1floribus omnibus calix adſit?
Sed non A
pollinis flori, hic nanque calice caret, &
croceus eſt, ſenis in eo foliis: ſub vtroque
crepuſculo clauditur, meridie totus patet.
Sunt qui dicant nocte media arctè conſtrin
gi, vt ſint velut erraticis in paruo circulo
mutationes quatuor, geminæ, quæ ad cre
puſcula, mediæ & inuicem ſimiles, reliquæ
contrariæ. Vnus caulis, vnus flos, bulboſa
radix, folia velut ari. Vidimus hunc apud
Gulielmum Caulium nobilem Gallum. Cæ
terùm cur plerique flores calicem habeant,
ratio eſt, quoniam antequam perficiantur,
à ſole tenuis florum ſubſtantia diſſiparetur.
Quocirca Apollinis craſſæ ſubſtantiæ neceſ
ſariò eſt, ac quaſi folium. Sed colore ( vt
dixi ) & ſemine medio multùm à folio dif
fert. Flos enim fructus cauſa, imò potiùs
ſeminis. Sed cur ſeminis? Videtur autem
ſemen ex terrea parte concocta eſſe, aliter
neque in illo vis genitalis eſſe poſſet, nec
conſeruari. Omni autem terreo, vt coaleſ
cat humidi tenuioris aliquid ineſſe eſt. Hu
midum autem, præſertim ſi totum conti
neatur, impedit & genitalem vim, & con
ſeruationem. Cùm verò ſit in eo, quod
concoquitur, & celeriùs ob ſubſtantiæ te
nuitatem concoquatur, fructus omnes ali
quis flos antecedet. Priùs ergo ſemen ge
neratur, quàm flos, ſi quidem illius gra
tia, ſed tardiùs abſoluitur. Neque verò cre
dendum eſt, odoratas plantas inodores flo
res ſemper mittere: nam quædam olent om
ni parte, vt nardus, medica malus, in qua
folia, flores, fructus præcipuè olent opti
mè, nec reliqua odoris ſunt expertia. Sunt
autem medicæ mali plures ſpecies, notiſſi
mæ autem quinque. Prima quidem, quæ
propriè medica malus dicitur, prægrandis
fructus & humani capitis magnitudinem
perſæpè ſuperans etiam in Italia. Secunda
vocatur arantium, ſeu deducta appellatio
ne corrupta ab aurantio, quòd aurei colo
ris cortex ſit, ſeu ab Arantia Corinthia
cæ regionis vrbe iuxta Aſopum flumen.
Tertia limunium, quòd in eo genere ſuc
cum habet acidiſſimum, adeò vt illius con
tactu dentes ſtupeant. Quarta limuniata,
ex malo medica primæ ſpeciei, & limunio
per inſitionem commiſta, cuius odor, &
ſapor iucundiſſimus eſt. Quinta Adami
malus vocatur, quòd ſingula poma mor
ſus imaginem in cortice retineant. Quòd
verò eiuſdem ſpeciei ſint hæc omnia, pri
mùm quidem partes oftendunt, quæ om
nibus eædem numero ſunt, cortex, caro,
ſuccus, tunicæ, ac ſemen. Planta omni
bus etiam ſpinoſa, perpetua fronde virens,
tota redolens: fructus aureus omnibus: ſed
in citrio dilutior color ob magnitudinem,
in luminio autem ob frigiditatem. Tran
ſeunt etiam inſitione mutua altera in alte
ram, & ligna in frondes, & flores adeò ſi
miles, vt non niſi à peritis ſine fructu al
tera ab altera ſecernatur. Sunt & vires
omnibus eædem, & ſapor acidus omnibus
communis eſt. Diu quoque ſeruari fructum,
ſeróque matureſcere, omnibus conuenit.
Lædi quoque ab eiuſdem cauſis omnibus
contingit, ſcilicet frigore. Seruantur, &
vnà omnes vbique, modò calor non deſiit.
Vnde magno orbi beneficio non ſolum in
Europa, & Aſia ac Africa, ſed etiam tota
in Æthiopia, Indiáque ſingulæ hæ ſpecies
inueniuntur: nec vllus tam communis in or
be fructus, neque adeò frequens. Nomen
etiam ipſum vnicum mali medicæ, docet
vnam fuiſſe olim arborem. Nam neque
arantium, aut limunium. Latinæ voces
ſunt, nec Græci ipſi horum nominum loco
quicquam habent. Conſtat igitur pro re
gionum, & artis varietate, tum ſapori gra
tia, nominum diſcrimina inuenta, non ab
antiquis, ſed parùm ante nos. Nam Adami
pomum inſitione ex citro, arantióque con
ſtat, arte morſum æmulante, inde propa
gatum, vt docebimus inferiùs. Viſum eſt
enim memoria primi parentis vile pomum
iam abundantia factum, carius vendi poſſe.
Sed malè quidem technam, quicunque il
le fuit, excogitauit, in tam inſuaui fructu
tantùm mulieris incontinentiæ exprimens.
