat hyems,
ſpontè, meliúſque proueniunt: de rubo mo
ra ferente loquor, ideò argumenta ſunt
frigidæ prouinciæ, vt triticum temperatæ:
& odorata vehementer, quæ aromata Græ
ci vocant, calidæ. Nam vehementer cali
da ſemina in frigido aëre, cùm tenuiſſimæ
ſint ſubſtantiæ, adoleſcere nequeunt. Nec
natura abſque aëris auxilio adeò poteſt
fructuum ſubſtantiam concoquere, ſiccare
& attenuare: poteſt hoc tamen in radici
bus.
Porrò plantarum partes ſunt, radix,
truncus, rami, folia, fructus, pediculi, vm
bellæ, acini, ſemina, flores, lanugo, lig
num, cortex, neruus, membrana, vena,
matrix, ſeu medulla, humor, lachryma,
nodus, & alia multa: his igitur atque aliis
cauſis arbores, & herbæ inuicem diffe
runt.
truncus, rami, folia, fructus, pediculi, vm
bellæ, acini, ſemina, flores, lanugo, lig
num, cortex, neruus, membrana, vena,
matrix, ſeu medulla, humor, lachryma,
nodus, & alia multa: his igitur atque aliis
cauſis arbores, & herbæ inuicem diffe
runt.
Tenuitatis
ratio in ar
boribus.
Lib. 1. de
plantar. cau.
1.
ratio in ar
boribus.
Lib. 1. de
plantar. cau.
1.
Ergo tenuiores ſunt arbores: primò quæ
cunque fronde perpetua circumueſtiuntur,
vt quæ calidiores ſint ac ſicciores, vel Theo
phraſto teſte, velut palma, oliua, cedrus,
myrtus. Hæc tamen ratio haud in herbis
conſtat, cùm ſemperuiuum craſſioris ſub
ſtantiæ ſit, & tamen hyeme folia reti
neat: in vtriſque tamen, & agreſtes dome
ſticis, & odoratæ olentibus grauiter, aut
omninò nihil olentibus, ſunt tenuiores.
Similiter, ſi in montibus naſcantur: vnde
hæ omnes à medicis præferuntur. Sed cur
radices frequentiùs cæteris partibus, flori
bus duntaxat exceptis, odoratiores? ve
lut in ſanamunda. At cauſa eſt, quoniam
in radicibus melior concoctio perficitur.
Olent autem benè, quæcunque humidum
benè concoctum habent, tale enim tenuiſ
ſimum eſt ac denſiſſimum eſt. Quocirca flo
res omnes fermè benè olent, quoniam te
nuiſſimus eſt humor, ac admodum exi
guus, qui in eis continetur, vnde facilli
mè concoquitur. Sed vt facillimè conco
quitur, ita etiam eadem cauſa faciliùs pe
rit: manet in radicibus, & truncis, ve
lut aſpalatho, ſanthalum nos vocamus:
nam terreæ ſubſtantiæ firmiter tenuis illa
humidi concocti ſubſtantiæ hæret. Itaque
pueris quibuſdam, & iuuenibus, etiam
benè olere aliquando non fruſtrà ſpiritum
perperàm poſſe ſenibus aut intemperatis
creditum eſt: nam in pueris humidum te
nue, in iuuenibus modicum à magno calore
optimè, benè poteſt concoqui. Senibus ca
loris paruitatis, intemperatis certè humidi
qualitas obſtat, quò minùs perfecta con
coctio poſſit abſolui. Atque ea ratione re
ferunt quidam Alexandro ſpiritum olim
ſuauem fuiſſe, quòd corpus ſiccius haberet,
& colorem vehementiſſimum: quamobrem
multis diebus inter ſummos calores cada
uer illius abſque odore tetro ſeruatum eſt:
quanquam non negauerim aut arte ſerua
tum, aut veneni eadem vi, qua etiam extin
ctus fuiſſe creditur.
cunque fronde perpetua circumueſtiuntur,
vt quæ calidiores ſint ac ſicciores, vel Theo
phraſto teſte, velut palma, oliua, cedrus,
myrtus. Hæc tamen ratio haud in herbis
conſtat, cùm ſemperuiuum craſſioris ſub
ſtantiæ ſit, & tamen hyeme folia reti
neat: in vtriſque tamen, & agreſtes dome
ſticis, & odoratæ olentibus grauiter, aut
omninò nihil olentibus, ſunt tenuiores.
Similiter, ſi in montibus naſcantur: vnde
hæ omnes à medicis præferuntur. Sed cur
radices frequentiùs cæteris partibus, flori
bus duntaxat exceptis, odoratiores? ve
lut in ſanamunda. At cauſa eſt, quoniam
in radicibus melior concoctio perficitur.
Olent autem benè, quæcunque humidum
benè concoctum habent, tale enim tenuiſ
ſimum eſt ac denſiſſimum eſt. Quocirca flo
res omnes fermè benè olent, quoniam te
nuiſſimus eſt humor, ac admodum exi
guus, qui in eis continetur, vnde facilli
mè concoquitur. Sed vt facillimè conco
quitur, ita etiam eadem cauſa faciliùs pe
rit: manet in radicibus, & truncis, ve
lut aſpalatho, ſanthalum nos vocamus:
nam terreæ ſubſtantiæ firmiter tenuis illa
humidi concocti ſubſtantiæ hæret. Itaque
pueris quibuſdam, & iuuenibus, etiam
benè olere aliquando non fruſtrà ſpiritum
perperàm poſſe ſenibus aut intemperatis
creditum eſt: nam in pueris humidum te
nue, in iuuenibus modicum à magno calore
optimè, benè poteſt concoqui. Senibus ca
loris paruitatis, intemperatis certè humidi
qualitas obſtat, quò minùs perfecta con
coctio poſſit abſolui. Atque ea ratione re
ferunt quidam Alexandro ſpiritum olim
ſuauem fuiſſe, quòd corpus ſiccius haberet,
& colorem vehementiſſimum: quamobrem
multis diebus inter ſummos calores cada
uer illius abſque odore tetro ſeruatum eſt:
quanquam non negauerim aut arte ſerua
tum, aut veneni eadem vi, qua etiam extin
ctus fuiſſe creditur.
Verùm vt ad partes plantarum redeam,
quæ animalibus ſingulæ ac illorum par
tibus reſpondent: radices ventri vt exiſti
mat Theophraſtus, nos tamen potiùs ori
illas aſſimilamus, caudicis verò, & trunci
partem imam, ventri, folia pilis, cortex
corio ac cuti, lignum oſſibus: venæ venis,
ac nerui arborum, & herbarum, his qui
verò ſunt in animalibus: viſceribus anima
lium in quibuſdam matrix, quæ ſine matrice
viuere nequeunt: in aliis autem, vt ſalice,
quarum vita eſt in cortice, cortex non ma
trix, imò in ſalicibus matricis pinguedinis
loco habenda: oua floribus, ſemen ſemini,
extremitates autem animalium, ramis: fru
ctus ipſe ſanguinem menſtruum refert, cui
includitur plerunque ſemen. Sunt verò &
partium partes dignæ conſideratione, ve
lut radicis: ipſius enim eſt lignoſa media,
ex qua plerunque planta germinat. Ea ma
ioribus ob id viribus prædita eſt. Vnde ſi ex
allio auferatur, neque adeò quod relinqui
tur acre eſt, nec tam malè olet, videtúr
que minùs certè ſuccoſa. Secunda eſt tuni
ca, quæ tenuis eſt admodum: tertia verò,
ipſum pericarpium: quarta, tunica exterior
pericarpium circundans. Pericarpium voco
non propriè, cùm tamen dicatur de eo,
quod ſemen in fructu, imo fructum cir
cundat, ſed quod lignum in radice ſeminis
loco ambit. Vnde in decoctis malè faciunt
medici, qui ligneam partem abiiciunt, cùm
ſit omnium præſtantiſſima: quod enim ger
men effundit, hoc ſolùm habet vires, quia
ſolùm vixit. Ideò lignoſa pars, aut ſola,
aut maximè medicamentoſa eſt: pullulat