At dices: Arantij cortex inſuauis valde eſt,
citrij ſuauis: caro quoque citrio craſſiſſima,
arantio propè nulla. Sed à regionibus diſ
crimina ſumpta fuêre: calidior enim & ſic
cior, & agreſtis magis arantij fructus, ma
lus autem medica, quaſi domeſtica plan
ta, vt arantij ſylueſtris. Propagantur au
tem vtræque, & eiſdem modis. Odoratiſ
ſimæ plantarum, quod ſciam ( nam dies no
ua ſemper afferre ſolet ) ſunt agallochum,
ſeu xyloaloës, cinamomum, aſpalathum,
nardus, laſer, & crocus. Piper & zingiber
etſi ſint calidiſſima, parùm tamen olent.
Arbores tenuioris ſubſtantiæ ſunt herbis,
ſed & denſiores: nam temporis longitu
do vim Solis adiuuat, vnde concocta te
nuiora redduntur, & denſiora: arbores
enim diu viuunt, herbæ pereunt citò.
Quæ etiam benè olent ex herbis, odorem
niſi in radicibus ob tenuitatem diu retine
re nequeunt, & quæ retinent, vt nardus,
ad arbuſculas potiùs, quàm herbas debent
referri. Sed tamen egregiæ tenuitatis eſt
ſiliquaſtrum, ſeu piperitis, aut occiden
tale piper. Herba eſt caule longo, & qua
ſi rubro, crebris geniculis, foliis lau
ri, floribus candidis, radice vnica ſub
alba, capillamentis fibrata, ſiliquis ob
longis, magnis ac rubentibus admodum
vt purpura, cum non leui ſplendore, vt
virulentum quid referant, ſemine intùs
flaueſcente, molli: adeò acri, vt longè
piper ſuperet, vnde in vltimo caliditatis,
ac ſiccitatis, tùm tenuitatis conſiſtere ne
ceſſe eſt. Acrius etiam vrget, dum imma
tura eſt ſiliqua, & ipſe cortex ſiliquæ: vn
de tametſi in vſum venerit, & Hiſpanio
la inſula orbis alterius in noſtrum aduecta
anno 1493. veneni haud eſt expers. Ve
nenum enim plantæ plerunque retinent,
aut natura, aut caſu: ſed natura in his po
tentior eſt. Natura pernitioſæ ſunt, quæ
odorem habent grauiſſimum, aut ſapo
rem, qui ferri non poſſit, qualem huic ſi
liquaſtro eſſe diximus: aut quæ ſuccum non
viridem emittunt, vt tithymalorum ge
nera omnia. Sed & ficus lac exedens
mittit, & lactuca cùm ob ſenium immodicè
pollinis flori, hic nanque calice caret, &
croceus eſt, ſenis in eo foliis: ſub vtroque
crepuſculo clauditur, meridie totus patet.
Sunt qui dicant nocte media arctè conſtrin
gi, vt ſint velut erraticis in paruo circulo
mutationes quatuor, geminæ, quæ ad cre
puſcula, mediæ & inuicem ſimiles, reliquæ
contrariæ. Vnus caulis, vnus flos, bulboſa
radix, folia velut ari. Vidimus hunc apud
Gulielmum Caulium nobilem Gallum. Cæ
terùm cur plerique flores calicem habeant,
ratio eſt, quoniam antequam perficiantur,
à ſole tenuis florum ſubſtantia diſſiparetur.
Quocirca Apollinis craſſæ ſubſtantiæ neceſ
ſariò eſt, ac quaſi folium. Sed colore ( vt
dixi ) & ſemine medio multùm à folio dif
fert. Flos enim fructus cauſa, imò potiùs
ſeminis. Sed cur ſeminis? Videtur autem
ſemen ex terrea parte concocta eſſe, aliter
neque in illo vis genitalis eſſe poſſet, nec
conſeruari. Omni autem terreo, vt coaleſ
cat humidi tenuioris aliquid ineſſe eſt. Hu
midum autem, præſertim ſi totum conti
neatur, impedit & genitalem vim, & con
ſeruationem. Cùm verò ſit in eo, quod
concoquitur, & celeriùs ob ſubſtantiæ te
nuitatem concoquatur, fructus omnes ali
quis flos antecedet. Priùs ergo ſemen ge
neratur, quàm flos, ſi quidem illius gra
tia, ſed tardiùs abſoluitur. Neque verò cre
dendum eſt, odoratas plantas inodores flo
res ſemper mittere: nam quædam olent om
ni parte, vt nardus, medica malus, in qua
folia, flores, fructus præcipuè olent opti
mè, nec reliqua odoris ſunt expertia. Sunt
autem medicæ mali plures ſpecies, notiſſi
mæ autem quinque. Prima quidem, quæ
propriè medica malus dicitur, prægrandis
fructus & humani capitis magnitudinem
perſæpè ſuperans etiam in Italia. Secunda
vocatur arantium, ſeu deducta appellatio
ne corrupta ab aurantio, quòd aurei colo
ris cortex ſit, ſeu ab Arantia Corinthia
cæ regionis vrbe iuxta Aſopum flumen.