enim ſolùm quod viuit, atque ea parte, qua
viuit. In cichorea autem ac ſimilibus, fo
lia quædam etiam è cortice germinant, ſed
ſemen, & flos maximè è ligno. Ergo vt
folia ſtipiti, ita cortex ligno: vtrunque enim
tutelæ gratia. Mutatur autem ima parte ſuc
cus in radicem, media nutritur radix, ſu
prema quod radicis eſt in germen. Opti
ma igitur ſuprema radicis pars, & à terræ
naturæ magis aliena. Similiter & in flo
ribus: eſt enim ſolium floris, quod ſem
per nitet, & in omnibus, quoniam ex te
nuiſſima ſubſtantia conſtat: & calix ſeu va
ginulæ, quibus flos continetur: & ſemen,
cuius cauſa flos factus eſt, ſicut illud genera
tionis, & pediculus, in quo omnia hæc im
plantantur. Quærendum eſt igitur forſan, cur
quæ animalibus ſingulæ ac illorum par
tibus reſpondent: radices ventri vt exiſti
mat Theophraſtus, nos tamen potiùs ori
illas aſſimilamus, caudicis verò, & trunci
partem imam, ventri, folia pilis, cortex
corio ac cuti, lignum oſſibus: venæ venis,
ac nerui arborum, & herbarum, his qui
verò ſunt in animalibus: viſceribus anima
lium in quibuſdam matrix, quæ ſine matrice
viuere nequeunt: in aliis autem, vt ſalice,
quarum vita eſt in cortice, cortex non ma
trix, imò in ſalicibus matricis pinguedinis
loco habenda: oua floribus, ſemen ſemini,
extremitates autem animalium, ramis: fru
ctus ipſe ſanguinem menſtruum refert, cui
includitur plerunque ſemen. Sunt verò &
partium partes dignæ conſideratione, ve
lut radicis: ipſius enim eſt lignoſa media,
ex qua plerunque planta germinat. Ea ma
ioribus ob id viribus prædita eſt. Vnde ſi ex
allio auferatur, neque adeò quod relinqui
tur acre eſt, nec tam malè olet, videtúr
que minùs certè ſuccoſa. Secunda eſt tuni
ca, quæ tenuis eſt admodum: tertia verò,
ipſum pericarpium: quarta, tunica exterior
pericarpium circundans. Pericarpium voco
non propriè, cùm tamen dicatur de eo,
quod ſemen in fructu, imo fructum cir
cundat, ſed quod lignum in radice ſeminis
loco ambit. Vnde in decoctis malè faciunt
medici, qui ligneam partem abiiciunt, cùm
ſit omnium præſtantiſſima: quod enim ger
men effundit, hoc ſolùm habet vires, quia
ſolùm vixit. Ideò lignoſa pars, aut ſola,
aut maximè medicamentoſa eſt: pullulat
enim ſolùm quod viuit, atque ea parte, qua
viuit. In cichorea autem ac ſimilibus, fo
lia quædam etiam è cortice germinant, ſed
ſemen, & flos maximè è ligno. Ergo vt
folia ſtipiti, ita cortex ligno: vtrunque enim
tutelæ gratia. Mutatur autem ima parte ſuc
cus in radicem, media nutritur radix, ſu
prema quod radicis eſt in germen. Opti
ma igitur ſuprema radicis pars, & à terræ
naturæ magis aliena. Similiter & in flo
ribus: eſt enim ſolium floris, quod ſem
per nitet, & in omnibus, quoniam ex te
nuiſſima ſubſtantia conſtat: & calix ſeu va
ginulæ, quibus flos continetur: & ſemen,
cuius cauſa flos factus eſt, ſicut illud genera
tionis, & pediculus, in quo omnia hæc im
plantantur. Quærendum eſt igitur forſan, cur