Tertia limunium, quòd in eo genere ſuc
cum habet acidiſſimum, adeò vt illius con
tactu dentes ſtupeant. Quarta limuniata,
ex malo medica primæ ſpeciei, & limunio
per inſitionem commiſta, cuius odor, &
ſapor iucundiſſimus eſt. Quinta Adami
malus vocatur, quòd ſingula poma mor
ſus imaginem in cortice retineant. Quòd
verò eiuſdem ſpeciei ſint hæc omnia, pri
mùm quidem partes oftendunt, quæ om
nibus eædem numero ſunt, cortex, caro,
ſuccus, tunicæ, ac ſemen. Planta omni
bus etiam ſpinoſa, perpetua fronde virens,
tota redolens: fructus aureus omnibus: ſed
in citrio dilutior color ob magnitudinem,
in luminio autem ob frigiditatem. Tran
ſeunt etiam inſitione mutua altera in alte
ram, & ligna in frondes, & flores adeò ſi
miles, vt non niſi à peritis ſine fructu al
tera ab altera ſecernatur. Sunt & vires
omnibus eædem, & ſapor acidus omnibus
communis eſt. Diu quoque ſeruari fructum,
ſeróque matureſcere, omnibus conuenit.
Lædi quoque ab eiuſdem cauſis omnibus
contingit, ſcilicet frigore. Seruantur, &
vnà omnes vbique, modò calor non deſiit.
Vnde magno orbi beneficio non ſolum in
Europa, & Aſia ac Africa, ſed etiam tota
in Æthiopia, Indiáque ſingulæ hæ ſpecies
inueniuntur: nec vllus tam communis in or
be fructus, neque adeò frequens. Nomen
etiam ipſum vnicum mali medicæ, docet
vnam fuiſſe olim arborem. Nam neque
arantium, aut limunium. Latinæ voces
ſunt, nec Græci ipſi horum nominum loco
quicquam habent. Conſtat igitur pro re
gionum, & artis varietate, tum ſapori gra
tia, nominum diſcrimina inuenta, non ab
antiquis, ſed parùm ante nos. Nam Adami
pomum inſitione ex citro, arantióque con
ſtat, arte morſum æmulante, inde propa
gatum, vt docebimus inferiùs. Viſum eſt
enim memoria primi parentis vile pomum
iam abundantia factum, carius vendi poſſe.
Sed malè quidem technam, quicunque il
le fuit, excogitauit, in tam inſuaui fructu
tantùm mulieris incontinentiæ exprimens.
At dices: Arantij cortex inſuauis valde eſt,
citrij ſuauis: caro quoque citrio craſſiſſima,
arantio propè nulla. Sed à regionibus diſ
crimina ſumpta fuêre: calidior enim & ſic
cior, & agreſtis magis arantij fructus, ma
lus autem medica, quaſi domeſtica plan
ta, vt arantij ſylueſtris. Propagantur au
tem vtræque, & eiſdem modis. Odoratiſ
ſimæ plantarum, quod ſciam ( nam dies no
ua ſemper afferre ſolet ) ſunt agallochum,
ſeu xyloaloës, cinamomum, aſpalathum,
nardus, laſer, & crocus. Piper & zingiber
etſi ſint calidiſſima, parùm tamen olent.
Arbores tenuioris ſubſtantiæ ſunt herbis,
ſed & denſiores: nam temporis longitu
do vim Solis adiuuat, vnde concocta te
nuiora redduntur, & denſiora: arbores
enim diu viuunt, herbæ pereunt citò.
Quæ etiam benè olent ex herbis, odorem
niſi in radicibus ob tenuitatem diu retine
re nequeunt, & quæ retinent, vt nardus,
ad arbuſculas potiùs, quàm herbas debent
referri. Sed tamen egregiæ tenuitatis eſt
ſiliquaſtrum, ſeu piperitis, aut occiden
tale piper. Herba eſt caule longo, & qua
ſi rubro, crebris geniculis, foliis lau
ri, floribus candidis, radice vnica ſub
alba, capillamentis fibrata, ſiliquis ob
longis, magnis ac rubentibus admodum
vt purpura, cum non leui ſplendore, vt
virulentum quid referant, ſemine intùs
flaueſcente, molli: adeò acri, vt longè
piper ſuperet, vnde in vltimo caliditatis,
ac ſiccitatis, tùm tenuitatis conſiſtere ne
ceſſe eſt. Acrius etiam vrget, dum imma
tura eſt ſiliqua, & ipſe cortex ſiliquæ: vn
de tametſi in vſum venerit, & Hiſpanio
la inſula orbis alterius in noſtrum aduecta
anno 1493. veneni haud eſt expers. Ve
nenum enim plantæ plerunque retinent,
aut natura, aut caſu: ſed natura in his po
tentior eſt. Natura pernitioſæ ſunt, quæ
odorem habent grauiſſimum, aut ſapo
rem, qui ferri non poſſit, qualem huic ſi
liquaſtro eſſe diximus: aut quæ ſuccum non
viridem emittunt, vt tithymalorum ge
nera omnia. Sed & ficus lac exedens
mittit, & lactuca cùm ob ſenium immodicè
zoom in
zoom out
zoom area
full page
page width
set mark
remove mark
get reference
digilib